Belgrade blues

Kako čitati kratku priču, poeziju, kako čitati strip, kako čitati novine, kako čitati loptu, vestern, vodu... Kako čitati grad? Vještinom čitanja Beograda bavili su se Stojan Novaković, Rastko Petrović, Aleksandar Deroko, Ivo Tartalja, Peđa Milosavljević... U beogradistici meni su najdraži Bedeker Beograd Miloša Crnjanskog Gradoslovar Bogdana Bogdanovića, Beograd za početnike i ponavljače Bogdana Tirnanića. I osobito knjiga Milana Leka Ulice Beograda. To je toponimska povjest (registar i katastar) trgova i ulica Beograda. Bez anegdotskih prenemaganja i palanačke uobraženosti. Ova se knjiga može čitati kao pojmnovnik, kao rječnik, kao enciklopedija, kao ulicoslovar, kao bukvar. Kao roman. U hitrom, kao dribling, smjenjivanju pojmova, godina, adresa, ispripovijedana je povijest dva vijeka, gotovo dva i po vijeka Beograda, 1872-2003, Beograd. Istorija arhitekture i privrede (male i velike), istorija zdravstva i prava, istorija ratovanja i istorija škole (Velike i male), istorija građevinarstva i istorija abadžija, istorija istorije, i istorija privatnog života, istorija zabave i istorija dviju dinastija koje su vladale Srbijom.

Po zakonima slučaja i/ili po azbučnom slijedu tiskaju se imena astronoma, kafedžija, apotekara, vojskovođa, šahista, sokolara, ljekara, slikara, pilota, trgovaca, vatrogasaca, rabina, glumaca, hajduka, pijanista, fratara... Imena tih ličnosti rumuju se sa imenima rijeka, vila, gradova, bogova, država, bilja, zvijeri. U vrtoglavici imena čitalac (šaman, i uličar) vidi kako se sele, kako nestaju mostovi, trkališta, bašte (i Kraljeva bašta), bioskopi, kuće, lude kuće (kuća doktora Bartolomea Kuniberta), parkovi, ambasade, streljane, trgovi, hoteli, stepeništa, javni nužnici, fontane, česme, strugare, biblioteke, bogoslovije, bazari, berze, arhivi, aerodromi, garderobe, škole, lugovi, pivare, klubovi, bare (Carski lug, Bara Venecija), šetališta, pristaništa, električne centrale, groblja, kereća, turska, kužna i jevrejska, srpska... nestaju sinagoge, igrališta, tramvajske stanice... Sele se kafane (Mladi Mavarin, Poenkareova 26, telefon ne radi), crkve i džamije, pozorišta, fabrike aviona, fabrike suncobrana i kišobrana (vlasnik Moša Avram Maca, onaj koji je ušao u dramu Dr Šuster Dušana Kovačevića). Nestaju fabrike odlivaka, štofova, bombona, fabrike šibica, fabrike od hartije...

I sve to ima boju prolaznosti stvari. Takav stih Vladislav Petković Dis mogao je napisati samo u Beogradu. Beograd ne pati od narcizma Rima ili Petrograda i otuda ona vedrina ironije, blagost nehaja (to je Crnjanski) sa kojom Beograd gleda na život. I na smrt. Na smrt pozorišta i države. I na svoj ponor: nikad Beograd nije imao više primitivaca. Primitivci drže vlast u gradu i u državi. Al nema predaje. Primitvci su kukavice. Pa hajde da se malo proveselimo.

Evo, na slovo B: Batal džamija, bila je na prostoru između ulica Vlajkovićeve, Kosovske, Takovske i Bulevara kralja Aleksandra. Tu je bila Skupština Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Skupština Kraljevine Jugoslavije, i Skupština Nove Jugoslavije. Riječ batal na turskom znači prekomjerna visina, ali i zapuštenost. Posle rušenja džamije, a prije zidanja skupštine, tu je bio marveni trg. Marva ili stoka.

Ili na slovo V: Vaznesenjska crkva, podignuta je u vrijeme vladavine kneza Miloša za potrebe vojske i građana. Nosilac je krsne slave grada Beograda. Plac na kome je crkva izgrađena bio je rasadnik bijelih dudova za gajenje svilenih buba. U temeljima Vaznesenjske crkve su svilene bube. A bube Beograda i bube čudesne knjige Milana Leka pokazuju se i u scenografskom rasporedu imena ulica Beograda u kome se, prema Lotreamonovom obrascu ukrštaju ulice Diverzanata i Dobrovoljnih vatrogasaca, Čarobne frule i Mocartova, Jugoslovenska, i Jevrejska, Šibenička i Kovinska, Grobljanska, i Bogojavljenska, Josipa Broza i Mustafe Golubića, Adolfa Hitlera i Bertolta Brehta, Ustaška i Konjuh planinom, Slobodanova i Službeni put (1, 2, 3), Udbin(sk)a i Buđonijeva, Ibarske magistrale i Mokranjčeva, Sajuzna i Svetog Nikole, Put za manastir i Put za radio-stanicu, Čehoslovačka i Crvene armije, Rozalije Norton i Vile Zagorkinje, Telegrafska i Sokak od Mehmed-Spajine kuće, pored kuće g. Pante Kasanara i g. Bojanića kuće, pa do ćoška Šancu iduć...

Ovo je ritam gluvarenja. I tako gluvareći (škola gluvarenja kao da je iščezla u Beogradu, zato je Beograd u opasnosti) knjigom Ulice Beograda stižem do komentara ove priče, do pesme Miodraga Raičevća Belgrade blues:

Beograde, još se ne umire meni...

Volim široke bulevare koji znaju kuda vode,

Ulice s mirisom predgrađa i ukusom slobode.

Šeboj u loncu, ladno pivo u restoranu “Lipov lad”,

Brdo u daljini pod kojim spava Veliki Beli Grad.

Volim kad se probudim, da stavim kafu da se kuva,

I da je srčem natenane, dok napolju košava duva.

Volim okuku na reci (vidim je dok cirkam na splavu),

Mesto poviše Kalemegdana, gde Dunav sanja Savu.

Volim Knez Mihailovu, ono, kad je uzmem peške,

Skadarliju koja pamti mutne glave i noge teške.

Osećam te Grade u venama, dok urađen idem kući,

Ti si ona nežna reč koju ću izdahnuti umirući.

O, sahranite mi srce tamo gde Dunava ljubi Sava,

Nek tamo počne ono što se tamo ne završava.

( Božo Koprivica )