Pozorište će zadržati svoju društvenu incidentnost i neće podleći diktatima

Uprkos otežavajućim okolnostima, krajnje nepozorišnim uslovima i bez obzira na egzil u virtuelni prostor Kraljevsko pozorište Zetski dom uspjelo je u namjeri da održi prisutnost pozorišta među razuđenim i izolovanim poštovaocima pozorišne umjetnosti, ocjenjuje u razgovoru za “Vijesti” direktor Kraljevskog pozorišta Ilija Subotić.

Možda i najvažnije - najstariji državni teatar u Crnoj Gori, osnovan 1884. godine, prvi put nakon skoro sedam decenija dobio je stalni glumački ansambl koji trenutno broji pet umjetnika. Završen je i rad na projektu ADNICH, koji je Kraljevsko pozorište u svojstvu lidera realizovalo u okviru prekograničnog programa saradnje sa Italijom i Albanijom, realizovano je nekoliko igranja predstava, među kojima i premijere, posljednjih mjeseci repertoar se nesmetano izvodi, a pauze nema ni tokom ljeta pa se pripremaju novi komadi, oživljavaju i igraju oni raniji.

”Nakon višemjesečnog perioda u kojem nije bilo moguće redovno funkcionisati u smislu realizacije repertoara, cijenili smo sasvim opravdanim nastavak rada sve do pauze samo u avgustu. Pretpostavka takvog očekivanja javnosti, a u prvom redu poštovalaca pozorišne umjetnosti, pokazala se tačnom imajući u vidu brojnost publike na našim programima tokom juna i jula”, kaže Subotić.

On dodaje da je premijera predstave “Čikaške perverzije”, uprkos najavi za 29. jul, odložena zbog bolesti glumca, ali najavljuje dinamičnu i uzbudljivu pozorišnu jesen na Cetinju. Prioriteti su, ističe Subotić, redovant i sadržajant repertoar, afirmacija domaćeg dramskog teksta, veće angažovanje domaćeg umjetničkog i stručnog kadra, realizacija predstava s potencijalom za izvođenje na većini scena u Crnoj Gori, kao i u inostranstvu, ali i njegovanje postojeće i privlačenje nove publike, kao i dostupnost programa osobama s invaliditetom.

Producent Ilija Subotić početkom decembra 2020. godine preuzeo je funkciju direktora Kraljevskog pozorišta, koju je prethodno obavljala pravnica, dugogodišnja direktorka Doma učenika i studenata na Cetinju, Vesna Miranović.

S obzirom na kompletnu situaciju, kako ste zadovoljni prethodnom teatarskom sezonom i u Crnoj Gori, a prvenstveno u Kraljevskom pozorištu Zetski dom? Da li je ispunjen planirani program?

Stupanje na dužnost obilježili su veliki izazovi nametnuti pandemijom virusa korona, koja je i u to vrijeme nastavila da parališe rad Kraljevskog pozorišta. Poput svih drugih domaćih, regionalnih i inostranih teatara različitog statusa i organizacije i mi smo se u prvim mjesecima ove godine suočavali s nemogućnošću realizacije redovnog repertoara, kao što je to bio slučaj u 2020. Rad je takođe obilježilo kratkoročno planiranje, što je uvijek problematično u ovoj vrsti djelatnosti, sporadično igranje predstava i organizacija programa, prilagođavanje opravdano strogim epidemiološkim mjerama u smislu broja gledalaca u publici i dozvoljenog radnog vremena, uz zastoj regionalne i međunarodne saradnje. Sve to primoralo nas je na prilagođavanje onlajn prostoru, odnosno onoj vrsti održavanja veze s publikom koja je u mnogim segmentima, kako često ističem, strana duhu pozorišne umjetnosti. Iako je, generalno uzev, pozorište potpuno u svojoj misiji i djelovanju samo kroz neposredan odnos umjetnika i publike, neka od najvažnijih svjetskih pozorišta, poput Glob teatra i Nacionalnog pozorišta u Londonu, berlinskog Šaubine, moskovskog Elektroteatra Stanislavski i slična, prilično su uspješno realizovali svoje programe na internetu. Tačnije, svako na svoj način i u skladu s programskim i tehničko-tehnološkim mogućnostima.

U slučaju Kraljevskog pozorišta, početkom godine, onlajn putem realizovan je Jadransko-jonski festival o nematerijalnim kulturnim dobrima. To je bio završni segment projekta ADNICH, koji je Kraljevsko pozorište u svojstvu lidera realizovalo u okviru IPA CBC prekograničnog programa saradnje s republikama Italijom i Albanijom, tako da je publika bila u prilici da prati predstave i druge segmente koji su u okviru njega nastali.

Moglo bi se reći da smo iznašli način održavanja pozorišnog života u krajnje nepozorišnim uslovima, jer, ponavljam, život pozorišne umjetnosti proizilazi iz umjetničkog čina u realnom prostoru pred realnom publikom. Ipak, bez obzira na taj egzil u virtuelni prostor, uspjeli smo da održimo prisutnost pozorišta među razuđenim i izolovanim poštovaocima pozorišne umjetnosti. Nakon navedenog onlajn festivala, realizovali smo nekoliko igranja predstava, promociju monografije “Svijet umjetničkih profesija - drama i pozorište”, potom monografije “Kolaborativno dramsko pisanje”, renomirane britanske izdavačke kuće Rutlidž iz Londona u kojoj je mjesto zavrijedio i tekst naše predstave “Kučka”. Uz premijeru “Ranih jada”, podsjetio bih da smo, prateći mjere i zdravstvenu situaciju, u maju, junu i julu imali redovni i sadržajni repertoar i nesmetano realizovali sve planirane projekte, izuzev premijere i reprize predstave “Čikaške perverzije”, koja se odgađa za jesen zbog bolesti glumca. Osim pozorišnih programa, realizovali smo i događaj “Arhitektura sjećanja” povodom 110 godina od smrti dr Josipa Sladea Šilovića, projektanta “Zetskog doma”.

Tokom protekle sezone Zetski dom je obnovio svoj glumački ansambl prvi put nakon dugo godina, čak decenija. Zbog čega je to važno i kako će uticati na repertoar, redovnost igranja i raznovrsnost, ali i mogućnost stvaranja novih komada?

Funkcionisanje pozorišta lišenog sopstvenog ansambla nosi sa sobom veliki broj teškoća i trud svih ljudi koji su učestvovali u takvom radu “Zetskog doma” zaslužuje posebno poštovanje. Ipak, formiranje ansambla bila je dugogodišnja težnja Kraljevskog pozorišta, zato sam jako zadovoljan što je najstariji državni teatar u tome uspio. O samom značaju najbolje govori podatak da je pozorište dobilo glumački ansambl nakon gotovo sedam decenija, a čine ga: Goran Vujović, Vule Marković, Jelena Laban, Marija Labudović i Jelica Vukčević. Radi se o umjetnicima različitih generacija, prepoznatih po osobenosti glumačkog izraza, koji su veoma prisutni na crnogorskoj pozorišnoj sceni, filmu i televiziji. Ne treba smetnuti s uma činjenicu da je “Zetski dom” i prije formiranja sopstvenog ansambla uspješno realizovao projekte s gostujućim glumcima iz zemlje i inostranstva, posebno kroz značajne regionalne i međunarodne koprodukcije.

U kom pravcu će se kretati repertoarska politika Zetskog doma, s obzirom na to da je u prethodnom periodu bio primjetan veliki broj društveno angažovanih predstava s renomiranim imenima sa teatarske scene?

Što se tiče novih produkcija, u maju je premijerno prikazana predstava “Rani jadi”, čiji su akteri mladi Cetinja, dok je komad prema motivima istoimenog djela Danila Kiša režirao Petar Pejaković. Potom, cijeneći važnim i opravdanim pružanje podrške nezavisnoj kulturnoj sceni, u koprodukciji s Dramskim studijom Prazan prostor, realizovali smo predstavu “Ana Karenjina”, po motivima poznatog Tolstojevog romana, u režiji Mirka Radonjića, koja već bilježi odlične kritike u zemlji i regionu. Takođe, završena je prva faza proba za predstavu “Tobelije”, prema tekstu jednog od najznačajnijih crnogorskih dramskih pisaca Ljubomira Đurkovića, u režiji Mirjane Medojević. Druga faza proba i premijera nas očekuju na jesen. Kao što sam već istakao, premijerno izvođenje “Čikaških perverzija”, prve predstave našeg novoformiranog glumačkog ansambla - poznati komad Dejvida Memeta - u režiji Zorana Rakočevića je odgođeno zbog bolesti glumca.

Navedeni projekti pokazuju potrebu i volju za vraćanje pozorišnog života u normalu, tačnije u prostorno-vremenski kontekst koji mu je imanentan. Ove predstave pripadaju onome što mora biti važan segment repertoarskog planiranja naše kuće, a to je otvorenost za novo “čitanje” klasike. Svi pomenuti tekstovi pripadaju književnom ili dramaturškom kanonu, ali smo isto tako otvoreni, a rekao bih da ćemo biti još zainteresovaniji za svaki vrijedan tekst savremenih dramskih pisaca i spisateljica.

Cilj je postaviti nova čitanja dramskih klasika... Koje teme pokrećete kroz djela koja radite i na koji način ona korespondiraju sa sadašnjicom u Crnoj Gori ili društvenim dešavanjima, karakteristikama, aktuelnostima?

Kao što sam već pomenuo, to je otvorenost za novo “čitanje” klasike, ali i tekstova savremenih dramskih stvaralaca. To i na primjeru dosadašnjih i budućih produkcija znači preispitivanje značajnih, društveno odgovornih i tema koje i kada su zajmljene iz nekog davnašnjeg vremena mogu biti aktuelizovane u našoj sadašnjici, odnosno sveukupnim okolnostima u kojima bitišemo.

Na mjesto direktora ste imenovani krajem prošle godine. Kakvo ste stanje zatekli u Zetskom domu, koje probleme ste mapirali kao primarne za rješavanje, šta je potrebno unaprijediti?

Stupanjem na dužnost zatekao sam mnogo pozitivnih stvari u poslovanju. Među opštim prioritetima u narednom periodu je unapređenje pravne infrastrukture, dalje kadrovsko jačanje u svim sektorima, kao i tehničko-tehnološko osavremenjivanje. Takođe, u prioritetima su redovnost i sadržajnost repertoara, afirmacija domaćeg dramskog teksta, veće angažovanje domaćeg umjetničkog i stručnog kadra, realizacija predstava s potencijalom za izvođenje na većini scena u Crnoj Gori, kao i u inostranstvu. Uz to, trudićemo se da pored njegovanja postojeće publike radimo na privlačenju nove, a posebno mlađe, dok ćemo pažnju posvetiti i povećanju dostupnosti programa osobama s invaliditetom.

Kako ocjenjujete položaj, ali i popularnost i uticaj pozorišta u Crnoj Gori?

Pozorišnu djelatnost u Crnoj Gori obavljaju dva nacionalna teatra: Kraljevsko pozorište “Zetski dom” i Crnogorsko narodno pozorište, gradska pozorišta, opštinski centri za kulturu u okviru svojih multidisciplinarnih aktivnosti, privatni i nezavisni sektor. Ne manje značajna je i festivalska aktivnost, posebno intenzivna u ljetnjim mjesecima, koja obezbjeđuje ne samo novu produkciju već i doprinos u sagledavanju savremenih umjetničkih formi, pravaca i kretanja. Iako bi se moglo reći da pozorište ima svoje stabilno mjesto u crnogorskoj kulturi, osnovne pretpostavke za njegovo dalje jačanje, u najkraćem, ogledaju se u potrebi inoviranja normativnog okvira i većoj zastupljenosti u opštim razvojnim politikama. Kada je riječ o javnom sektoru, pomenute pretpostavke razvoja se posebno odnose na jačanje institucionalne infrastrukture u smislu unapređenja organizacije rada i kadrovskog jačanja po principima koje poznaje savremeni menadžment u kulturi, uz budžet s tendencijom rasta, a ne njegove redukcije. Utisak je da je privatni sektor u ovoj oblasti uglavnom upućen na javna sredstva, koja u kontekstu nedostatnog budžeta za kulturu ne obezbjeđuje kontinuitet u proizvodnji. Posebnu aktivnost i hrabrost u tretiranju ozbiljnih i društveno odgovornih tema, što je u krajnjem i jedan od ciljeva pozorišta, posljednjih godina sve više pokazuje nezavisna kulturna scena, koja, nažalost takođe zavisi od javnih sredstva. Zato jačanje njihovog aktivizma vidim kroz veću podršku države i institucija kulture. Ako govorimo o potrebi obezbjeđivanja većih sredstava i jačanju produkcije, svima je zajednički imenitelj koprodukcija, pojedinačno ili zajedničko apliciranje za sredstva iz fondova Evropske unije, što bi radu institucije ili organizacije obezbijedilo ne samo oznaku kvaliteta, već i veći prodor na inostrano tržište. Uz to, neophodno je raditi i na podsticanju donatorstva i sponzorstva. Takođe, čini se nedovoljno prisutnom percepcija prema kojoj kultura i pozorište, uz umjetničku misiju, mogu i treba da budu generator prihoda, a ne samo potrošač kako im se to često spočitava.

Da zaključim, pozorište ima svoju publiku, ali je neophodno, kao što ranije rekoh, raditi na njenom stalnom njegovanju proizvodnjom kvalitetnih i konkurentnih programa i istovremeno se baviti i privlačenjem nove publike bez obzira na starosnu strukturu.

Kakva je uloga pozorišta danas - u 21. vijeku, na Balkanu, u Crnoj Gori? I kolika je generalno moć pozorišta da utiče na društvo, zajednice i individue u njemu, stanja i tranzicije?

Od antičkog grčkog pozorišta, preko Šekspira i Molijera do Brehta i politički veoma angažovanog dvadesetovjekovnog pozorišta, ova se umjetnost pokazala kao jedna od najzainteresovanijih za čovjekovo mjesto u društvu i sve konflikte koji iz toga proizilaze. Rekao bih da ni danas pozorište nije odstupilo od svoje angažovanosti, ali je njegov uticaj u eri u kojoj umjetnost pravi stalne kompromise s generacijama okrenutim spektaklu i zabavi, osjetno manji. Veliki svjetski teatri i festivali scenskih umjetnosti i dalje imaju veoma značajan uticaj na umjetnost i kulturu. I na primjeru regiona možemo govoriti o uspjehu i posjećenosti predstava koje pokazuju da najvitalnije pozorište danas jeste upravo ono koje je svoju angažovanost zaoštrilo. Zato sam siguran da će pozorište i dalje ostati umjetnost koja će zadržati svoju društvenu incidentnost i da neće podleći diktatu onoga što se danas objedinjuje u nazivu entertainment (zabava).

Pored svega navedenog, koji su planovi i ciljevi za narednu sezonu?

Osim naslova o kojima sam govorio, dozvolite da istaknem i planove kojima bi se kulturni uticaj “Zetskog doma” proširio. Pored pomenute prezentacijske nadgradnje, u skladu sa sinkretičkom prirodom pozorišta, prostor naše kuće otvorićemo i drugim umjetničkim aktivnostima, ali i onome što upotpunjuje pozorišni i umjetnički život. Muzički segment, promocije, književne večeri, teorijske rasprave, umjetničke radionice, nastavak realizacije obrazovno-kulturnih segmenata “Studio” i “Dan umjetničkog obrazovanja”, neki su od sadržaja koji mogu obezbijediti dodatni nivo značaja pozorišta, ali i kulturnog života prijestonice i Crne Gore. Cetinje to zaslužuje zbog svoje prošlosti i sadašnje okrenutosti modernim tendencijama, kao i zbog koncentracije mladih umjetnika i studenata fakulteta dramskih, muzičke i likovnih umjetnosti, crnogorskog jezika i književnosti, s obzirom na to da njihovo profesionalno sazrijevanje umnogome zavisi od razmjene iskustava, učešća u aktuelnim dešavanjima u kulturi i umjetnosti, polemikama i svim vidovima civilizovanog sučeljavanja mišljenja, dakle svega onoga što jedan umjetnički prostor čini živim i dinamičnim.

Još jedna godina bez MIT festivala, ali bogat repertoar

Već su najavljeni i novi projekti, a pored predstava može li se očekivati i novo izdanje MIT festivala i kada?

Pandemija koronavirusa natjerala nas je da odustanemo od ovogodišnje organizacije MIT-a. Jasno je da bi u vrijeme promjenljive epidemiološke situacije i mjera, upuštanje u pripremu i organizaciju festivala, kao jedne od najkompleksnijih formi kulturno-umjetničkog stvaralaštva koja podrazumijeva precizno prostorno-vremensko planiranje, prisutnost i brojnost posebno inostranih učesnika, kao i publike, saglasno njegovom konceptu i profilaciji, bilo finansijski i programski rizično i neodrživo.

Kada je riječ o periodu septembar-decembar, repertoar će biti u znaku novih produkcija: “Ana Karenjina”, “Čikaške perverzije”, “Tobelija”, ali i predstava čije je izvođenje prošle godine onemogućeno zbog pandemije. To su komadi “Ko se boji Virdžinije Vulf”, prema tekstu Edvarda Olbija u režiji Paola Mađelija i “Nije to to - studije Fausta”, regionalna koprodukcija u režiji Tomija Janežiča.

Krajem godine počinjemo i s čitaćim probama za Ibzenovu ”Hedu Gabler”, u režiji Radmile Vojvodić, čija se premijera očekuje početkom 2022.

Uz postojeće i nove predstave, kao i međusobna domaća i regionalna gostovanja, ukoliko situacija s pandemijom dozvoli, godinu ćemo zaključiti na liniji postizanja visokih umjetničkih dometa pozorišnog stvaralaštva, ne gubeći iz vida istoriju i misiju Kraljevskog pozorišta, njegov značaj za unapređenje pozorišne umjetnosti, ali i za sveukupni kulturni identitet Crne Gore. Činjenica da na repertoaru imamo predstave rađene po značajnim i proslavljenim djelima svjetske i domaće dramaturgije i književnosti, koje odlikuje komunikativnost s različitim senzibilitetima, očekujemo uspješan nastavak sezone, što, ponavljam, može narušiti samo pogoršanje epidemiološke situacije.

Doprinos većoj vidljivosti kulturnog proizvoda

Potpisali ste i Sporazum o saradnji Kraljevskog pozorišta i Udruge Festival suvremenog židovskog filma iz Zagreba, a cilj je otvaranje, odnosno stvaranje, mogućnosti za koprodukciju i razmjenu pozorišnih projekata, kao i gostovanje programskih segmenata Festivala tolerancije u Kraljevskom pozorištu “Zetski dom”. Šta očekujete od ove saradnje i da li se mogu očekivati još neke u budućnosti sa regionalnim teatrima?

Kao što sam već isticao, regionalna i međunarodna saradnja sa institucijama i organizacijama, posebno s onima koje pripadaju javnom i nezavisnom sektoru u kulturi, veoma je važna za Kraljevsko pozorište “Zetski dom”. Sporazumom uspostavljena saradnja s Udrugom Festival suvremenog židovskog filma iz Zagreba, u prvom redu će, kao što ste i sami primijetili, podrazumijevati razmjenu pozorišnih programa, otvoriti prostor za koprodukciju, kao i gostovanje programskih segmenata Festivala tolerancije na Cetinju. Festival koji je, da podsjetim, prije 15 godina utemeljio Branko Lustig, slavni filmski producent i dvostruki oskarovac (“Šindlerova lista” i “Gladijator”), ali i jedan od onih koji su preživjeli holokaust, posvećen je sjećanju na žrtve tog monstruoznog koncepta, promovisanju temeljnih ljudskih prava i tolerancije, prihvatanju i poštovanju različitosti, i što je najvažnije prava svakog pojedinca na život. Razmjena programa i koprodukcije najpoželjniji su oblik saradnje u svakoj oblasti umjetnosti, a u slučaju pozorišta na taj način se posebno podstiče afirmacija umjetničkih i produkcionih kapaciteta, otvara prostor za sadejstvo s referentnim stvaraocima današnjice, generacijom mladog kreativnog potencijala, stručnim i naučnim kadrom i doprinosi većoj vidljivosti kulturnog proizvoda u širem kontekstu.

Ipak, u ovom periodu, zbog pandemije, veoma je delikatno govoriti u konrektnim kategorijama o obimu i načinu realizacije programa i projekata regionalne i međunarodne saradnje.

( Jelena Kontić )