Ponte i mandraći da budu dostupni svima

Problem vlasništva i načina korišćenja ponti i mandraća u Boki Kotorskoj, koji je eskalirao posljednjjih godina, jedan je od potencijalno najsloženijih koje država mora da riješi.

To je pokazala i anketa “Čije su ponte i mandraći” koju je sproveo portal Bokanews iz Tivta i koja je potvrdila da je na najvrednijem dijelu teritorije Crne Gore - njenom obalnom rubu, izuzetno teško pomiriti sve interese, ali i zaštititi vjekovni način života lokalnog stanovništva koji je izložen ogromnom pritisku ekonomske “valorizacije” i globalizacije…

”Najgore u svemu je to što država nema konzistentnu politiku i jednak odnos prema svim zainteresovanim stranama, pa dok se staromještanima osporava vlasništvo nad njihovim kućnim dvorištima na obali i mandraćima koje su im djedovi gradili pred vjekovima starim kućama, država sa druge strane tajkunima i bogatašima koji mogu izdvojiti po par miliona eura za luksuznu obalnu vilu u npr. kompleksu Portonovi, omogućava da bez problema uživaju u ‘svom komadu’ privatizovane bokeljske obale koji je dostupan samo njima”, konstatovano je nakon ankete.

Na pitanje da li bi ponte, pristaništa i plaže trebalo bi biti dostupne za korištenje svim građanima, 91 odsto anketiranih odgovorilo je potvrdno, a njih samo devet odsto je protiv toga. Nešto preko dvije tećine ispitanika, odnosno njih 68 odsto, smatra da građanima i turistima mora biti omogućen pristup pontama i mandraćima u Bokokotorskom zalivu, pa čak i onima koji su po katastru u vlasništvu privatnih lica. Na isto pitanje negativno je odgovorilo 32 odsto anketiranih.

Čak 90 odsto ispitanika indirektno se protivi u posljednje vrijeme izraženoj praksi ne rušenja, već naknadne legalizacije na divlje izgrađenih novih ponti. Naime, devet desetina svih anketiranih je na pitanje da li država upisom u katastar, legalizuje divlje napravljene ponte i time na direktan način utiče na stvaranje ograđenih privatnih kupališta, odgovorilo potvrdno. Sa tom konstatacijom ne slaže se samo 10 odsto anketiranih.

I konkretni podaci dokazuju potpun nejednak odnos države prema sopstvenim građanima kada je ta problematika u pitanju jer na primjer, katastarska parcela-dvorište pred starom kamenom kućom na obali jednog mještanina na Mulu je u katastru bez problema upisano kao njegova privatna svojina, dok isto to dvorište ispred susjedne kuće, drugi staromještanin već godinama ne može zvanično upisati kao svojinu. On je zvanično, samo korisnik državnog vlasništva - morske obale koja je u naravi, zapravo dvorište njegove kuće stare preko 200 godina. Ovaj slučaj do sada nije mogao biti riješen redovnim putem kroz upravni postupak pred Upravom za nekretnine iako čovjek čije dvorište je država upisala na sebe pozivajući se na Zakon o morskom dobru iz 1992. do danas od te iste Uprave za nektretnine nije dobio nikakav odgovor na jednostavno pitanje da mu se pokaže pojedinačni pravni akt- Rješenje o eksproprijaciji, kojim je ta država Crna Gora ikada oduzela tu njegovu privatnu imovinu na obali, a koju su priznavale i oko nje probleme nisu mu pravile sve prethodne države koje su upravljale Bokom - od Austro-Ugarske, preko Kraljevine do čak i socijalističke Jugoslavije.

S druge strane, podaci govore i o drugim slučajevima gdje su stara mula i mandraći koje su prije stotinjak godina gradili mještani, danas upisani kao privatna svojina njihovih potomaka. Niko od tih ljudi danas, iako je ponta i mandrać njihova privatna svojina, ne brani drugim mještanima i turistima da pristupe na njih ili da se tu kupaju i sunčaju, upravo poštujući zakonsku odredbu da je morsko dobro javno dobro i da mora biti dostupno svima. Takvi stari mandraći i danas se od strane mještana, koriste u skladu sa običajnim pravom i u njima svoje barke drže potoci porodica koje su mandraće i gradile, pa tu problema nema. Problemi i sukobi nastaju sa mandraćima i pontama koje država izdaje u zakup, kao što je to danas manje-više, slučaj sa svim nekadašnjim javnim mulima i pristaništima po Boki koje su gradile Austrija ili dvije Jugoslavije nakon nje i gdje su ta mula i pristaništa imali status javne infrastukture koju niko nije mogao niti privatizovati, niti uzurpirati, a njihovo održavanje plaćala je država.

”U moderrnoj, crnogorskoj verziji tržišne ekonomije koja se više može smatrati prvobitnom akumulacijom kapitala nego liberalnim kapitalizmom, takvog gazdovanja sa javnom obalnom pomorskom infrastrukturom jednostavno nema i država nastoji da preko JP Morsko dobro iz Budve sve takve objekte izda u zakup privatnicima – upravo suprotno vjekovnom načinu života lokalnog stanovništa koje je odvajkada bilo vezano za more, barke i brodove”, navodi Bokanews.

Portal konstatuje da je teško pomiriti privatne i opšte interese, ali upozorava na činjenicu da Crna Gora teži zapadu gdje je privatna svojina neprikosnovena i niko ne može biti lišen vlasničkih prava bez adekvatne novčane kompenzacije. Nešto što u tom smislu drastično može promijeniti nekonzistentan odnos države prema ljudima koji žive na morskoj obali je sada već čuvena presuda Evropskog suda za ljudska prava od 9. juna prošle godine, u slučaju “Nešić protiv Crne Gore”. U toj presudi koja je postala pravosnažna, Strazbur je jasno kazao da niko ko je na legalan način stekao privatnu svojinu u pojasu morskog dobra Crnoj Gori, ne može biti lišen te svojine bez pravične nadoknede i prethodnog sprovođenja kompletnog postupka eksproprijacije. Bokanews navodi da institucija koja u ime države gazduje morskom obalom, JP Morsko dobro iz Budve međutim, još nema sređene podatke o strukturi vlasništva nad pontama i mandraćima u Boki Kotorskoj, ali čak ni o broju ponti koje su što legalno, a što nelegalno, u zalivu sagrađene u protekih deset godina:

”Imajući u vidu da se radi o kompleksnoj materiji i informaciji za period od 10 godina potrebno je više vremena - nekoliko dana kako bi se prikupili podaci po pitanju istog, s obzirom na to da je prethodno potrebno identifikovati predmetne ponte, izvršiti provjeru da li su iste upisane u katastarsku nepokretnosti i na koga, kao i da li je podnešen zahtjev za upis novosagrađenih ponti kod nadležnog organa”, kazali u JP Morsko dobro.

Prema riječima portparokle Kristine Rafailović, to JP je u periodu od 1. avgusta 2019. do danas dalo četiri naloga za snimanje novosagrađenih ponti i to tri ponte pred katastarskim parcelama u Dobroti, a jedan za pontu koja je izgrađena pred parcelom u Stolivu. Od toga su do sada završena geodetska snimanja novostvorenih površina - ponti (po jedne u Dobroti i Stolivu) i ostala procedura, te su one kao dvije nove katastarske parcele, upisane u evidenciju Uprave za nekretnine kao državna svojina. Ostali postupci su još u toku.

Iz Morskog dobra nisu precizno odgovorili na pitanje koliko je prema podacima sa kojima oni raspolažu, Boki Kotorskoj ponti koje su u katastru zvanično upisane kao privatna svojina fizičkih i pravnih lica.

”U cilju uspostavljanja reda na pristaništima i privezištima Javno preduzeće je donijelo Program objekata obalne infrastrukture, koji je usvojen od strane Upravnog odbora Javnog preduzeća 2019. godine. Predmetnim Programom prepoznato je 57 objekata obalne infrastrukture u Bokokotorskom zalivu, od čega 25 pristaništa, čija je namjena isključivo pristajanje plovnih objekata, pet privezišta, čija je namjena isključivo komunalno i/ili komercijalno privezivanje plovnih objekata; pristaništa sa privezištima 27, čija je namjena i pristajanje i komunalni i/ili komercijalni privez plovnih objekata. Na ovaj način stvoreni su uslovi koji omogućavaju njihovo ustupanje na korišćenje, a s druge strane stvara preduslove za obavljanje djelatnosti krajnjih korisnika - pružanje neposrednih nautičkih usluga (prihvata, veza), do posrednih nautičkih usluga sa širokim spektrom javnih usluga i servisima (turističkih usluga prevoza putnika morem - taksi i izletnički prevoz)”, naveli su iz tog JP.

Ipak, među svim tako evidentiranim objektima koje je popisalo Morsko dobro nalaze se Iioni na kojima postoje neriješeni imovinsko-pravni odnosi.

”Cijeneći da ovo JP ustupa samo državnu imovinu, nad njima nije sproveden aukcijski pontupak. Drugim riječima, ukoliko je u LN prepoznati objekti obalne infrastrukture upisan kao svojina ili korišćenje ili raspolaganje na treća lica, ovo JP nije sprovodilo postupak za utupanje na korišćenje. Takvih lokacija u Herceg Novom i Kotoru imaju po dvije, dok ih je četiri na teritoriji opštine Tivat”, kazala je Rafailović, dodajući da “što se tiče ponti koje se koriste prema običajnom pravu, JP Morsko dobro nema podatke o njihovom vlasništvu.

”Iz te državne kompanije ranije su, kad god se ljeti intenziviraju optužbe građana i turista da se u Boki ponte “privatizuju” postavljanjem plažnog mobilijara ili žardinjera, ili se čak ograđuju i kapijama, saopštavali da “prema Zakonu o državnoj imovini, a shodno tradiciji, plaže i ponte predstavljaju javno dobro, te da, prema tome, pristup njima ne može biti zabranjen.”

”Obala i more čine javno, a ponegdje i opšte dobro, što znači da su u opštoj upotrebi i jednako dostupni svima i pod istim uslovima”, podvlačili su uvijek u takvim situacijama iz tog JP.

Međutim, na pitanje Bokanewsa kako Morsko dobro s tim u vezi gleda na presudu Evropskog suda za ljudska prava u slučaju “Nešić protiv Crne Gore” i na koji način po njima, država treba da obezbijedi nesmetan pristup javnosti moru preko imovine koje je nesumnjivo, u privatnom vlasništvu kada su ponte i dvorišta kuća na obali u Boki u pitanju, nije dobijen odgovor.

Obala je opšte dobro koje treba da je u funkciji svih građana

Niko osim nas koji živimo u Boki ne shvata, ili jos bolje rečeno, osjeća šta je ponta. To je način zivota. Jedno je sigurno, država ih nije pravila, i ona i ne razumije šta su one. Svako mulo, ili ponta u Boki, ciji je vlasnik država, može se zakupiti za male pare, i tada nastaje problem. Onaj ko zakupi mulo, on se ponaša kao da je njegovo. Pođete li barkom po zalivu, to ide ovako: mulo u HN se plaća, mulo u Igalo se plaća, u Perast isto, Prčanj se plaća, u Kotor se plaća, u Muo se plaća, i na Pine se plaćalo. Žanjic takođe, do ove godine. I Plava špilja je bila na tenderu prije dvije godine. Ovo je ugao gledanja jednog običnog Bokelja, mještanina, i šta je to nego atak na naš način života. O ovim stvarima možemo i moramo mi i samo mi da se pitamo, u Boki, i nađemo mjeru između ljudi koji stvarno imaju ponte u privatnom vlasnistvu, što je normalno, jer smo tu i rođeni, i onih javnih, da ostanu javne. Ako je privatna, neka i ostane, ali ako nije, neka bude javno dobro. Napad na ponte traje odavno, i nije nista drugo nego napad na naš način života. A ovo je samo jedan mali dio, kompletnog problema, jer ova država ne razumije taj drugarski odnos između mora, obale i Bokelja”, stav je jednog od anketiranih.

Drugi pak, upozoravaju na karakter obale mora kao javnog dobra:

”Propis je jasan. Morska obala je opšte dobro koje treba da je u funkciji svih građana Crne Gore, a ne pojedinaca, bili zakupci ili uzurpatori. Namjena i korištenje prostora ne bi trebalo da ima veze sa vlasništvom.” Ima i građana koji matraju da nikako ne može biti govora o privatnoj svojini na obalnom rubu: “Sve ponte moraju biti u državnom vlasništvu, da sva lica imaju pristup i korištenje ponti..mnogo načina ima za ostvarivanja sredstava za održavanje ponti. Sve se može.”- poruka je jednog odf čitalaca Bokanewsa dok drugi upozoravaju da je ovaj problem mnogo kompleksniji jer “ima mnogo ponti koje su dio katastarske parcele koja ulazi u more.” “Znači ulaskom na pontu, ulazite u nečije dvorište. Da li je ispavno da ulazite u tuđe dvorište?”- pita se ovaj čitalac.

( Siniša Luković )