Udruživanje krajnjih desničara i budućnost evropske demokratije

Deklaracija krajnjih evropskih desničara najavljuje "reformu Evrope" odbijajući dalju integraciju Evropske unije, dok kritičari inicijative ukazuju na velike razlike između pojedinih pokreta sumnjajući u opstanak krajnje desničarskog saveza koji bi ipak mogao uticati na promjenu demokratije na kontinentu, pišu svjetski mediji.

Udruženi Orban, Le Pen, Salvini...

Šesnaest evropskih desničarskih populističkih stranaka, uključujući nekoliko u vladama, udružilo je snage kako bi se ogradili od političkog pravca Evropske unije (EU), proglasivši blok "alatom radikalnih snaga" koje pokušavaju da izgrade superdržavu, napisao je Politiko (Politico) ukazujući pak kako u skorije vrijeme u Evropskom parlamentu ne treba očekivati nijednu evroskeptičnu grupu. Među strankama koje su u petak, 2. jula, potpisale deklaraciju su Fides (Fidesz) mađarskog premijera Viktora Orbana, poljska vladajuća stranka Pravo i pravda (PiS), francusko Nacionalno okupljanje (Rassemblement National, RN) Marin Le Pen (Marine), austrijska Slobodarska partija, španski Voks (Vox) i italijanske stranke Liga i Braća Italije, na čelu s Mateom Salvinijem (Matteo) i Đorđijom Meloni (Giorgia Meloni).

Dekralaciju su, ističe briselski portal, uokvirili kao doprinos trenutnoj debati o EU na Konferenciji o budućnosti Evrope koja je pokrenuta ranije ove godine. U zajedničkom saopštenju su naveli da "evropske države treba da budu zasnovane na tradiciji, poštovanju kulture i istorije evropskih država, poštovanju evropske judeohrišćanske baštine i zajedničkim vrijednostima".

Dokument, prema pisanju portala Politiko, pokazuje da su se stranke koje su iz različitih tabora ogradile od mejnstrima EU i uspjele da uspostave zajednički jezik, uprkos značajnim razlikama i rivalitetima.

Iako su pojedini potpisnici sugerisali da je to korak ka formiranju jedne grupe, europoslanici i zvaničnici su u razgovoru za Politiko ipak naglasili da niti jedna frakcija Evropskog parlamenta nije bila u planu u skorije vrijeme.

Debata i budućnost Evrope

Stranke krajnje desnice iz 16 zemalja EU ujedinile su se s deklarisanim ciljem da se njihov glas čuje u kontekstu debate o budućnosti Evrope. Potpisnici dokumenta očigledno ciljaju da se suprotstave institucijama EU kao što su Komisija ili Evropski sud pravde, koje su izvršile pritisak na Poljsku i Mađarsku oko pitanja koja se kreću od potčinjavanja pravosuđa do stigmatizacije LGBT zajednice, napisao je Euroaktiv (Euroactiv).

"Pretjerano moraliziranje koje smo vidjeli posljednjih godina u institucijama EU rezultiralo je opasnom tendencijom nametanja ideološkog monopola", navodi se u zajedničkom saopštenju.

Pored zvučnih stranaka iz Francuske, Italije, Mađarske, Austrije i Poljske, deklaraciju su potpisale i desničarske stranke iz Bugarske, Belgije, Danske, Estonije, Finske, Grčke, Holandije, Litvanije i Rumunije, a konferencija potpisnika dokumenta planirana je u Varšavi za septembar.

Upitan da prokomentariše razvoj situacije, slovenački premijer Janez Janša - čija je zemlja preuzela rotirajuće predsjedavanje Vijećem EU u narednih šest mjeseci - ukazao je da bi i njegova stranka mogla da napusti političku porodicu desnog centra.

Janša je, kako ističe Euroaktiv, poštovalac Viktora Orbana, koji je prošlog marta napustio Evropsku narodnu partiju (EPP) desnog centra kako bi izbjegao izbacivanje.

'Alat za radikale'

Najmoćniji političar Poljske smatra da Evropska unija planira kulturnu revoluciju koja će "uništiti društvene strukture, počevši od porodice i tradicije i stvoriti novog čovjeka", ukazuje Blumberg (Bloomberg).

"Ne želimo ovu revoluciju, za koju vjerujemo da će donijeti nesreću i drastičan pad sloboda pojedinaca i zemalja", kazao je Jaroslav Kačinjski (Jaroslaw Kaczynski), lider nacionalističke vladajuće stranke Pravo i pravda u televizijskom obraćanju.

Vlada Kačinjskog, koji je, kako ističe Blumberg, arhitekta suzbijanja gej prava u Poljskoj u posljednjih pola decenije, suočila se s optužbama iz Brisela zbog narušavanja vladavine zakona i uskoro bi mogla da se suoči s disciplinskim postupkom nakon što su se gradovi i regioni širom Poljske proglasili "oslobođenim od LGBTQ ideologije".

Stranka Pravo i pravda (PiS) navodi da se u deklaraciji koju su potpisale evropske desničarske stranke, EU poziva da se kloni kulturne politike i zaustavi dalju integraciju. Deklaracija "podržava one koji žele da održe evropsku tradiciju, heterogene evropske nacije, uz istovremeno održavanje institucionalizovane ekonomske saradnje i slobode kretanja“, rekao je Kačinjski.

PiS također ističe da deklaracija hvali EU i NATO zbog pomaganja Evropi u izbjegavanju većih sukoba nakon Drugog svjetskog rata, ali se navodi da blok sve više postaje "alat za radikale" sklon "kulturnim i vjerskim promjenama" i stvaranju evropske "superdržave".

Međusobne razlike i odstustvo iz inicijative

Kritičari incijative za formiranje saveza desničara za "reformisanje Evrope" ukazuju da ostaju ogromne razlike između pojedinih pokreta koji učestvuju u tome, ističe francuski radio RFI (Radio France Internationale).

Nekoliko krajnje desničarskih grupa odbilo je da se pridruži inicijativi a među najupadljivijim je, naglašava RFI, izostanak stranke Alternativa za Njemačku (AfD). Holandska stranka suvereniteta "JA21" također je odbila da potpiše deklaraciju, a nema ni švedske ili rumunske krajnje desnice.

Kritičari smatraju da mnoga sporna pitanja i razilaženja među različitim krajnje desničarskim strankama ostaju neriješena te da ne očekuju da će savez dugo trajati. "Nesposobni su da sarađuju.(...) I na kraju će se boriti međusobno", kazala je Garsija Perez (Garcia) predsjednica Iratkse (Iratxe), socijaldemokratske grupe u Evropskom parlamentu.

Poslanik Zelenih u EU Filip Lamberts (Philippe Lamberts) sumnja u moguću saradnju italijanskih desničara ističući da Salvini trenutno učestvuje u rimskoj vladi na čelu s Mariom Dragijem (Mario Draghi), dok su Braća Italije otvoreno fašistička stranka.

Tu je i okršaj Marin Le Pen i Jaroslava Kačinjskog oko Rusije Vladimira Putina. Francuska stranka Nacionalno okupljanje s oduševljenjem podržava šefa Kremlja kojeg, naglašava RFI, prezire poljska krajnja desnica i zbog čega je Kačinjski više puta odbio da se sastane s Le Pen.

Adaptacija evropske demokratije

Za politički poredak Evropske unije, desničarski ekstremizam je hronično stanje a ne smrtna prijetnja, piše Fajnenšl tajms (The Financial Times) uz ocjenu da se demokratija u Evropi prilagođava krajnjoj desnici.

Većina zemalja EU danas ima značajnu stranku krajnje desnice, ističe britanski list dodajući da stranke koje sjede u glavnim krajnje desničarskim grupama u Evropskom parlamentu imaju prilično konzistentne osobine poput neprijateljstva prema imigraciji, retoriku protiv elite, sklonost ka teorijama zavjere, kulturni konzervativizam, ultranacionalizam i nesklonost Evropske unije.

U posljednjih 20 godina krajnja desnica uspostavljena je širom Evrope a desničarske stranke bile su dio vladajućih koalicija u Austriji, Italiji, Estoniji i Finskoj. Iako su naposljetku izgubile vlast, krajnje desničarske stranke nisu slomljene već se, prema ocjeni britanskog lista, evropska demokratija prilagođavala – i to u oba smjera.

Dok je krajnja desnica povremeno ublažavala neke svoje radikalne zahtjeve, mnoge vodeće stranke usvojile su politiku koju je zagovarala krajnja desnica u pokušaju da pridobiju svoje birače. Danska vladajuća koalicija tako je zauzela sve oštriji stav po pitanju migracija, dok je u Francuskoj, ugledni ministar u vladi predsjednika Emanuela Makrona (Emmanuel Macron) čak optužio Le Pen za "mekoću prema islamizmu".

Iako se poteškoće EU s krajnjom desnicom trenutno ogledaju u sve oštrijem sukobu između Orbana i većine drugih evropskih lidera, Mađarska je mala zemlja i njenim uticajem na EU se može upravljati. No, ukazuje Fajnenšl tajms, ako bi Le Pen sljedeće godine pobijedila na predsjedničkim izborima u Francuskoj, šok bi se osjetio širom kontinenta s prijetnjom mogućeg raspada EU.

Alternativno, zaključuje list, EU bi mogla da slijedi obrazac evropskih nacionalnih demokratija — i postati nelagodna koalicija koja uključuje krajnje desničarske političare.

( Radio Slobodna Evropa )