Jeftino, jedinstveno i čuva životnu sredinu

Kad su prije nepunih pet godina razmišljali kako i u kojem sektoru da pokrenu porodični posao, Vanja i Nikola Pelević znali su da on, prije svega, mora biti “zelen”. Mladi preduzetnici sa Cetinja su krajem 2016. registrovali firmu, a nekoliko mjeseci kasnije pokrenuli internet prodavnicu za trgovinu polovnom garderobom.

Prodaja polovne (second hand) garderobe i obuće u Crnoj Gori nije novina, ali ovo je prva i zasad jedina takva prodavnica na internetu.

”Second hand na internetu nam se činio kao pravi put, gdje bismo spojili moderne kanale prodaje sa cirkularnom modom”, kazala je za “Vijesti” izvršna direktorica Vanja Pelević.

”Vijesti” su kontaktirale i druge trgovce polovnom garderobom, ali oni ili nisu odgovorili ili nisu bili voljni da govore za medije.

Za pokretanje biznisa - od registrovanja kompanije, preko uspostavljanja kontakata i linija sa dobavljačima i osmišljavanja internet platforme, trebalo im je šest mjeseci.

Pelevići kažu da proizvode nabavljaju isključivo iz zemalja Evropske unije i NATO, a ističu da nisu imali finansijsku podršku pri pokretanju posla: “Finansirali smo sve iz sopstvenih sredstava, počeli smo sa vrlo malim ulaganjima i postepeno povećavali”.

Svake godine, kako to pokazuju i podaci sa sajta Uprave prihoda i carina, podnose finansijske izvještaje, koji prikazuju postepen rast posla u koji su mladi Cetinjani ušli.

Prošlu godinu obilježila je pandemija koronavirusa, koja je u Crnoj Gori dovela do višemjesečnog zatvaranja, između ostalog, kafića i butika. Dok je pandemija time zadala udarac mnogim iskusnijim preduzetnicima, posao Pelevića zabilježio je čak dvocifreni rast prodaje - 18 odsto:

“Sam posao i nije imao namjeru i za cilj neke velike poslovne rezultate, ipak, postepeno, sajt je dobijao na važnosti u Crnoj Gori, i bilježi sve veću posjetu”.

Industrija tekstila u vrhu prema emisiji stakleničkih gasova

U regionalnoj, ali i evropskoj javnosti do nedavno nije se mnogo pažnje posvećivalo negativnim efektima masovne proizvodnje odjeće i obuće. Iz Evropske komisije (EK) upozoravaju da je nakon hrane, stanovanja i prevoza, tekstil četvrta najintenzivnija kategorija kad je riječ o upotrebi primarnih sirovina i vode, a peta kad je riječ o emisijama gasova koji izazivaju efekat staklene bašte.

Evropski parlament ukazuje da se čak 60 odsto odjeće u EU ne proizvodi u zemljama članicama, da uprkos povećanoj ekološkoj svijesti, prosječan Evropljanin i dalje svake godine kupi 26 kilograma tekstila, a 11 kilograma baci, da se korišćena odjeća u manjem procentu izvozi, ali najveći dio, 87 odsto, završava na deponijama ili u spalionicama. Globalno, manje od jedan odsto proizvedenog tekstila reciklira se u novi tekstil.

U kontekstu složenosti tekstilnog lanca vrijednosti, kako bi se suočila sa izazovima, EK je predložila sveobuhvatnu strategiju EU za tekstil, kojom će, pored ostalog, nastojati da podstakne tržište EU za održive i cirkularne tekstilne proizvode, uključujući tržište za ponovnu upotrebu, kao i da riješi problem brze mode i podstakne nove poslovne modele.

Cirkularna ekonomija put ka održivijoj upotrebi resursa

U cilju stimulisanja privrednog rasta i društvenog napretka, uz očuvanje zdrave i čiste životne sredine, EU je krajem 2015. uvela novine u pravni okvir i opredijelila ogromna sredstva da bi modernizovala privredu, ojačala njenu stabilnost i kompetitivnost i otvorila nova radna mjesta.

Krajem 2019. predstavljen je i Evropski zeleni dogovor - mapa puta sa aktivnostima za jačanje efikasne upotrebe resursa prelaskom na čistu, kružnu ekonomiju i zaustavljanje klimatskih promjena, povrat gubitka biološke raznolikosti i smanjenja zagađenja.

Lani je predstavljen i Akcioni plan za kružnu ekonomiju sa tri glavna cilja: ojačati konkurentnost evropske industrije, osnažiti potrošače i zaštititi okolinu. Taj plan fokusira se na sektore koji koriste većinu resursa i na područja gdje će kružna ekonomija imati najveći efekat i uključuje elektroniku, plastiku, baterije, vozila, hranu, vodu i - tekstil.

“Te sektore želimo da pretvorimo u cirkularne sisteme u kojima je otpad sveden na minimum. Ako se otpad ne može izbjeći, on se mora pretvoriti u vrijedan resurs”, napominju iz EK i dodaju da je u izradi i Strategija EU za održivi tekstil, za koju su javne konsultacije završene 4. avgusta.

Iz Brisela nemaju podatke o vrijednosti tržišta konkretno za polovnu garderobu, a podaci kojima raspolažu, prema riječima izvora “Vijesti” iz EK, uglavnom se baziraju na izvještajima koje dobijaju od zemalja članica pojedinačno. Izvor dodaje da je stopa upotrebe polovne robe visoka u Baltičkim zemljama, gdje je to uglavnom polovna odjeća uvezena iz drugih djelova Evrope, te u Danskoj, gdje se uglavnom ponovo upotrebljava domaći tekstil.

“Potrošnja polovnih tekstila čini značajan udio ukupne potrošnje u sektoru odjeće i domaćih tekstila u Letoniji (29%), Litvaniji (29%), Estoniji (16%) i Danskoj (13 odsto)”, kazao je izvor “Vijesti” iz Brisela.

Sveobuhvatni cilj Evropskog zelenog plana je da EU postane prvi svjetski klimatski neutralni blok do 2050. i podrazumijeva aktivnije djelovanje u više različitih sektora, uključujući i ovaj dio. Crna Gora nije članica EU, ali se ovaj novi okvir tiče i nje.

Sanja Bešović iz Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma kaže da je zamisao da se preispita svaki postojeći zakon o klimatskim vrijednostima, a takođe da se novim zakonodavstvom postave čvršći temelji cirkularnoj ekonomiji. Podsjeća i da su se u oktobru 2020, povodom samita Berlinskog procesa u Sofiji, vlade Zapadnog Balkana obavezale na “Zelenu agendu za Zapadni Balkan” kao konkretan plan za proširenje Evropskog zelenog dogovora na jugoistočnu Evropu.

”Zelena agenda za Zapadni Balkan je nova strategija za rast ove regije, kojom se prelazi sa tradicionalnog modela na održivu ekonomiju, u skladu sa Evropskim zelenim planom”, kazala je ona za “Vijesti”.

Između predrasuda i zaljubljenika u unikate

Prema podacima Uprave za statistiku Crne Gore (Monstat), u toku 2020. uvezeno je 66,5 miliona eura odjeće i obuće u vrijednosti 29,8 miliona eura. Nema zvaničnih podataka o količini polovne robe. Da su poslovne mogućnosti zapravo ogromne, govori primjer udruživanja litvanskog Vindeta i holandskog United Wardrobea, koji imaju bazu od 34 miliona kupaca i prodavaca polovne odjeće i obuće u 11 evropskih država.

Sagovornici “Vijesti” ukazuju da u Crnoj Gori, međutim, postoji “slabija svjesnost o važnosti ‘second hand’ industrije”.

“I pogrešna percepcija o toj garderobi na našim prostorima usporava napredak u određenom domenu”, kaže Vanja Pelević.

U diskusiji koju su autori teksta pokrenuli na društvenim mrežama, neki od učesnika kao razloge zbog kojih ne kupuju polovnu garderobu navode da ne znaju da takvih prodavnica u Crnoj Gori uopšte ima, oni koji znaju za takve trgovine, a ne kupuju u njima, tvrde da je izbor garderobe loš, dok neki čak navode da ih u tome odbija to što ne vole da nose “tuđe stvari i tuđu energiju”.

Više predstavnica nevladinog sektora koje su učestvovale u diskusiji upravo su održivi razvoj navele kao jedan od glavnih razloga zbog kojih su često u trgovinama polovne garderobe.

“Već dvije godine sam prestala podržavati hiper proizvodnju garderobe, jer je modna industrija jedna od većih zagađivača planete, jer je eksplatišuća kada je radna snaga u pitanju, jer im se većina fabrika nalazi na jako siromašnim mjestima gdje je rad plaćen ispod prosjeka čak i za te oblasti! Pritom nastojim da što autentičnije živim sebe borkinju za ljudska prava, ali i kreativnu sebe koja voli modu i uživa u pronalaženju zaboravljenih dezena, krojeva i materijala”, kazala je Hana Konatar iz LGBT organizacije Spektra.

Izvršna direktorica Sigurne ženske kuće Ljiljana Raičević kaže da u prodavnicama polovne garderobe može da se nađe unikat: “Ima ih sa etiketom. Žene imaju predrasude”.

Polovnu garderobu odavno kupuje i direktorica Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN CG) Milka Tadić Mijović: “Kupujem odavno iz više razloga. Prvo, jer tako podržavam održivi razvoj; drugo jer ima divnih, originalnih stvari i na kraju jer je racionalno, mogu naći sjajne komade namještaja, posuđa, garderobe koje inače ne bih mogla da priuštim, po prihvatljivim cijenama”.

( Damira Kalač, Miloš Rudović )