Osamdeset godina od invazije Njemačke na SSSR: Patnja i smrt miliona ratnih zarobljenika i civila

Povodom 80. godišnjice napada nacističke Njemačke na Sovjetski Savez, predsjednik Njemačke Frank-Valter Štajmajer podsjeća na zaboravljenu patnju i smrt miliona sovjetskih ratnih zarobljenika i civila u istrebljivačkom ratu.

„Prije 80 godina, 22. juna 1941. godine, napadom Vermahta na Sovjetski Savez započeo je rat za istrebljenje. Sa 27 miliona mrtvih, uključujući 14 miliona civila, Sovjetski Savez je pretrpio najviše žrtava u Drugom svjetskom ratu“, piše na zvaničnom sajtu predsjednika Njemačke, Franka Valtera Štajnmajera.

Hitlerova „operacija Barbarosa“ započeta je sa 3,3 miliona vojnika. Ta ofanziva nije bila dio „normalnog“ rata kao što to istorija bilježi, već „od početka rasističko-ideološka kampanja istrebljenja“, rekao je u Moskvi ove srijede Volfgang Šnajderhan, general u penziji i svojevremeno najviši oficir Bundesvera. Na sastanku njemačkih i ruskih istoričara i arhivara, Šnajderhan koji je predsjednik Njemačkog saveza za brigu o ratnim grobljima takođe je rekao da je borba na Istočnom frontu bila mnogo brutalnija nego na drugim ratištima.

Centralna komemoracija

Centralna njemačka komemoracija povodom ove godišnjice održava se u petak 18. juna u Njemačko-ruskom muzeju Berlin-Karlshorst gdje je 8. maja 1945. potpisana kapitulacija Vermahta.

Štajnmajer je prvi predsjednik Njemačke koji će posjetiti to mjesto. On će u muzeju održati govor i otvoriti izložbu - „Dimenzije zločina. Sovjetski ratni zarobljenici u Drugom svjetskom ratu“.

Na komemoraciju su pozvani brojni gosti, među njima i ambasadori 15 država koje su bile u sastavu Sovjetskog Saveza.

Ukrajina i još šest zemalja bojkotuju

Prema navodima muzeja Berlin-Karlshorst, sedam ambasadora odbilo je da dođe na komemoraciju, među njima predstavnici Litvanije, Letonije, Estonije i Ukrajine, dok su ambasadori Bjelorusije i Rusije potvrdili dolazak.

Ukrajinski ambasador Andrij Melnjik je na tri stranice pisma upućenog direktoru muzeja Jergu Moreu napisao da je komemoracija u Njemačko-ruskom muzeju u Berlinu za Ukrajinu „uvreda, za žaljenje i zbunjujuća“, jer se time „jednostavno ignoriše“ neizmjerna ratna patnja drugih nacija, kao što su Ukrajina, Bjelorusija i baltičke države.

„Krivica Njemaca za nacističke zločine i dalje se razmatra samo u smislu Rusije i Rusa. Na taj način se Sovjetski Savez poistovećuje sa Ruskom federacijom“. Meljnik je takođe napisao da Njemačka politika komemoracije mora hitno da se preispita.

Melnjik kao drugi razlog za odbijanja poziva navodi učešće ambasadora Rusije. „Sve dok Ruska Federacija nastavlja vojnu agresiju na Ukrajinu, na istoku i na Krimu i ubija moje sunarodnike, ja ne mogu ni da zamislim učešće na komemoraciji zajedno sa diplomatskim predstavnikom Kremlja“.

Oštar odgovor iz Berlina

Kabinet Franka-Valtera Štajnmajera izrazio je žaljenje, ali je takođe jasno naveo da je odbijanje poziva od strane Ukrajine „u suprotnosti“ sa namjerom predsjednika Njemačke da otvaranje izložbe „ima ujedinjavajući efekat bez obzira na sve razlike i sukobe.“

Melnjikova „opsežna“ i „paušalna“ kritika njemačke politike komemoracije čini „lošu uslugu“ legitimnim interesima Ukrajine i njemačko-ukrajinskim vezama, naveo je Štajnmajerov kabinet, pozivajući se na podršku EU Kijevu u pitanjima poput Krima.

Njemačko ministarstvo spoljnih poslova takođe je reagovalo sa „zaprepašćenjem“ na oštre riječi Melnjika. Portparolka Ministarstva Maria Adebar istakla je da su ukupno 17 organizacija - uključujući muzeje iz Ukrajine i Bjelorusije - članice udruženja i sponzori muzeja. Ispred zgrade se jedna pored druge vijore zastave Njemačke, Rusije, Bjelorusije i Ukrajine.

Da ne samo Poljska, Češka i Baltičke zemlje već i Ukrajina, Drugi svjetski rat i njegove posljedice danas vide veoma različito od Rusije, jasno je već neko vrijeme. Zbog toga je Štanjmajer nedavno upozorio: „Ne smijemo da instrumentalizujemo istoriju protiv drugih, protiv susjeda“, upozorio je Štajnmajer.

Logor Stalag X B Zandbostel

Predsjednik Njemačke je to rekao u ponedjeljak, prilikom posjete bivšem logoru Zandbostel gdje je položio vijenac i odao poštu stradalim sovjetskim vojnicima, ratnim zarobljenicima.

„Ova posjeta posvećena je jednoj grupi žrtava koja je u velikoj mjeri iščezla i iz njemačkog pamćenja“, rekao je Štajnmajer „i treba da podsjeti na zločinački napadački rat“.

Veliko groblje bivšeg nacističkog koncentracionog logora za ratne zarobljenike Stalag X B Zandbostel između Bremena i Hamburga, čine anonimna grobna polja i grobovi. Tu su uglavnom sahranjeni Crvenoarmejci. Ali tu je i jedan krst sa imenom, i spomen-ploča.

Frank-Valter Štajmajer i njegova supruga Elke Bidenbender dugo su se tu zadržali i slušali priču Gerda A. Majera, koji je prije 75 godina rođen u Njemačkoj, kao sin Njemice i Rusa Anatolija Mihajloviča Pokrovskog, pored čijeg groba su stajali.

Pokrovski je imao je 19 godina kada je Vermaht napao u Sovjetski Savez u junu 1941. Umjesto da započne studije kao što je planirao, regrutovan je i nedugo zatim pao u zarobljeništvo. Tako je dospio u logor Zandbostel.

Uprava logora rasporedila ga je u odred prinudnih radnika na jednom seoskom imanju. Anatolij i ćerka vlasnika gazdinstva imali su tajnu ljubavnu vezu. Ne znajući da će postati otac, mladi Rus je umro u logorskoj bolnici, februara 1945.

Njegov sin, Gerd A. Majer, dugo nije znao ništa o ocu i njegovom mučeništvu. Tek nakon godina istraživanja, uspio je da razjasni svoj identitet. U međuvremenu je stupio u kontakt s očevom porodicom u Rusiji i, kako kaže, „tamo našao svoje korijene“.

„Ne samo da sam se našao, nego sam i prihvaćen“, kaže i dodaje da je u znak sjećanja na svog oca, imenu dodao „A.“, što znači Anatoljevič, sin Anatolija.

Poseban tretman za sovjetske vojnike

Od skoro šest miliona zarobljenih vojnika Crvene armije, više od tri miliona izgubilo je život u njemačkom zarobljeništvu, dvije trećine njih još 1941. Mnogi su bili strijeljani.

Sovjetskim ratnim zarobljenicima pod Hitlerom su bila uskraćena elementarna ljudska prava. Jer, nacisti su imali perfidnu hijerarhiju u logoru: najbolje su tretirani Amerikanci i Britanci, pri dnu su bili Poljaci, Italijani, a na samom kraju sovjetski zatvorenici.

I dok su neki zarobljenici, tretirani u skladu sa Ženevskom konvencijom, smjeli da slikaju i sviraju džez, uprava logora drugima je zabranijivala skoro sve. Tako su Crvenoarmejci dobijali „ruski hleb“, koji su pravili od lišća, piljevine i malo brašna.

U logoru Zandbostel koji je imao i poseban odvojen koncetracioni logor za civile, bilo je internirano ukupno više od 300.000 ratnih zarobljenika iz raznih zemalja i 55 nacija. Među njima je bilo i Jugoslovena, a oko 70.000 njih su bili vojnici Crvene armije. Od zlostavljanja, prinudnog rada, bolesti i gladi umrlo ih najmanje 4.700, a vjerovatno mnogo više.

Popodne 29. aprila 1945. godine, prvi britanski vojnici stigli su do logora i oslobodili oko 14 000 ratnih zarobljenika i 7000 logoraša. U prvih četrnaest dana nakon oslobođenja umrlo ih je 3000.

Prekid „stanja zaborava“

Štajnmajer je prilikom posjete Zandbostelu odao počast i onima koji su, uprkos velikom otporu, počeli s komemoracijom tog dijela istorije i omogućili postojanje tog spomen-obilježja nastalog 2013.

U razgovoru s direktorom spomen obilježja Andreasom Eresmanom, zaposlenima i ljudima koji su tu dobrovoljno angažuju, predsjednik Njemačke je rekao da je prije toga o tim zločinima i žrtvama vladalo „stanje zaborava“.

Sovjetski ratni zarobljenici su trenutno tema koju intenzivno istražuju njemački i ruski naučnici. Saradnjom arhiva, razjašnjena su imena, biografije i sudbina mnogih sovjetskih ratnih zarobljenika. Uprkos pandemiji korone, saradnja Rusa i Njemaca je nastavljena, pa su protekle godine Rusima prvi put dostavljeni dokumenti iz Saveznog arhiva Njemačke.

U knjizi Franka Šumana „Spomenici oslobođenja. Tragovi Crvene armije u Njemačkoj“, ruski ambasador u Berlinu Sergej Nečajev zahvaljuje se zbog prijema dokumenata, prvi put sveobuhvatno dokumentovanih Spomen obilježja sovjetskim borcima protiv fašizma u Njemačkoj. Prema riječima tog diplomate, u Njemačkoj postoji 40.000 grobova sovjetskih vojnika, muškaraca i žena, uglavnom iz Rusije, Ukrajine i Bjelorusije.

Orden Svetlani Aleksijevič

Predsjednik Štajnmajer je ove sedmice uručio Veliki njemački orden za zasluge bjeloruskoj književnici Svetlani Aleksijevitč. Dobitnica Nobelove nagrade je naročito u svojim djelima „Rat nema žensko lice“ i „Posljednji svjedoci“ impresivno opisala zverstva Drugog svjetskog rata i stradanja civilnog stanovništva, piše u obrazloženju.

Takođe je primio urednike izdanja „Progon i ubistvo evropskih Jevreja od strane nacional-socijalističke Njemačke 1933–1945“, dijelu od 16 tomova na kojem se radilo od 2005. Djelo sadrži više od 5.000 dokumenata o Holokaustu, uključujući progon Jevreja na okupiranim sovjetskim teritorijama. Bjelorusija i Ukrajina pod njemačkom okupacijom bile su glavna poprišta Holokausta, navodi se na sajtu predsjednika Njemačke.

U utorak 22. juna, na godišnjicu samog napada, predsjednik Štajnmajer će kod spomen-obilježja „Majka domovina“ odati počast poginulim sovjetskim vojnicima i civilnim žrtvama njemačkog napada na Sovjetski Savez.

Tu su posmrtni ostaci više 13.000 oficira i vojnika Crvene armije koji su poginuli u borbama za Berlin 1945. Spomen-obilježje takođe je posvećeno i žrtvama među sovjetskim ratnim zarobljenicima. Spomenik u Šenholzer Hajde je jedan je od tri velika sovjetska spomenika u glavnom gradu Njemačke, zajedno sa spomenicima u Treptovu i Tirgartenu.

( Deutsche Welle )