Od Petrovića sve počinje, jedan Krsto preklapa drugog

Istraživanje agencije “Damar”, koje je pokazalo da su građanima Crne Gore najznačajnije ličnosti vladari iz 19. vijeka, je potvrda mišljenja koje je odavno zastupljeno kod crnogorskih istoričara da dinastija Petrović Njegoš ima primarnu ulogu u formiranju istorijske slike, smatra istoričar Miloš Vukanović.

Vukanović smatra i da podatak da su kolaboracionisti za vrijeme drugog svjetskog rata dobili visoke pozitivne ocjene nije dokaz da je u Crnoj Gori na sceni revizionizam.

“Odavno je kod crnogorskih istoričara zastupljeno mišljenje da dinastija Petrović Njegoš ima primarnu ulogu u formiranju istorijske slike kod građana Crne Gore. Međutim, ono što mi takođe smatramo, jeste da većini građana Crne Gore istorijska svijest seže samo do dinastije Petrovića. Tu možemo naći odgovor zašto nemamo više ličnosti posle tog perioda. Što se tiče toga da li uticaj dinastije Petrović Njegoš utiče na percepciju građana dvadesetog vijeka, mislim da je to zbog toga što su pripadnici te dinastije dosta jednoobrazovni, u smislu da je za njih stav pozitivan, dok to za mnoge ličnosti iz dvadesetog vijeka postoje različita mišljenja”, smatra Vukanović, koji je saradnik na pomenutom istraživanju, a koje je podržala Matica crnogorska.

Istraživanje “Damara” o stavovima građana Crne Gore o istorijskim događajima i vrijednostima, prezentovano juče, pokazalo je da većina njih želi da je naša država građanska i sekularna.

Istraživanje, kako je pojasnio direktor “Damara” Vuk Čađenović, je rađeno od trećeg do 10. juna na uzorku od 1.007 građana.

Ispitivanjem su obuhvaćeni stariji od 15 godina i više, a rađeno je povodom 80 godina od Trinaestojulskog ustanka, kao jednog od najznačajnijih datuma u istoriji Crne Gore.

Takođe, kako je pojašnjeno, imajući u vidu aktuelnu situaciju u crnogorskom društvu, željeli su da ispitaju što je oblikovalo znanje i istorijske vrijednosti kod crnogorskih građana.

Vukanović je kazao da 30,1 odsto ispitanika smatra da je Trinaestojulski ustanak bio komunistički, da je opštenarodni misli 38 procenata ispitanika, a čak 21 odsto njih ne zna, što je po njemu veoma zabrinjavajuće.

Najznačajnija ličnost za istoriju Crne Gore je Petar II Petrović Njegoš pokazalo je istraživanje, a da je tako misli 25,6 odsto ispitanika.

Kralj Nikola je na drugom mjestu najznačajnijih ličnosti sa 19,5 odsto procenata, Petar I na trećem sa 18,7, a na četvrtom je Josip Broz Tito za koga misli da je najznačajnija ličnost 10,6 odsto ispitanika.

Da je Ivan Crnojević najznačajnija ličnost smatra sedam odsto ispitanika, 6,7 misli da je to Sveti Sava, 2,3 Knjaz Danilo, a 1,7 odsto njih smatra da je to Aleksandar Karađorđević.

Rangirane su i ličnosti koje su bile akteri Drugog svjetskog rata, a od njih najveću pozitivnu ocjenu dobio Tito i to na skali od 1 negativno do 5 pozitivno - 3,99, Ljubo Ćupić 3,84, Stana Tomašević 3,48, Krsto Zrnov Popović i Blažo Jovanović 3,45, Sava Kovačević 3,44, Peko Dapčević 3,31, Milovan Đilas 3,09.

Najmanju prosječnu ocjenu imaju Draža Mihajlović 2,75 i Pavle Đurišić 2,63.

Krsto iz 18. preklapa Krsta iz 41.

To što je kolaborant za vrijeme Drugog svjetskog rata Krsto Zrnov Popović dobio visoko pozitivnu ocjenu, Vukanović misli da je ovdje slučaj da mnogi građani miješaju pozitivne informacije, koje imaju o njemu kao akteru Božićne pobune i borbe za Crnu Goru i njegove uloge u Drugom svjetskom ratu.

“Krsto Popović iz 1918. preklapa Krsta iz 1941-1945. godine. Njegova uloga iz 41. i toga perioda, zapravo nije toliko poznata i dominantno zastupljena kod građana Crne Gore”, dodao je Vukanović.

Čađenović je istakao da 53,7 odsto ispitanika smatra da četnički pokret nije antifašistički, a njih 58 procenata je protiv podizanja spomenika četnicima.

Ono što je zabrinjavajuće, navodi Čađenović, je što je 27,4 odsto ispitanika odgovorilo da ne zna, a 18,9 procenata misli da četnički pokret je antifašistički.

Vukanović za to što 19 procenata ispitanika smatra da je četnički pokret bio antifašistički, a da 27,4 njih ne zna da li su bili ili nisu antifašisti, ima više faktora.

“Kod starije generacije građana postoji određeni otklon, postoji da tako kažem kritička svijest. Tek nakon 90 godina dvadesetog vijeka imamo revitalizaciju nacionalne istorije, dolazi do određene podijeljenosti crnogorskog društva, da se po nacionalnim osnovama orijentiše prema određenim istorijskim pitanjima. To jeste da je njihova nacija ili nacionalna pripadnost profiliše njihovu istorijsku svijest”, navodi Vukanović.

On smatra da ipak misli da konkretno tu “imamo taj primarni podatak da veliki broj građana smatra da četnički pokret nije antifašistički”.

“Što se tiče ostalih segmenata, mislim da je to zapravo posljedica zasićenog diskursa savremenog crnogorskog društva proteklih par godina. Ovdje određene zaboravljene teme dolaze na vidjelo. Da li postoji određena indiferentnost, postoji, zasićenost ko je antifašista, ko nije. Mislim da to nije neznannje, nego više ne želimo da se orijentišemo, nego više želimo da je tim podjelama kraj”, kaže Vukanović.

On ističe da je moguće da građane ne interesuje šta je bilo ranije, ali je trenutno zastupljen narativ da bilo koji ishod gdje dolazi do neslaganja, izaziva ekstremne emocije, to određenom broju građana ne odgovara.

“Mislim da građani žele da pričaju o svim ovim stvarima, ali da zapravo ne moraju da budu politizovani, niti da izazivaju emocije. Žele da se govori o ovome sa emotivne distance i sa pozicija 21. vijeka”.

Jugonostalgija

Formalno obrazovanje, sa 59 procenata je najviše uticalo na formiranje istorijskog mišljenja.

“Ovaj podatak predstavlja relativno pozitivan trend ali ipak daje značajnog prostora za kreiranje vannastavnog istorijskog mišljenja. To potvrđuje sljedeći podatak da samo 21.1 procenata građana smatra da je istorija koju su učili u školama u potpunosti tačna. Podatak da 58.5 % građana ima samo djelimično povjerenje, a 11.9% posto uopšte nema povjerenje u to što su učili treba da predstavlja alarm. Na to nadovezujemo sljedeći podatak da od vaninstitucionalnih izvora, o istorijskim događajima građani se najviše informišu preko televizije, pa informativni portali i društvene mreže. Knjige i stručna literature su relativno dosta ispod prethodno navedenih”, kazao je Vukanović.

Čađenović je istakao da je istraživanje pokazalo da 57 odsto ispitanika smatra da je bitna plemenska pripadnost u Crnoj Gori.

Da je Crna Gora građanska država smatra skoro 90 odsto ispitanika, ali i njih skoro 70 odsto smatra, kako je kazao Čađenović, da naša država treba da je sekularna.

Istraživanje je pokazalo da većina građana Crne Gore smatra da je period Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ) bio doba napretka za našu državu.

Da je tako, misli njih 68,2 odsto ispitanih, 19,2 ne zna, a 12,2 procenta smatra da nije.

Vukanović je naveo da 50,8 odsto ispitanika smatra da je Podgorička skupština čin agresije kojim je Crna Gora izgubila nezavisnost, dok njih 37 procenata misli da je to bio izraz volje naroda za ujedinjenjem.

Na pitanje kakav je za Crnu Goru bio period Kraljevina Srba, Hrvata Slovenaca/Jugoslavije njih 29,7 odsto smatra da je to doba razvoja, 28,9 stagnacije, a 32,3 nazadovanja.

Većina ispitanika, njih 36,6 odsto, nema mišljenje o Božićnom ustanku, 26,4 misli da je to bila legitimna pobuna protiv strane okupacije, njih 22,3 smatra da je nelegalna pobuna protiv volje naroda za ujedinjenjem, dok 14,8 procenata je stava da je to bio sukob pristalica dvije dinastije.

Da je, kako je kazao Vukanović, Mojkovačka bitka herojski čin odbrane savezničke srpske vojske smatra 36,2 odsto ispitanih, 25,9 misli da je to bilo bespotrebno žrtvovanje crnogorske vojske, 10,9 je stava da je to bitka koja se nije mogla izbjeći, ali je opet bila uzaludna, dok 27,1 odsto njih se izjasnilo da ne zna o tom događaju.

Na pitanje kako vidite akcije (pohare) Knjaza Danila i vojvode Mirka protiv raznih crnogorskih plemena najveći broj ispitanih misli da je to bio zločin, odnosno njih 25 odsto, ali i 29 procenata se nije izjasnilo.

Da je to bilo gušenje pobune protiv centralne vlasti misli 23,3 odsto, a njih 21,9 procenata smatra da je međuplemenski sukob.

Formalno obrazovanje, sa 59 procenata, kako je kazao Vukanović, je najviše uticalo na formiranje istorijskog mišljenja.

“Ovaj podatak predstavlja relativno pozitivan trend, ali ipak daje značajnog prostora za kreiranje vannastavnog istorijskog mišljenja. To potvrđuje sljedeći podatak da samo 21,1 procenat građana smatra da je istorija koju su učili u školama u potpunosti tačna. Podatak da 58,5 građana ima samo djelimično povjerenje, a 11,9 posto uopšte nema povjerenje u to što su učili treba da predstavlja alarm.

Na to nadovezujemo sljedeći podatak da od vaninstitucionalnih izvora, o istorijskim događajima građani se najviše informišu preko televizije, pa informativni portali i društvene mreže. Knjige i stručna literatura su relativno dosta ispod prethondo navedenih”, istakao je Vukanović.

Što se tiče znanja o samim istorijskim događajima, pojasnio je da su pitanja postavili linearno, krenuli od najznačajnijih događaja s početka novog doba do kraja XX vijeka.

“Na pitanje u kom vijeku je Crna Gora započela borbu za oslobođenje od Osmanlija? Imamo skoro ravnomjerno raspoređene odgovore, gdje najveći broj ali tek njih 28,7 posto daje tačan odgovor.

Na krucijalno pitanje iz naše prošlosti, kada su se u Crnoj Gori odvojili svjetovna i duhovna vlast, nešto više od pola zna da je to bilo u 19. vijeku”, naveo je Vukanović.

On je dodao da na najkontroverznije pitanje ovog perioda, kako vidite akcije (pohare) knjaza Danila i vojvode Mirka protiv raznih crnogorskih plemena imamo i te kako podijeljena mišljenja.

“Skoro podjednako su zastupljena mišljenja da je to bio zločin, gušenje pobuna protiv centralne vlasti i međuplemenski sukob, dok četvrtina građana nema mišljenje. Najzabrinjavajući segment su pitanja koja se odnose na događaje vezane za Prvi svjetski rat. Napominjemo da smo relativno skoro obilježavali 100 godina od početka i kraja ovog istorijskog događaja i imali intenzivnu političku i društvenu raspravu. Na pitanje kojem savezu se priključila Kraljevina Crna Gora tokom Prvog svjetskog rata, samo 39.6 % je znalo da je to bio savez Antante, dok skoro isti procenat građana 37,9 nije znao odgovor na ovo pitanje“.

Svijetli pečat evropske istorije

Trinaestojulski ustanak u Crnoj Gori je svjetli pečat jugoslovenske, ali i evropske istorije.

To je poručio istoričar Radoslav Raspopović na Međunarodnoj naučnoj konferenciji “1941. u Crnoj Gori: Osamdeset godina od Trinaestojulskog ustanka”, koja je održana juče u zgradi Rektorata Univerziteta Crne Gore u Podgorici. Raspopović je govoreći o Trinaestojulskom ustanku u kontekstu Drugog svjetskog rata istakao da je to bio masovan otpor okupatoru, tokom kojeg su uništeni svi italijanski garnizoni u Crnoj Gori, osim onih u Podgorici, Nikšiću i na Cetinju.

Tom prilikom, kazao je on, oduzet je veliki broj pušaka, mitraljeza, topova, a na masovnost je uticalo i to što su u ustanku učestvovali i oficiri kraljevske vojske. Ta homogenost, međutim, kako je istakao, nije trajala dugo, a nastupile su borbe oko vođstva i koncepta ratovanja.

( Borko Ždero )