Žudnja za drugačijim književnim poretkom

Marjana Đukić autorka je veoma zapaženih naučnih monografija pristupačnih i široj publici. Vešto teorijski i pripovedački vođena knjiga Žan Ruse: Teorija romana (2010) predstavlja koherentan prikaz književnoteorijskog rada naslovnog književnog mislioca koji bi se mogao smatrati apartnim naratologom. Studija U potrazi za romanom (2011) formalno se bavi francuskim romanom srednjeg, 16. i 17. veka, a suštinski svim bitnim pitanjima u vezi sa teorijom romana, kao i implicitnom tematizacijom čitalačkog uživanja u konzumaciji tog žanra.

U najnovijoj knjizi, pod nazivom Proizvodnja literarnih vrijednosti (2020), Marjana Đukić iskazuje potrebu za preispitivanjem kako književnoteorijskog, tako i književnoistorijskog kanona. Pitanjem kanona ona se bavi spuštajući se duboko u književnu prošlost, da bi se potom vratila do poststrukturalizma, novog istorizma i postkolonijalnih studija, feminističkih i kvir teorija, te studija kulture, analizirajući i preocenjujući istoričare i teoretičare književnosti od Aristotela do naših savremenika. Pri tome, autorka je u savremenoj rekreaciji “Rasprave starih i modernih”, poznatoj iz francuske književne tradicije, bez sumnje na strani ovih modernih teorijskih i metodoloških pristupa.

Gnomska i katkad aforistička gustina kazivanja, prepoznatljiva duhovitost, afektiranost stila na mestima na kojima je to potrebno, osvojena sloboda za lični ton u obraćanju i inventivna metaforizacija naučnog teksta, čine od ove studije zanimljivo štivo u tradiciji francuskih novih istoričara. Pri tome je osvojena sloboda za još jednu autorkinu, moglo bi se reći, opsesivnu temu, a to je gorljiva odbrana srednjeg veka, odnosno umetničkih i filozofskih “proizvoda” koji su formirali tu epohu. Ispitivanjem skrivenih rukavaca istorije književnosti i kulture, doći će se do nekih sasvim novih književnoistorijskih i kulturoloških uvida koji imaju tendenciju da načine svojevrsni “kopernikanski obrt” u pogledu na književnost i filozofiju u srednjem veku.

Proizvodnja literarnih vrijednosti - na prvom mestu ipak - predstavlja veoma dobro komponovanu i elegantno sažetu teoriju istorije književnosti. Akcenat je doduše na primerima iz francuske istorije književnosti, ali studija je dovoljno široko zasnovana da se može smatrati reprezentativnim “isečkom” zapadne misli o književnosti, dok ona istočna i druge marginalizovane, nažalost, zbog institucionalnog okvira kojem i autorka pripada, ostaju izvan mogućeg toka razmatranja. Umesto utopijskog posla uključivanja celokupne svetske literarne baštine u teoriju istorije književnosti, Marjana Đukić se, između ostalog, opredeljuje za teoretizovan apel da se veći prostor u istorijama književnosti na francuskom jeziku dodeli frankofonoj književnosti (onoj u afričkim zemljama, na Antilima i u Kanadi).

U knjizi se problematizuje i odnos nacionalnog i transnacionalnog u nauci o književnosti i kulturi. Takvo pitanje se pretvara u raspravu o budućnosti komparatističkog proučavanja književnosti, čime se dobija prilika za britku polemiku sa tradicionalistički, centristički orijentisanim istoričarima nacionalnih književnosti. Međutim, iako žustro vođena, rasprava nema za cilj, kako kaže autorka, “da se rodno ostrašćeno prikloni sociološkim izborima, niti da bude remboovski radikalna polemika sa tradicionalnim vrijednostima”. Proizvodnja literarnih vrijednosti jeste ubedljiv teorijski podsticaj za “erosom vođeno” prevrednovanje i revrednovanje kanonskih “vrednosti”. Ovo ne znači da, s jedne strane, te vrednosti nakon prolaska kroz pomenuti proces neće ostati na svom mestu, ali s druge strane pogotovo ne podrazumeva da one takvom procesu ne treba da budu ni podvrgnute.

( Igor Perišić )