Naučiti djecu da razmišljaju i rješavaju probleme

Kad je Predrag Lešić upisivao srednju školu, potom i fakultet, osamdesetih i devedesetih godina prošlog vijeka, niko nije govorio o STEM naukama.

Završio je elektrotehničku, upisao potom mašinstvo, u međuvremenu naučio da programira. Sam.

I nisu ni elektrotehnika ni mašinstvo danas dio njegove zvanične biografije.

“Od programera do menadžera”, pročitaćete u biografiji čovjeka koji je aktivno učestvovao u stvaranju prvih internet servisa i internet zajedice u Crnoj Gori, a godinama, kao izvršni direktor “Domena”, kompanije koja na globalnom nivou upravlja internet oznakom Crne Gore, radi na tome da.ME postane najpoželjniji lični domen na internetu.

“Računare sam naučio da koristim dok sam studirao, to mi je bila vannastavna aktivnost… samouk sam programer”, kaže on.

Upravo ga je to dovelo do menadžerske pozicije, na kakvoj je i danas.

Njegov put obrazovanja i profesionalnog razvoja danas nazivamo STEM. STEM je u stvari skrećenica od Science (nauka), Technology (tehnologija), Engineering (inženjering) i Mathematics (matematika).

Lešić kaže da programiranje jeste budućnosti, ali i da budućnost jednako jesu i druge oblasti STEM-a.

“Nauka, prirodne nauke, inženjerstvo kao nastavak prirodnih nauka, tehnologija kao nešto što se razvija i što je živo, i matematika kao baza za sve to. Kao društvo bi trebalo da se u sva četiri segmenta razvijamo ravnopravno”, kaže on.

Prepoznajući značaj računarskih nauka i ulaganje u STEM, Ministarstvo prosvjete je u septembru 2020. godine, kroz Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA) i podršku resora finansija, za devet osnovnih škola i Prirodno-matematički fakultet (PMF) Univerziteta Crne Gore uručilo opremu u vrijednosti od oko 47 hiljada eura. Školama je uručeno 18 laptopova i 18 TV uređaja, a PMF-u 36 računara i dvije interaktivne table.

Profesorica matematike Ivana Janković iz OŠ “Pavle Rovinski” u Podgorici, jedne od škola koje su obuhvaćene pordrškom, kaže da je dobijena oprema izuzetno korisna, da u velikoj mjeri doprinosi unapređenju nastavnog procesa, te da je posebnu ulogu odigrala tokom pandemije.

“Nebitno da li se radi o isključivo TV opremi ili računaru, nastavnik, kada raspolaže tom opremom ima šire mogućnosti za izbor materijala i načina prezentovanja gradiva. Konkretno, iz matematike, primjenom ove opreme znatno se skraćuje proces stvaranja geometrijske slike kod koje je, radom isključivo na tabli, potrebno znatno više vremena da bi se slika formirala”, kaže ona i dodaje da se uz takvu opremu skraćuje i vrijeme ispisivanja i diktiranja teorijskog dijela gradiva, da takav način predavanja i djeci bolje drži pažnju.

“Teško da tabla i kreda u današnjem vremenu mogu biti jedina sredstva za rad u učionici”, poručuje.

Ukazuje i da skoro sva djeca pod terminom IT podrazumijevaju isključivo računare.

“Mali je broj učenika koji znaju da su informacione tehnologije mnogo širi pojam”, kaže Janković i dodaje da je za učenike i termin STEM nepoznanica, osim kada je dijete direktno vezano za aktivnost koja uključuje primjenu tog termina.

“U školi se trudimo da im STEM/MINT približimo u kontekstu kompetencija za 21. vijek, odnosno znanja i vještina iz naučne, matematičke i informatičke pismenosti”, kaže Janković.

Prema njenim riječima, IT i STEM edukacija realizuje su prioritetno kroz redovnu nastavu, ali je i zbog interesovanja učenika u školskoj 2020/2021. izborni predmet u devetom razredu bio Uvod u programiranje.

“U školi se realizuju informatičke sekcije - Robotika i Micro:bit. Postoje dva robotička tima - MonteBot i Lego planet. Učenici su iz oblasti robotike postigli sjajne rezultate, Montebot je četiri puta bio državni prvak, a Lego Planet jednom. Pet puta su timovi naše škole imali izuzetno zapažene rezultate i na međunarodnom nivou”, ponosna je Jankovićeva na uspjehe učenika OŠ “Pavle Rovinski”.

Gdje se uče programiranje, informatika...

Prema podacima Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta, u školskoj 2019/2020. po programima elektrotehnike, u prvom razredu obrazovalo se 617 učenika. U školskoj 2020/2021. godini, u prvi razred na iste obrazovne programe upisan je 681 učenik, 64 više nego godinu ranije.

Iz resora prosvjete pojašnjavaju i da svi obrazovni programi stručnog obrazovanja od 2016. imaju u nastavnom planu predmat Informatika - dva časa sedmično u jednom razredu kod trogodišnjih, odnosno dva časa sedmično u dva razreda kod programa u trajanju od četiri godine. U gimnazijama se izučavaju Informatika i Programiranje i programski jezici.

U svim srednjim školama sluša se matematika, dok se fizika sluša u programima iz oblasti inženjerstva.

“U prvi razred srednje škole upisuje se oko 7.000 učenika i za sve njih značajno je poznavanje i korišćenje informacionih tehnologija, što je pokazala realizacija nastave u uslovima izazvanim pandemijom koronavirusa. Stoga će Ministarstvo prosvjete, nauke, kulture i sporta raditi na unapređenju uslova u školama koje se odnosi na opremanje računarskih učionica i obuke nastavnika u ovoj oblasti”, kazali su iz tog resora.

Đaci koji su se srednjoj školi usmjereli ka prirodnim i tehničkim naukama obično su i kandidati za upis na fakultete poput PMF-a, gdje postoji šest studijskih programa, gdje se izučavaju matematika, fizika, biologija i računarske nauke.

Aleksandar Popović vanredni je profesor na PMF-u, nekad i sam student tog fakulteta.

“Kroz cijelo osnovno obrazovanje najviše pažnje mi je privlačila matematika i rješavanje zadataka. Upisao sam tadašnju Matematičku gimnaziju u Podgorici, pa je po završetku srednje škole, PMF bio moj logičan izbor. Konkretno, za studijski program Računarske nauke sam se odlučio jer stečena znanja mogu i da praktično primijenim u IT industriji koja je u to vrijeme već postala jako popularna. Sa programiranjem sam se prvi put susreo u srednjoj školi i ta ‘ljubav’ traje do današnijh dana”, kaže on.

PMF-u je kroz IPA program dodijeljeno 36 računara i dvije interaktivne table. Popović kaže da je fakultetu neophodno dalje unapređenje u tom smislu, ali je i stava da je za kvalitet nastave važan i nastavni kadar koji je posvećen radu sa studentima, te da je jako važno osluškivati potrebe privrede i globalne tokove u nauci i u skladu sa time prilagođavati gradivo i nastavne programe.

“Obezbjeđenje računarske sale sa znatno većim brojem računara značajno bi unaprijedilo nastavni proces na PMF-u. Rezignira me činjenica da se investira u nove zgrade i projekte, npr. zgradu Naučno-tehnološkog parka, dok studenti PMF-a, pa i drugih tehničkih fakulteta, borave u malim učionicama koje nerijetko prokišnjavaju”, kaže on.

Prema riječima Popovića, podrška poput IPA programa kroz koji su dijelom opremljene računarske i IT učionice, jako je važna za osnovce, pa i učenike srednjih škola koji se odluče da upišu i završe studije poput PMF-a.

“Zanimanja koja zahtijevaju znanja iz STEM oblasti danas se intenzivno razvijaju i diversifikuju. Izučavanje ovih oblasti treba da započne ranije nego što je to sada slučaj. Praksa pokazuje da đaci koji su pohađali školu programiranja na PMF-u, ili neke druge vidove neformalnog obrazovanja iz ove oblasti, lakše savladavaju gradivo na fakultetu i generalno imaju više uspjeha u studiranju. S druge strane, to ne mora nužno da znači da će neko biti neuspješan student ako nije pohađao škole ovog tipa”, rekao je on.

STEM je važan čime god da se bavite

Iz Udruženja studenata tehnike (BEST) kažu da, bez obzira na to čime će se pojedinac baviti, STEM predmeti biće mu neophodni za uspješno snalaženje na sadašnjem i budućem tržištu rada.

Lešić je mišljenja da su za takav razvoj ipak neophodne promjene i školskom sistemu.

“To je da razvijamo kognitivne vještine kod djece, oni moraju da prepoznaju probleme, da se pitaju zašto je to problem i da traže rješenja. Mi djeci danas ne treba da serviramo podatke, da im tražimo da to nauče, nego treba da im kažemo - ovo su vam osnove, a ovo vam je problem, iz ovih osnova koje ste naučili, probajte da riješite ovaj problem, dajte rješenje. Treba nam STEM kojim djeci dajemo bazu znanja i učimo ih kako da razmišljaju i kako da rješavaju probleme, jer na taj način postižemo da ostanu djeca”, kaže on.

Dodaje i da se preduzetnik ne rađa, već da je preduzetnik onaj ko uspije da zadrži dijete u sebi.

“Dijete voli da istražuje, svaki dan nauči nešto, dijete rješava probleme. Dijete kad ustane i pokuša da hoda, ono rješava problem. E to treba da zadržimo u djeci, da ostanu znatiželjna, da ostanu zainteresovani da i dalje rješavaju probleme, čak i na studijama”.

Lešić kaže da Crnoj Gori nedostaju istraživači i hrabri ljudi. Dodaje i da i roditelji i djeca ovdje imaju ista očekivanja i potrebe kao bilo gdje u svijetu, ali da postoji disproporcija u stepenu razvoja, nesaglasje između onoga što želi privreda i onoga što nudi obrazovni sistem, iz kojeg se kadar vraća privredi.

“Fale nam ljudi koji su hrabri da iskorače u nepoznato”, kaže on i dodaje da takvi ljudi trebaju i školskom sistemu i onom van njega.

“Pričamo svi o startapima, a šta je startap? Startup je zadovoljenje potrebe koja nije zadovoljena u ekonomskom smislu. Dakle, prepoznali smo problem i nudimo rješenje i pokušavamo da to skaliramo, ne na nivo male Crne Gore, nego na nivo regiona, nivo Evrope ili globalni nivo. Takvi nam ljudi trebaju”, kaže on i dodaje da hrabrih treba ne samo privredi i u sistemu obrazovanja, već i u javnom sektoru.

“Taj trougao - javni sektor, privreda i edukacija konačno moraju da razgovaraju između sebe”, poručuje on.

Ugovor “Nabavka IT opreme za kompjuterske i STEM učionice” realizovan je u okviru programa Evropske unije i Crne Gore za zapošljavanje, obrazovanje i socijalnu zaštitu (2015-2017).

Škole kojima je dodijeljena oprema odabrane su na osnovu izvrsnih rezultata ostvarenih u STEM disciplinama, i to su dvije osnovne škole u Podgorici - “Milorad Musa Burzan” i “Pavle Rovinski”, oprema je uručena i OŠ “Mileva Lajović Lalatović” u Nikšiću, kotorskoj OŠ “Njegoš”, OŠ “Drago Milović” u Tivtu, OŠ “Ristan Pavlović” u Pljevljima, beranskim školama “Vuk Karadžić” i “Radomir Mitrović”, te OŠ “Marko Nuculović” u Ulcinju.

Nabavka opreme, kako su ranije saopštili iz resora prosvjete, podrška je širem i obuhvatnijem projektu “Integracija ključnih kompetencija u obrazovni sistem Crne Gore”, koji se realizuje u okviru istog programa i ima za cilj izradu nacionalnog okvira ključnih kompetencija, sa posebnim fokusom na STEM kompetencije.

Realizacija Programa EU-CG zvanično je počela u julu 2018, kada je potpisan finansijski sporazum, i trajaće do 31. decembra 2022. godine. Njegova ukupna vrijednost iznosi 18 miliona eura. EU učestvuje sa 85 odsto sredstava ili 15,3 miliona, dok Crna Gora za njegovu realizaciju obezbjeđuje 15 odsto sredstava, odnosno oko 2,7 miliona eura.

U edukaciju ulažu NVO i privatni sektor

“Domen” i PMF od 2008. organizuju besplatne škole programiranja za učenike osnovnih i srednjih škola, gdje polaznici, pojašnjava Popović, stiču znanja koja će im biti od koristi u studiranju.

“Pored toga, ovaj projekat ima izuzetan značaj jer đaci dobijaju priliku da se upoznaju sa našim fakuletom i da dobiju jasniju sliku o tomr šta će izučavati ako se odluče za upis na PMF. Naši maturanti mahom su loše informisani o tome šta pojedini fakulteti nude, kao i o zanimanjima kojima se mogu baviti. Škola programiranja je dobra prilika za njih da vide šta ih očekuje ako se odluče za karijeru programera. Na kraju, ova škola ima veliki značaj i za sam PMF, jer se početak rada škole poklapa sa porastom ‘popularnosti’ računarskih studijskih programa na našem fakultetu”, kaže Popović.

Škola programiranja samo je jedan od programa koje “Domen” realizuje kroz projekat STEM edukacija (stemedukacija.me). STEM radionice organizuje i Igramiranje.me, inicijativa NVO “Tinker”, u čijoj organizaciji je prvi put u Crnoj Gori nedavno održano takmičenje iz matematike “Kengur bez granica”. Takvo takmičenje održava se već 30 godina u preko 80 država svijeta.

Šahovski savez realizovao je sa Code-lab projekat “Kroz svijet šaha”, koji prati i veb aplikacija sa literaturom (krozsvijetsaha.me).

U prvi razred srednje škole upisuje se oko 7.000 učenika i za sve njih značajno je poznavanje i korišćenje informacionih tehnologija, što je pokazala realizacija nastave u uslovima izazvanim pandemijom koronavirusa. Stoga će Ministarstvo prosvjete, nauke, kulture i sporta raditi na unapređenju uslova u školama koje se odnosi na opremanje računarskih učionica i obuke nastavnika u ovoj oblasti

( Damira Kalač )