Izvještaj

Evropski izvještaji postali su sasvim osoben književni žanr. Inače ne bi bilo drame nakon svakog objavljivanja: što tamo piše, da li smo pohvaljeni ili ne. Onda kreću - interpretacije. Ovakve i onakve. Svega se tu čuje.

Ipak, predsjednikova depresija je novi momenat. Đukanovićeva retorika, prirodno, sasvim je drugačija u (relativno) novom političkom kontekstu. Koliko se ranije trudio da relativizuje ocjene i evropske nalaze, toliko je sada postao iskreno razočaran i depresivan nakon novog izvještaja.

Ali, i nova vlast entuzijastično pokazuje da će ostaviti značajne tragove u crnogorskoj praksi javnog obesmišljavanja ili populističkog relativizovanja evropskih ocjena. Dakle - izgleda da ovdje još nije zamisliva vlast čiji bi odnos sa EK bio zaista partnerski, a izvještaji se ne bi beskrajno interpretirali, i nerijetko time falsifikovali, već doživljavali kao važne i smislene instrukcije na tzv. evropskom putu.

Primjetno je da se pokušava predstaviti da stagnacija nije isto što i nazadovanje. A, suštinski jeste. Stagnacija je ponekad najopasnija forma nazadovanja. Jer, nazadujete, a mislite da nije tako.

Ako razriještite, dakle, terminološku pometnju, najnoviji izvještaj je vrlo - nepovoljan. I tačan - jer govori o nezrelom društvu bez ozbiljne samorefleksije.

DPS-ov model fingiranja stvarnosti vrlo je prisutan i u novoj vlasti. To je trebalo da bude jedna od ključnih i najmoćnijih tačaka razlikovanja, ali to nije postala. Upravo to je suštinska i ozbiljna greška koja se, na ovaj ili onaj način, ovoj vlasti, ali i ovom društvu može olupati o glavu.

Inače, “izvještaj” kao književni žanr nije izum EK ili našega vremena. Izvještaj je naime bio jedan od ključnih tekstualnih modela ranokolonijalne književnosti. Garislaso de la Vega El Inka i njegovi Komentari o Inkama jesu izvještaj, prvi pokušaj da se Evropi prikaže što je (bio) novi svijet, za one kojima je bio stari i jedini. Ili “Kratak izvještaj o uništavanju Indija”, objavljen 1522. gdje je katolički sveštenik Bartolomeo de las Kasas, ispričao jezivu priču o duhovnom porobljavanju američkih domorodaca. Pisac ove knjige se odrekao svog imanja na Haitiju, oslobodio sve robove i poveo borbu za očuvanje domorodaca i njihove kulture. Izvjesno, preteča Teologije osobođenja.

Izvještaj je podrazumijevao opise novih svjetova, drugačijih naroda, i naravno, uvijek je pisan iz perspektive nadmoćnije kulture, odnosno Moći. Kako tada, tako i dan danas.

Taj poriv koji je bio u središtu kolonijalne književnosti jednim dijelom je evoluirao u naučno iskustvo koje je, u moderno doba, donijela herojska faza antropologije - kada su u izlovanim zajednicama na pacifičkim ostrvima naučnici poput Malinovskog ili Margaret Mid proučavali ova društva zaustavljena u vremenu, nerijetko i dugo boraveći među njima. A Zapad je njihove knjige čitao kao - izvještaje iz posljednjih Nedođija.

”Izvještaj o slijepima”, roman u romanu, dio genijalnog romana “O junacima i grobovima” Ernesta Sabata, pored toga što je uzbudljiva književnost, jedan je od najdubljih zahvata u mehanizme paranoičnog doživljaja svijeta. I jedna od Borhesovih poznih knjiga ima ovu riječ u naslovu - Brodijev izvještaj, a sadrži neke od najljepših njegovih priča.

Pored Izvještaja EK, domaća javnost je dobila još jedan, tragičan i duboko uznemirujući, posthumni “izvještaj” u vidu snimljenog obraćanja javnosti nekadašnjeg funkcionera tajne službe. Opet se na sve strane odgoneta: na koga je mislio kada je rekao ovo ili ono. Na koju ludnicu misli kad kaže da “ova ludnica mora prestati”? Ima li ta ludnica veze sa depresijom o kojoj govori predsjednik?

Kao i obično, Crnogorci lekcije o (ličnoj) odgovornosti i integritetu uče na teži način. Prije nego postanemo (prihvaćeni) dio Evrope, morali bismo bar naučiti da čitamo evropske izvještaje. Ne kao egzotičnu književnost, već kao - stvarnosnu prozu o nama.

( Balša Brković )