Pontonski mostovi iz Arsenala još služe inženjercima u Srbiji

Mornaričko-tehnički remontni zavod „Sava Kovačević“ iz Tivta široj javnosti je najpoznatiji po svojoj osnovnoj djelatnosti - remontu ratnih i pomoćnih brodova kojom se bavio od osnivanja 1889. do svog zatvaranja u ljeto 2007. godine.

Međutim, popularni Arsenal, kako je MTRZ kolokvijalno nazivan, bio je i najveća fabrika namjenske industrije u Crnoj Gori, koja je proizvodila širok dijapazon naoružanja i sredstava vojne tehnike. Fascinantno je da, iako je od proizvodnje nekih od tih sredstva proteklo između 40 i 50 godina, ona su i dan-danas u upotrebi i koriste se u naoružanjima nekoliko stranih armija. To se, u prvom redu, odnosi na jezerske patrolne čamce tipa PČ-16 koje je Arsenal početkom sedamdesetih godina gradio za potrebe graničnih jedinica Jugoslovenske Ratne Mornarice, odnosno patrolne čamce tipa PČ-18 koji su građeni za oružane snage Tanzanije.

Od ukupno šest sagrađenih brodova tipa PČ-16, danas postoje četiri broda i to sva četiri koja su za vrijeme JRM služila kao granični patrtolni čamci na Ohridskom, odnosno Prespanskom jezeru u Makedoniji. Dva su u međuvremenu već rekonstruisana u turističke i izletničke brodove koji danas voze na Ohridskom jezeru, dok je jedan još u postupku takve rekonstrukcije sa namjenom da bude izletnički brod na akumulaciji Kozjak u najmlađem makedonskom nacionalnom parku Jasen. Interesantno je međutim, to što je jedan od ovih jezerskih patrolaca sagrađenih prije pola vijeka u Arsenalu u Tivtu, i dan-danas u aktivnoj upotrebi kao ratni brod u svojoj originalnoj konfiguraciji.

Naime, patrolni čamac PČ-304 koji je nekada bio u sastavu JRM Graničnog odreda Ohrid, i danas je aktivan kao borbeno plovilo Armije Sjeverne Makedonije. Brod star 50 godina i sada je u savršenoj tehničkoj kondiciji i služi u sastavu Centra za obuku na vodi Arnije Sjeverne Makedonije, a koji pored Vojske, koriste pripadnici specijalnih jedinica policije te države. Patrolni čamci tipa PČ-16 projekat su inženjera Konstrukcionog biroa nekadašnjeg MTRZ „Sava Kovačevič“ Tivat gdje su ti brodovi i građeni u seriji početkom sedamdesetih godina prošlog vijeka. Brodovi deplasmana 22,96 odnosno 24,07 tona u punom opterećenju, su imali čelični trup i nadgrađe od aluminijuma. Dugi su 17,04 a široki 3,6 metara, dok im gaz iznosi 0,9 metara. Maksimalnom brzinom od 15 čvorova pokretala su ih po dva dizel motora MWM snage po 230 konja, a bili su naoružani sa po jednim topo M-71 kalibra 20 mm.

Dok su služili kao granični patrolni čamci, ove je brodove opsluživalo po sedam članova posade. Za svoju skromnu veličinu, imali su izraziti dugu autonomiju od 10 dana i akcioni radijus od čak 2.700 kilometara. I dan-danas u dalekoj Africi na jezeru Viktorija, koriste se dva patrolna čamca tipa PČ-18, a koje je tivatski Arsenal izgradio u drugoj polovini sedamdesetih godina prošlog vijeka, za oružane snage Tanzanije. Ovi brodovi su za dva metra produžena verzija jugoslovenskih jezerskih patrolnih čamaca tipa PČ-16, što im daje i veći puni deplasman od 29,5 tona. Od nekadašnjih jugoslovenskih, tanzanijski patrolci iz Tivta se razlikuju i po jačem naoružanju kojeg čine po dva topa M-71 kalibra 20 mm, po brodu. Koliko su ti brodovi kvalitetni, pokazuje i podatak da je jedan od njih prije nekoliko godina tokom krizne zdravstvene situacije na tanzanijskom dijelu najvećeg afričkog jezera, odjednom prevezao čak 50 ukrcanih civila kojima je trebala medicinska pomoć.

Tivatski Arsenal početkom sedamdesetih je u svoj proizvodni program uveo i produkciju tada veoma modernih sklopivih pontonskih mostova za inženjerijske jedinice bivše Jugoslovenske Narodne Armije. Nakon četrdesetak godina, neki od tih mostova i danas su u operativnoj upotreni u inženjerijsko-pontonirkim jedinicama Vojske Srbije. Arsenalov plutajući pontonski most M-71 (PM M-71) je zapravo čitav komplet pontonskog mosta, a koji je krajem šezdesetih godina prošlog vijeka u konstrukcionom birou tivatskog MTRZ razvijen za potrebe JNA, po uzoru na tada veoma aktuelan i moderan sovjetski pontonski most PMP.

Namjena ovog pontonskog mosta je uspostavljanje improvizovanih mosnih i skelskih mjesta prelaza za oklopno-mehanizovane ili pješadijske jedinice, pri savlađivanju vodenih prepreka. Po završetku razvoja onoga što se tada u MTRZ “Sava Kovačevič” označavalo kodnim imenom “Projekt 382”, serijska proizvodnja novih kompleta pontnsih mostova za JNA je započeta 1971. godine u za to namjenski izgrađenoj, novoj proizvodnoj hali u Tivtu.

Kompletima pontonskog mosta PM M-71 tokom 70-ih i 80-ih godina opremljene su sve jedinice pontonske inžinjerije JNA, a vojni kamioni sa plovnim člancima mosta, prvi put su javnosti prikazani defilujući na vojnoj paradi u Beogradu, povodom Dana pobjede, 1975. godine. Komplet pontonskog mosta PM M-71 koji je proizvođen u Arsenalu sastoji se od 32 sklopiva članka mosta na transportnim kamionima FAP, četiri obalna sklopiva članka takođe na transportnim kamionima FAP, dva kompleta metalnih kolovoznih zastora - takođe na transpornim kamionima FAP, 12 malih remorkera-potiskivača RPP M-68 koji služe za manipulaciju i guranje pontonskih sekcija mosta tokom njegovog postavljanja ili upotrebe kao skele, takođe prevoženi na transportnim kamionima FAP, te jednog individualnog kompleta sa pomoćnom opremom i alatima i priborom.

Na početku proizvodnje tokom sedamdesetih godina za transport djelova ovog kompleta korišteni su kamioni tipa FAP 2220 BDS/A za prevoz plovnih i obalnih članaka, i kamioni FAP 1314 S/AV za vuču i guranje remorkera remorkera RPP M-68. Kasnije, tokom osamdesetih, komplet je modrnizovan na način da su obje ove vrste kamiona zamijenjene mnogo savremenijim vozilima tipa FAP 2026 BDS/A. Svaki plovni članak mosta sastavljen je iz četiri segmenta međudobno po dužini spojena šarkama, a koji se sami, nakon što ih kamion na obali iskrca u vodu, rasklapaju i pritom formiraju plutajući objekat sa ravnom palubom - površinom za transport.

Od svakvog kompleta PM M-71 se mogu sklopiti pontonski most nosivosti 20 i 60 tona ili skele nosivosti 20 do 170 tona (osnovni tipovi skela su nosivosti 40,60,80,110,150 t), što ovo sa inženjerskog stanovišta vrlo kompleksno sredstvo ratne tehnikke, čini vrlo fleksibilnim i izuzetno pogodnim za upotrebu, ne samo tokom vojnih operacija, već i u civilnoj namjeni tokom većih elementarnih nepogoda - poplava i izlivanja rijeka, ili rušenja (iz bilo kojeg razloga) trajnih, čvrstih mosnih prelaza preko rijeka. U tome se tivatski komplet pontonskog mosta do sada nebrojeno puta dokazao tokom višedecenijske upotrebe u JNA i VJ, a između ostaloga, korišten je i u civilne namjene kada je svojim segmentima koji su upotrebkjavani kao skele, zamjenjivao u NATO bombardovanju 1999-porušene sve mostove preko Dunava u Novom Sadu.

Ovo sredstvo ratne tehnike povremeno ima i krajnje neobičnu, turističku namjenu jer Vojska Srbije u ljetnjem periodu postavlja ovaj pontonski most u Zemunu, do plaže Lido na Velikom ratnom ostrvu.Taj je most dug 342 metra i nosivosti je 20 tona. Inače, glavne osobine kompleta pontonskog mosta PM M-71 su da su mostovi i skelske konstrukcije neprekinute plovne trake; most je konstruisan od članaka (četiri pontona na sklapanje), koji predstavljaju gotove djelove mosta ili skela; konstrukcije mostovnih i skelskih članaka su iste; nisu potrebni navozi za pristajanje skela pri utovaru i istovaru tehnike; palube članaka služe kao kolovoz mostova i skela sa četiri trake kolovoza; za terete do 20 tona i širine do tri metra mogu se koristiti dvije trake kolovoza.

Nosivost svakog pnronskog članka u skeli je 20 tona, a obalnog članka 10 tona. Za most nosivosti 60 tina najveća težina pojedinačnog tereta ne smije da prelazi njegovu nosivost, a težina vučnog voza (vozilo sa prikolicom) koje prelazi prkeo mosta je ograničena na 90 tona. Za most nosivosti 20 tona najveća težina pojedinačnog tereta ne smije da prelazi 25 tona pri najvećoj brzini kretanja od 20 km/h, a težina vučnog voza (vozilo sa prikolicom) ogranilena je na 30 tona. Za skelu nosivosti 60 i više tona najveća težina pojedinačnog kontinualnog tereta ne smije da prelazi njenu nosivost.

Najveća dozvoljena brzina vodenog toka rijeke preko koje se most postavlja, u površinskom sloju, pri dubini vode do 3 metra je 2 m/s. Preko mosta nosivosti 60 tona dozvoljena brzina kretanja tenkova je 30km/h, dok je preko mosta nosivosti 20 tona dozvoljeno kretanje vozila težine do 20 tona, brzinom od 30 km/h. Danas se kompleti plutajućeg pontonskog mosta PM M-71 konstruisanog i proizvođenog u tivatskom Arsenalu, nalaze u upotrebi u Rečnoj flotili Vojske Srbije u dva pontonirska bataljona, kao i u Vojsci Republike Hrvatske, dok u Crnoj Gori na žalost, nema sačuvanog niti jednog segmenta ovog i za današnje vrijeme, prilično impresivnog sredstva vojne tehnike.

( Siniša Luković )