Crvena zvijezda na kapi nam sja

17. april - Italijanske okupacione trupe ulaze u Crnu Goru. Istog dana, pod patronatom fašističke Italije, formiran je Privremeni administrativni Crnogorski komitet, koji su činili mahom ugledni crnogorski federalisti (kolokvijalno „zelenaši”): Jovo Popović, Mihailo Ivanović, Dušan Vučinić, Petar Lompar, Ivo Jovićević, itd.

19. april - Izašao prvi broj okupacionog lista „Glas Crnogorca”, koji će do septembra 1943. godine izlaziti u još dvije izdavačke verzije.

29. april - Na Cetinje stiže visoki civilni komesar za Crnu Goru grof Serafino Macolini, s kojim se dan kasnije, prilikom organizovanja vojnih svečanosti na Cetinju, susreću vođe federalista Jovo Popović i Mihailo Ivanović, te mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije Lipovac.

5. maj - Visoki komesar za Crnu Goru Serafino Macolini donosi naredbu o raspuštanju Crnogorskog komiteta, te donosi ukaz o konstituisanju Savjetodavnog vijeća Crnogoraca („Consulta”), koje su činili crnogorski federalisti: dr Sekula Drljević, Jovo Popović, Mihailo Ivanović, Petar Plamenac, Dušan Vučinić i sveštenik Simo Martinović.

6. maj - Spomenik jugoslovenskog kralja Aleksandra Karađorđevića na Cetinju zagrađen je daskama.

20. maj - Italija anektira Boku Kotorsku i od nje formira administrativnu jedinicu Provincia di Cattaro, u okviru Guvernatorata Dalmacija.

27. maj - Na Cetinje stiže italijanski kralj Vitorio Emanuele III Savojski, zet pokojnog kralja Nikole i suprug crnogorske princeze i italijanske kraljice Jelene.

29. maj - Princ Mihailo Petrović Njegoš, unuk kralja Nikole, odbija ponudu italijanskog generalnog konzula Sera di Kasana da postane crnogorski kralj.

4. jul - Centralni komitet KPJ donosi odluku o pokretanju oružane borbe protiv okupatora.

7/8. jul - Milovan Đilas dolazi u Crnu Goru i na sastanku Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak u Stijeni Piperskoj, nedaleko od Podgorice, saopštava odluku CK KPJ o podizanju gerilskog ustanka i otpočinjanju oružanih akcija protiv okupatora.

12. jul - Zasijeda tzv. Crnogorski sabor, u istoriografiji poznatiji kao Petrovdanski sabor. Na sjednici glavnu riječ vode vođe federalista dr Sekula Drljević, Mihailo Ivanović i Jovo Popović. U prvom redu sjede mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije Lipovac i podgorički imami Sulejman Begović i Mustafa Mula Zejnilović. U radu sabora učestvuju i Savo Čelebić i Mihailo Vicković, koji će se kasnije priključiti partizanskom pokretu.

Sabor jednoglasno usvaja Deklaraciju o poništenju odluka Podgoričke skupštine i proglašenju Crne Gore za nezavisnu kraljevinu.

Istog dana, Italija priključuje susjednoj Albaniji, kao svom protektoratu: Ulcinj, Tuzi, Plav, Gusinje i Rožaje.

13. jul - Otpočeo opštenarodni ustanak protiv italijanskog okupatora. Oslobođeni Virpazar, Čevo, Rijeka Crnojevića, Ćeklići i dio primorja od Sutomora do Miločera. Grof Macolini naređuje uvođenje policijskog časa na cjelokupnoj teritoriji Crne Gore.

14/15. jul - Tokom noći traju intenzivne borbe oko Mojkovca, Kolašina i Nikšića.

15. jul - Šest italijanskih divizija kreće u gušenje ustanka. Ustanici oslobađaju Bioče, Spuž, Lijevu Rijeku i Velje Brdo.

16. jul - Oslobođena Andrijevica, Šahovići (Tomaševo) kod Bijelog Polja i nekoliko mjesta oko Kolašina.

17. jul - Oslobođeni Murino i Velika (kod Andrijevice).

18. jul - Formirana Privremena vrhovna komanda Narodnooslobodilačkih trupa Crne Gore, Boke i Sandžaka, sa sjedištem u Piperima, koju su sačinjavali: Milovan Đilas, Arso Jovanović, Blažo Jovanović, Božidar Ljumović, Budo Tomović i Bajo Stanišić (za potonjeg će se kasnije tvrditi da je odbio ulazak u vrhovnu komandu). Oslobođeni Goransko, Bajovo Polje i Brezna kod Plužina.

19. jul - Oslobođeno selo Njegovuđa kod Žabljaka.

20. jul - Oslobođeno više crnogorskih varoši: Berane, Bijelo Polje, Kolašin, Danilovgrad i Žabljak. Na Cetinju srušen granitni spomenik kralju Aleksandru Karađorđeviću (rad Ivana Meštrovića), od strane italijanskih okupacionih vlasti.

22. jul - Milovan Đilas potpisuje »Uputstvo« Privremene vrhovne komande nacionalnooslobodilačkih trupa u Crnoj Gori, Boki i Sandžaku kojim Crnogorke postaju prve žene koje dobijaju pravo glasa u Jugoslaviji: „Pravo birati i biti biran imaju svi građani koji su napunili osamnaest godina, muškarci i žene, bez obzira na vjeroispovijest, nacionalnost i rasu.” Istog mjeseca, žene su glasale na izborima za narodnooslobodilačke odbore, u Andrijevici, Beranama, Bijelom Polju i Kolašinu. Ustanici oslobodili Šavnik.

23. jul - Otpočeo rad gerilske („partizanske”) pošte u Beranama.

24. jul - Benito Musolini ukida crnogorski civilni komesarijat i smjenjuje Serafina Macolinija, a vlast u Crnoj Gori preuzima general Pircio Biroli. Oslobođeno je Grahovo.

U ustanku su uzeli učešće i sveštenici Mitropolije crnogorsko-primorske: paroh konadžiski Marko Borozan (Cetinje), protojerej Mirčeta Golović (Nikšić), paroh strečanjski Ratomir Janković (Pljevlja), paroh riječko-obodski Bogić M. Jovićević (Cetinje), protojerej Mihailo Jovićević (Rijeka Crnojevića), paroh jelenački Novak Koljenšić (Podgorica), iguman Pivskog manastira Ilarion Mijatović, paroh ceklinsko-dobrski Đorđije Krcunović (Cetinje), paroh gornjopoljski Boško Popović (Nikšić), protojerej-stavrofor Đorđije Šekularac (Berane), protojerej-stavrofor Jagoš Simonović (Kolašin), protojerej Jovo Radović (Nikšić), paroh zetsko-gorički Luka Radičević (Podgorica), protojerej-stavrofor Milan Mihailović (Cetinje), paroh šobajićki Blagota Đurović (Danilovgrad), jeromonah Rufim Žižić (Bijela), protojerej Jovo Žugić (Nikšić), protojerej-stavrofor Petar Kapičić (Cetinje), paroh bobovski Andrija Šiljak (Pljevlja), crkveno-sudski tužilac MCP - Ćetko Stanišić (Nikšić), paroh kosorski Simo Popović (Podgorica), bogoslov Milo P. Radulović (Kolašin), paroh pivski Joko Sočica, itd.

Ubrzo započinje snažna italijanska ofanziva, koja će rezultirati slomom ustanka i to sredinom avgusta.

15. oktobar - Draža Mihailović imenuje majora Đorđija Lašića i kapetana Pavla Đurišića za komandante četničkih snaga u Crnoj Gori. Istog mjeseca četnicima pristupa i pukovnik Bajo Stanišić. Uprkos aktivnom učešću spomenute trojice u Trinaestojulskom ustanku, u narednim mjesecima će započeti njihova intenzivna kolaboracija s italijanskim okupatorom.

25. oktobar - Objavljena naredba Glavnog štaba NOP za Crnu Goru i Boku, kojom se uvodi: „a) Vojnički pozdrav - stisnuta pesnica kod sljepoočnice; b) Kao znamenje naše borbe uvodi se trobojni nacionalni znak i crvena petokraka zvijezda. Znak nose svi partizani na kapi (...) Iznad zastave stoji crvena petokraka zvijezda naslonjena s dva kraka na zastavi (...); v) Sve jedinice od bataljona na više moraju imati svoju vojničku zastavu: crnogorska zastava crveno-plavo-bijelo (...) Na sredini srednjeg, plavog polja, nalazi se crvena petokraka zvijezda; g) Dosadašnja najmanja vojna jedinica - odred, od sada će se zvati vod. d) Naziv gerilac zamjenjuje se s partizan.”

1. decembar - Pljevaljska bitka.

3. decembar - Veljko Mićunović, politički komesar Štaba Lovćenskog partizanskog odreda, upućuje pismo Krstu Z. Popoviću i poziva ga da se pridruži partizanskom pokretu, te predlaže susret (10. decembar) u jednom cetinjskom selu: „Posljednji je čas da prekinete svoje kolebljivo držanje, da okrenete leđa izdajicama crnogorskog naroda, koji su zamijenili Sekulu u izdajničkom poslu (...), Krsto Popoviću! Imajte u vidu da vam ovaj Štab pruža posljednju priliku da ostanete kod Crnogoraca onakvi kakvim oni žele da vas vide, da vam pruža posljednju priliku da prihvatite barjak oslobodilačke borbe za slobodu Crne Gore i da imate sudbinu u svojim rukama.”

9. decembar - U izvještaju Glavnog štaba Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda za Crnu Goru i Boku (broj 37) se konstatuje da Krsto Popović već dva mjeseca ima stalnu kancelariju u komandi italijanskih karabinjera na Cetinju.

10. decembar - Krsto Popović odbija da se susretne s Veljkom Mićunovićem. Vladimir Dedijer, u svom Dnevniku, svjedoči o razgovoru s Krstovim sinom Nikolom, partizanskim borcem: „Jesi li se direktno obraćao svom ocu i pitao ga zašto ide linijom izdaje? - Tri pisma smo mu slali. Posljednje nije htio ni da otvori, samo je rekao drugarici, koja mi je donijela pismo, da će je uhapsiti ako još jednom pokuša da mu donese pismo od nas.”

( Nikola Zečević )