Samo "Canadair" Crnu Goru spasava

Požari koji već danima bjesne širom Crne Gore i u kojima je već stradalo na desetine hektara visokokvalitetne šume ili stoljetnih maslinjaka, ponovno su pokazali da je Crna Gora aspolutno nesposobna da se izbori sa vatrenom stihijom većih razmjera, posebno na nepristupačnim terenima gdje je požare nemoguće gasiti sa zemlje.

Po ko zna koji put u posljedih desetak godina, plamen odnosi na stotine miliona eura vrijednu šumu ili poljoprivredne površine, a građani i turisti se guše u dimu koji svakodnevno obavija i predjele desetinama kilometara daleko od požarišta kao što je to sada slučaj sa Bokom gdje se već danima ne može normalno živjeti od dima i mirisa paljevinje što dopire od požara u Cucama i na Krivošijama.

Sve to zbog činjenice da je država nespremna ili nesposobna da već jednom na pravi način opremi i osposobi svoju protivpožarnu službu koja dejstvuje iz vazduha.

Pred početak izbijanja većih ovosezonskih požara, iz Direktorata za vanredne situacije (DVS) MUP-a lakonski su javnost obavijestili da država ovo ljeto može računati na samo jedan svoj protivpožarni avion skromnih mogućnosti, ne objasnivši zašto je to tako.

Od tri aviona, dva oštećena

Naime, piloti Avohelikopterske jedinice (AHJ) MUP-a su prošle i ove godine u očito nedovoljno pripremljenim i loše planiranim letovima na intervencijama gašenja požara, teško oštetili dva od ukupno tri protivpožarna aviona tipa “Air Tractor AT-802” (registarskih oznaka 4O-EAB i 4O-EAC), udarivši krilima aviona drveće, odnosno dalekovod.

Zbog toga su dva “Air Tractora” već duže vrijeme van stroja i treba uložiti dosta novca da bi se na njima popravila značajna strukturalna oštećenja na krilima.

Iako je gašenje požara iz vazduha najteža i najrizičnija vrsta civilnog letjenja, ipak teška oštećenja dva skupa “Air Tractora”, uz ranije potpuno uništenje još jednog takvog aviona grubom greškom pilota na Skadarskom jezeru, kao i prinudno slijetanje jednog aviona tipa “PZL M-18 dromader” blizu Podgorice u kojem je i on uništen, vrlo su loš skor AHJ za tako mali vremenski period, zbog čega se nameće pitanje adekvatne osposobljenosti pilota AHJ za izvođenje protivpožarnih dejstava iz vazduha.

Zbog svih ovih incidenata i višemilionske štete koju je država pretrpjela na svojoj protivpožarnoj avio-floti, niko od pilota ili rukovodilaca AHJ do sada nije snosio nikakvu odgovornost, niti posljedice, iako je, recimo, slučaj prevrtanja i uništenja “Air Tractora AT-802” (4O-EAA) na Skadarskom jezeru 21. jula 2015. bio udžbenički primjer kršenja svih mogućih sigurnosnih protokola od strane rukovodstva AHJ, odnosno samog pilota koji je prethodno intenzivno i bez propisanog odmora, letio na najmanje dva druga tipa vazduhoplova, od čega i jedan komercijalni putnički avion bivše nacionalne aviokompanije “Montenegro Airlines”.

Dakle, osim jednog ispravnog i funkcionalnog “Air Tractora” (4O-EOD) koji je inače, primarno namijenjen za obuku pilota jer je riječ o dvosjedu sa duplim komandama, AHJ trenutno na papiru ima i jedan “PZL M-18 dromader”, ali je taj avion proizveden 2002. takođe van stroja jer je na njemu potrebno obaviti generalnu reviziju motora i strukture trupa. Iako je ovaj “dromader” u preoteklih 19 godina ostvario ukupan nalet od samo 1.300 sati, u menadžmentu AHJ su mišljenja da nije isplativo ulagati u njegov tzv. “D-check”, odnosno ozbiljniji remont i da “avion treba dati na prodaju ili izbaciti iz upotrebe”.

”Postoji i mogućnost da se avion konzervira i eventualno sačuva za muzej avijacije koji bi trebalo da se formira u skorijoj budućnosti”, piše u program razvoja AHJ do 2031.

Kao čaša vode na veliku vatru

Iako AHJ vrši i zadatke gašenja požara iz vazduha, u tom dokumentu koji je Vlada usvojila na sjednici 3. juna, nema ni pomena o ovom segmentu operacija te jedinice MUP-a, niti o strategiji države na koji način će se konačno riješiti problema gašenja požara iz vazduha, umjesto da se zadovoljava jeftinijim polurješenjima u obliku kupovine “dromadera” od prije skoro 20 godina, ili nešto kansije “Air Tractora” koji su se pokazali vrlo neefikasnim u našim uslovima i sa našim načinom upotrebe tih vazduhoplova. Ovih dana na primjeru požara na Durmitoru ili oko Nikšića vidi se koliko su za gašenje iole ozbiljnijih i razbuktalijih šumskih požara potpuno neefikasni i novi i skupo plačeni helikopteri tipa “Bell 412 EPI” Vojske Crne Gore. Uprkos velikim naporima i trudu njihovih posada koje su koristeći tzv. bambi-bucket protivpožarna podvjesna vedra kapaciteta od po 1.500 litara vode, na požarišta dnevno bacili i do ukupno 55 tona vode, vojni “Bellovi 412” pokazali su se efikasnima koliko i pokušaj da se raspirena vatru u kaminu gasi čašicom vode od 2 decilitra.

Sticajem okolnosti i nesreće da je gotovo svakog ljeta u proteklih desetak godina više ili manje gorjela, Crna Gora je imala priliku da u praksi vidi i uporedi kako dejstvuju i koji su efekti koje postiže više različitih letjelica u protivpožarnoj namjeni, što domaćih, što stranih koje su nam minulih godina kao pomoć da baš potpuno ne splamtimo, slale razne države: od ogromnog sovjetskog teškog transportnog aviona “iljušin Il-76D” u varijenti protivpožarnog tankera, preko sovjetskog srednje teškog transportnog aviona “antonov An-32P” u takođe varijanti protivpožarnog tankera, preko domaćih i stranih “dromadera” i “Air Tractora”, helikoptera tipa “Bell 412”, “Kamov Ka-32” i “Aerospatiale AS-322 super puma”, do apsolutnog šampiona u toj djelatnosti - protivpožarnog aviona tipa “canadair CL-415T” (kanader). Upravo su se ovi posljednji koje nam je u par navrata kao pomoć u gašenju pošara u Boki slala susjedna Hrvatska, pokazali kao neprikosnoveni gospodari savladavanja vatre iz vazduha, a efekti njihovog dejstva, čak i na najveće požare koji su ljeta 2017. bjesnili na Luštici, bili su najbrže primjetni i najefektniji.

Dva hrvatska kanadera za tri sata spasla Lušticu

Dva “canadaira CL-415T” Hrvatske vojske sa izuzetno obučenim i utreniranim posadama su 20. jula 2017. poslijepodne, za samo oko tri sata dejstvovanja, bukvalno same ugasile požar koji se sa Obosnika spuštao prema selima Zabrđe i Petrovići na Luštici, a kojem prethodno “Air Tractori” crnogorske AHJ nisu mogli ništa.

Ovo tim prije, što su nakon udesa “Air Tractora” na Skadarskom jezeru 2015. rukoviodioci AHJ, donijeli “mudru” odluku da sa preostale jedne takve letjelice, koju smo imali u hidroavionskoj, tzv. Fire Boss varijanti, skinu plovke i pretvore ga u “obični” avion sa stajnim trapom sa točkovima i time se odreknu osnovne prednosti tog aviona - brzog kupljenja vode u tankove sa mora i jezera dok hidroplan “glisira” po vodenoj površini. Umjesto Fire Bossa, i naredna dva nova “Air Tractora” Crna Gora je kupila u tzv. kopnenoj varijanti, bez plovaka, sa stajnim trapom na točkovima i time “osudila” te avione da se prilikom gašenja požara, svaki put moraju spuštati na aerodrom i onda iz vatrogasnih cistijerni, tankovati vodu. To sve značajno povećava intervale između ispuštanja “vodenih bombi” na požarište i time smanjuje, u Crnoj Gori ionako diskutabilnu efikasnost “Air Tractora” u gašenju požara.

Sa druge strane, značajno veći “canadair CL-415T” osim većeg kapaciteta (6.300 litara morske vode plus 400 litara pjenila), u odnosu na helikoptere i “Air Tractore” koji nose od 1.500 do 3.000 litara vode, ima odlučujuću prednost u brzini kojom dejstvuje. Naime, “Canadair” se ne mora spuštati na aerodrom poslije bacanja svake “vodene bombe” kao što je to slučaj sa crnogorskim “Air Tractorima”, niti čekati dok se vodom ne napuni protivpožarno vedro kojim vatru gase helikopteri. “Canadair” vodu u svoje rezervoare brzo kupi tokom 12 sekundi glisiranja po moru, a njegova “isporuka” od oko 6,5 tona protivpožarne smješe na terenu pokrije površinu od 60 puta 200 metara čime se požar brzo i efikasno suzbija. “Canadair” svoju “vodenu bombu” isporučuje sa ekstremno male visine od samo oko 30 metara nad zemljom, što ga čini izuzetno preciznim i efikasnim u borbi protiv vatre.

Jedan “canadair” ima deset puta veći učinak od cijele crnogorske protivpožarne avijacije

”Canadair CL-415T” dugačak je 19,8 metara, raspon krila mu je 28,6 metara a prazan je težak skoro 13 tona. Tokom samo 12 sekundi glisiranja po vodenoj površini brzinom od 130 kilometara na sat, CL-415 u svoje tankove pokupi preko 6 tona vode, a da bi to izveo potreban mu je samo 410 metara dugačak i najmanje 2 metra dubok “pojas vode” (rijeke, jezera ili mora).

Posljednji primjerak ovog aviona proizveden je krajem 2015, od kada njegov tadašnji proizvođač, kanadska kompanija “Bombardier Aerospace” više nije dobila nijednu novu narudžbu. Ipak, CL-415 i dalje živi jer je firma prodala njegove nacrte, licencu i opremu za proizvodnju maloj kanadskoj kompaniji “Wiking” koja već proizvodi hidroavione tipa DHC Twin Otter, i koja je spremna da ponovno pokrene proizvodnju “canadaira”. U međuvremenu je razvijena i njegova nova varijanta nazvana “CL-515 First Responder” koja ima za oko 15% veću efikasnost od aktuelnog CL-415, nosi tonu više vode od aktuelnog modela i ima najsavremeniju avioniku i tzv. full glass kokpit.

Cijena CL-515 je nepunih 50 miliona dolara po komadu, a šest takvih aviona već je naručila Indonezija i biće joj isporučeni 2024. godine.

Koliko je “canadair” superioran kao sredstvo za gašenje požara iz vazduha pokazuje i njegovo poređenje sa letjelicama kojima to Crna Gora trenutno radi: jedan CL-415 tokom obdanice može na požar baciti i do 115 “vodenih bombi”, odnosno požarište natopiti sa čak 690 tona vode. Istovremeno jedan “bell 412” sa dobro obučenom podsadom može baciti samo 49 “vodenih bombi” sa ukupno 50-ak tona vode, dok jedan “Air Tractor” u crnogorskim uslovima sa slijetanjem na aerodrom, može napraviti maksimalno do 20 tura i na požarište izbaciti nepunih 65 tona vode. To znači da AHJ MUP-a Crne Gore trenutno u najboljim uslovima, ima kapacitete na nivou nepune jedne desetine onoga što bi ovdje napravio samo jedan “canadair”.

Piloti Aviohelikopterske jedinice MUP-a su prošle i ove godine u očito nedovoljno pripremljenim i loše planiranim letovima teško oštetili dva od ukupno tri protivpožarna aviona tipa “Air Tractor AT-802” udarivši krilima aviona drveće, odnosno dalekovod

( Siniša Luković )