Investitori prijete baštini

Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESCO) preporučila je Crnoj Gori da zabrani gradnju na prostoru zaštićenog područja u Bokokotorskom zalivu, dok se ne završe prostorno-urbanistički plan (PUP) Kotora i izmijeni menadžment plan, ali Vlada ipak nije produžila moratorijum na gradnju u decembru prošle godine.

Tada je, prema saznanjima Centra za istraživačko novinarstvo (CIN-CG), istekla odluka po kojoj je bila zabranjena gradnja u dijelu zaliva, koji je od 1979. godine pod zaštitom UNESCO-a.

Moratorijum na gradnju u tom području uveden je u martu 2017. godine, zbog višegodišnjih upozorenja UNESCO-a da bi Kotor mogao biti skinut sa liste zaštićenih područja, upravo zbog pretjerane devastacije prostora.

Prethodna Vlada je, u septembru prošle godine, usvojila PUP Kotora, ali se i dalje ne nazire kraj izrade Menadžment plana, kojim taj PUP treba da profunkcioniše u praksi.

Ni Savjet za upravljanje prirodnim i kulturno-istorijskim područjem Kotora, na čijem je čelu predsjednik opštine Kotor Vladimir Jokić, ne funkcioniše. Savjet bi trebalo da upravlja zeštićenim područjem Boke. Nakon promjene vlasti na državnom nivou, i dalje se čekaju nova imenovanja u tom tijelu, a o radu Savjeta nema nikakvih dostupnih informacija na sajtu opštine Kotor.

Iz nadležnih ministarstava i kotorske opštine za CIN-CG kažu da je UNESCO dao saglasnost na novi PUP, te da zbog toga nije ni produžen moratorijum na gradnju.

U nevladinom sektoru, međutim, ocjenjuju da je moratorijum morao biti na snazi, dok se ne izmijeni Menadžment plan, ali i da je novi PUP “izuzetno loš planski dokument”.

Izrada novog plana trajala je 12 godina, a Zakon o planiranju i izgradnji objekata koji reguliše ovu oblast je od tada promijenjen tri puta.

Ni taj novi planski dokument, međutim, ne može da spriječi gradnju onih koji su prije njegovog usvajanja dobili dozvolu, odnosno prijavili gradnju nekog objekta.

Tako ni moratorijum nije spriječio uništavanje zaštićenog ambijenta, jer se nije mogla zabraniti gradnja nečega što je “aminovano” prije stupanja na snagu odluke o zabrani gradnje.

Tako je izgrađena plaža u Dobroti, a nastavljena je i gradnja luksuznog hotela i turističkog naselja u vlasništvu Edina Kolarevića, sestrića predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića.

Gradnja tog kompleksa izazvala je veliko negodovanje u Boki, jer je hotel podignut na mjestu jedne od rijetkih preostalih većih zelenih površina uz more u Dobroti, kada je posječena stoljetna hrastova šuma.

Vlasti su dozvolile i “rehabilitaciju kupališta” koje je nekad bila manja drvena platforma na betonskim stubovima, a sada je nasuta plaža u dužini od oko 110 metara.

Iz Centra za održivi prostorni razvoj EXPEDITIO ističu da su zbog prekomjerne i neadekvatne urbanizacije potpuno devastirani djelovi ovog izuzetnog pejzaža, a najočigledniji primjeri tvde su Kostanjica i Dobrota. “Nažalost, prekomjerna i neadekvatna urbanizacija je i dalje u toku”, kaže arhitektica Biljana Gligorić, iz EXPEDITIO.

UNESCO čeka do kraja iduće godine

U izvještaju UNESCO-a, iz jula ove godine navodi se da bi ažurirani Menadžment plan upravljanja trebalo da uključi preporuke misije iz 2018. godine “tako da postane potpuno operativan instrument za efikasno upravljanje cjelokupnom imovinom i njenom tampon zonom”.

Takođe se traži da do 1. decembra 2022. država dostavi izvještaj o stanju očuvanja kulturnog dobra i sprovođenju preporuka UNESCO-a.

Ta organizacija je, u detaljnom izvještaju misije Centra za kulturnu baštinu UNESCO-a iz 2018. naglasila da moratorijum na novu izgradnju treba održavati do usvajanja prostornog plana i izmjene Menadžment plana, koje bi trebalo raditi paralelno i “koji će identifikovati ograničeni potencijal održive gradnje bez dodatnog negativnog uticaja”.

Tada su preporučili i da se odustane od gradnje mosta na Verigama, novih puteva u Mulu, Prčanju, Stolivu i Kostanjici; da se izmijeni ili otkaže zaobilaznica za Risan i duga obilaznica za Kotor i Dobrotu; da se poništi urbanizacija u Morinju; da se ne gradi turističko selo u Glavatima; da se ograniči buduća gradnja u Mulu, Prčanju i Stolivu, ali i na južnoj strani tivatskog i hercegnovskog zaliva; da se ne gradi između Ljute i Dobrote, ali ni u Glavatima i Morinju.

Predstavnici misije su tada naglasili da su loše posljedice po zaštićeno područje istaknute posebno gradnjom u Kostanjici, realizovanim prijedlozima o lokaciji Autokamp u Dobroti i prijedlogom za Turističko selo u Glavatima – u Prčanju.

”Da bi dobro ostalo upisano na Listu svjetske baštine potrebna je drastična akcija, u najmanju ruku da Glavati i Morinj ostanu neizgrađeni”, upozorili su 2018. iz UNESCO-a.

Plan neće riješiti goruće probleme

Zaštićeni prostor Boke obuhvata jugoistočni dio zaliva od 14.600 hektara i tampon zonu od 36.491 hektara i prostire se na četiri opštine - kotorsku, tivatsku, hercegnovsku i cetinjsku.

Inžinjerka arhitekture i članica EXPEDITIO Aleksandra Kapetanović za CIN-CG ističe da, osim preporuke da se ova dva plana urade paralelno, nijesu poštovane ni preporuke da nema urbanizacije strmih padina, da nova gradnja treba da bude niske gustine, ali i da je potrebno razviti plan integrisanog saobraćaja za područje Boke.

”Iako je, na osnovu preporuka, zaobilaznica Kotor-Dobrota koja je bila u nacrtu PUP-a uklonjena, planom se i dalje predviđa urbanizacija velikog kapaciteta za područje Dobrote”, navodi Kapetanović.

Biljana Gligorić ocjenjuje i da je problem kod novog PUP-a to što značajno odstupa od standarda dobrih planerskih dokumenata “kako u svojoj strukturi koja otežava njegovo čitanje i tumačenje, zatim u nejasnim i neutemeljenim odrednicama koje u praksi bivaju teško sprovodljive ili nelogične”.

”U pitanju je dokument čiji vodeći planer nema iskustva u izradi ovih kompleksnih dokumenata”, ističe ona.

Iz EXPEDITIO ocjenjuju i da PUP nije dokument koji će značajno doprinijeti razvoju zaštićenog područja, niti će donijeti razrješjenje gorućih problema - saobraćajnog kolapsa, pretjerane urbanizacije i nepostojanja kvalitetnih novih, javnih sadržaja. “Sve što je rađeno je uglavnom bilo da bi se poštovala forma prema UNESCO-u. Suštinske aktivnosti nijesu sprovedene. Menadžmet plan je morao da bude mnogo ranije usvojen i ozbiljno i efikasno primjenjivan”.

Krekić: Moratorijum je trenutno nepotreban

Arhitekta Mladen Krekić, koji je bio glavni planer novog PUP-a, priznaje da je taj dokument trebalo raditi paralelno sa Menadžment planom. Međutim, ističe da je danas gradnja u području Kotora nemoguća, dok se ne donese i taj plan.

Da li je baš tako? Gradi se ipak, potvrđuje Krekić i tamo gdje su dozvole izdate prije donošenja PUP-a, kada je u pitanju rekonstrukcija, kao i gradnja objekata koji su prošli Procjenu uticaja na baštinu (HIA).

”Moratorijum je trenutno nepotreban, jer nema logike da se blokira rekonstrukcija i gradnja objekata koji su prošli HIA. Svakako se mora raditi u skladu sa ambijentalnim prostorom”, ističe Krekić.

Krekić ocjenjuje da su novim kotorskim PUP-om poštovane skoro sve preporuke UNESCO-a, te da je ta organizacija dala saglasnost na ovaj plan.

On objašnjava da je dosta toga dovedeno u red. Nema više gradnje velike gustine stanova. Može da se gradi samo prizemlje, jedna etaža i potkrovlje. Ističe da su fiksirane visinske kvote.

”Radikalno sam smanjio svu gradnju, to se odnosi i na cijelu bafer zonu, strategija je bila minimalno povećavati građevinsko zemljište samo tamo gdje je neophodno, smanjiti gradnju stanova”, pojašnjava on.

Menadžment plan kasni zbog politike i korone

Iz Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta (MPNKS) i Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma (MEPG) za CIN-CG potvrđuju da je u decembru prošle godine istekao rok važenja odluke o zabrani gradnje u Kotoru.

U MEPG se pozivaju na Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata, prema kome je zabrana građenja vezana za izradu planskog dokumenta.

I oni objašnjavaju da odluka o zabrani gradnje nije produžavana, jer je u međuvremenu usvojen PUP Kotora, koji je u skladu sa preporukama UNESCO-a.

Stavljena je van snage, dodaju, prostorno planska dokumentacija koja nije bila usklađena sa novim planom u pogledu namjena površina i planiranih kapaciteta za izgradnju.

”Na ovaj način smanjeno je građevinsko područje, a samim tim smanjen je pritisak na Bokokotorski zaliv”, naglašava se iz tog ministarstva.

Predsjednik opštine Kotor Vladimir Jokić ocjenjuje da su stvoreni svi preduslovi da se taj prostor trajno zaštiti, a da se u isto vrijeme omogući njegov kontrolisani i održivi razvoj.

Menadžment plan je, dodaje Jokić, u procesu izrade i kada bude završen biće poslat na mišljenje UNESCO-u.

”Uprava za zaštitu kulturnih dobara izdaje uslove za manje projekte, a za svaki veći projekat UNESCO-a posredstvom HIA studije daje saglasnost”, objašnjava Jokić.

On ističe da, s obzirom na epidemiološku situaciju koja je pratila ovu godinu, grupa za izradu Menadžment plana nije sastajala uživo, već je obavljala online konsultacije, ali se sastanak očekuje u najskorijem roku.

Iz MPNKS, međutim, priznaju da je UNESCO preporučio zabranu gradnje do usvajanja izmijenjenog Menadžment plana.

”Zbog političkih promjena na lokalnom i nacionalnom nivou, ali i poštovanja mjera usljed novonastale situacije izazvane virusom COVID-19 u više navrata proces rada je zaustavljan”, pojašnjavaju iz MPNKS.

Kapetanović, koja je i članica radne grupe za izradu Menadžment plana, podsjeća da se u proces revizije tog plana krenulo u martu 2019. godine i da su tada aktivnosti bile intezivne, ali su zaustavljene više puta nakon promjene opštinskih vlasti.

Ona je, u februaru prošle godine, dala ostavku na članstvo u Savjetu za upravljanje, u kom je bila kao predstavnica nevladinih organizacija, uz obrazloženje da je došlo do alarmantnog pogoršanja stanja na zaštićenom području, da je Savjet neefikasan, kao i zbog odluke bivše Vlade da razriješi pet članova tog Savjeta koji su bili stručnjaci iz oblasti zaštite kulturne baštine.

Kapetanović naglašava da se u praksi pokazalo da Savjet postoji samo kao forma, ali da u suštini nema nikakvog uticaja na procese koji se dešavaju u Kotoru. Ističe i da je transparentnost rada Savjeta pogoršana, te da informacije nijesu javno dostupne.

”Iako je u Poslovniku navedeno da je rad Savjeta javan, i da će zapisnici, i sva ostala dokumenta koje usvaja Savjet biće postavljana na sajtu Opštine Kotor, najkasnije 7 dana nakon njihovog usvajanja”, podsjeća ona.

Neophodno je, kaže ona, da Savjet dobije daleko značajniju ulogu u svim procesima koji se tiču razvoja i planiranja prostora Opštine Kotor.

Prema podacima iz kotorske opštine, 27 prijava gradnje podnijeto je prije usvajanja PUP-a, koje su po zakonu morale biti odobrene. Neke od tih dozvola, u koje je CIN-CG imao uvid, predviđaju izgradnju turističkog naselja u Risnu i petospratne zgrade u Dobroti. Predstavnici nevladinog sektora smatraju da bi ti projekti mogli dodatno ugroziti Boku.

Nema više gradnje u Kostanjici, SDT izviđa Jokića

Specijalno državno tužilaštvo (SDT) pokrenulo je izviđaj protiv Vladimira Jokića, predsjednika opštine Kotor i to zato što je zaustavio gradnju u Kostanjici.

UNESCO je slučaj Kostanjice ranije prepoznao kao najdrastičniji primjer bahatog odnosa prema zaštićenom području i neadekvatnog odgovora institucija, jer je vizura Perasta sa Gospom od Škrpjela i Sv. Đorđem trajno narušena. A to je bio jedan od prepoznatljivih pejzaža Crne Gore i Boke.

Predmet protiv Jokića je kasnije ustupljen Osnovnom tužilaštvu u Kotoru, koje utvrđuje da li je on neizdavanjem dozvola za nastavak gradnje u Kostanjici počinio krivično djelo nesavjestan rad u službi, iako je i glavni planer Mladen Krekić izričit da na tom lokalitetu ne bi više smjelo da se gradi.

I dok tužilaštvo izviđa Jokića što nije dopustio da se nastavi devastacija Kostanjice, nema postupaka zbog loših planova i onih koji su dozvolili da djelovi Boke sve više liče na Budvu.

Jokić za CIN-CG ocjenjuje da je u pitanju politički proces “u kojem je trebalo progoniti onoga koji je štitio prostor i javni interes da bi se sačuvali interesi offshore kompanija iza kojih stoje ljudi iz bivše crnogorske vlasti”.

Pozvao je SDT da pokrenu proces protiv Branimira Gvozdenovića, bivšeg ministra održivog razvoja i turizma i sa njim povezanim licima, kao i offshore kompanija iza kojih se kriju ljudi iz Crne Gore.

”Imaju sasvim dovoljno dokaza za pokretanje postupka protiv Gvozdenovića koji je svjesno izdao nezakonitu saglasnost na te planove”, ocijenio je predsjednik kotorske opštine.

Investitor A-Y Montenegro, čiji je osnivač offshore kompaija A-Y Kostanjica Limited sa Kanalaskih ostrva, podnio je krivičnu prijavu protiv Jokića i njegovih saradnika u Opštini zbog zloupotrebe službenog položaja. “U radnjama određenih službenih lica Opštine Kotor eventualno se stiču elementi bića krivičnog djela nesavjestan rad u službi”, rekli su za CIN-CG iz SDT-a. Iz kotorskog tužilaštva su istakli da je predmet još u fazi izviđaja.

Za nesavjestan rad u službi predviđena je zatvorska kazna od šest mjeseci do pet godina. “S obzirom na to da smo postupali u svemu zakonito, očekujem da će i ODT ubrzo odbaciti sve navode kao neosnovane”, rekao je Jokić.

Investitor A-Y Montenegro je zahtjev za još osam građevinskih dozvola za gradnju dodatnih gotovo devet hiljada kvadratnih metara u Kostanjici podnio u vremenu između proglašavanja moratorijuma i njegovog stupanja na snagu.

Dva turistička kompleksa u Kostanjici, koja su potpuno devastirala ambijentalnu cjelinu, realizovana su dok je na čelu kotorske opštine bila Marija Ćatović iz Demokratske partije socijalista (DPS). Saglasnost za sporni plan za Kostanjicu iz 2009. godine i njegove izmjene iz 2013. godine, dao je Branimir Gvozdenović koji je tada bio ministar uređenja prostora i zaštite životne sredine.

Tadašnji Regionalni institut za zaštitu kulturnih spomenika, čija je direktorka bila Ružica Ivanović i Ministarstvo kulture na čelu sa Branislavom Mićunovićem dali su negativno mišljenje na plan za Kostanjicu, ali uveliko nakon isteka zakonskog roka, pa njihova mišljenja nijesu imala nikakvu snagu.

Prema podacima iz Centralnog registra privrednih subjekata (CRPS) nije jasno ko je stvarni vlasnik kompleksa u Kostanjici, jer se on krije iza offshore kompanije.

Ustavni sud je odbacio predlog za pokretanje ocjene ustavnosti i zakonitosti DUP-a Kostanjica sa obrazloženjem da ne može da odlučuje o zakonima koji su prestali da važe.

”Formalitet Ustavnog suda ne vodi zaštiti javnog interesa, ne samo u ovom predmetu već i u sličnim slučajevima. Bitno je naglasiti da je DUP Kostanjica stavljen van snage donošenjem PUP-a Kotor”, naglašava Jokić.

( Maja Boričić (CIN-CG) )