Naše institucionalne smutnje

Uloga institucija, kao i njihova međusobna povezanost ili korelativnost, iskazuje se kroz organizovanje djelatnosti od javnog značaja (interesa) na predvidiv, stabilan i bezbjedan način. Institucije, kao elementi konstruktivnog sistema svake države, kroz svoj angažman moraju svakom građaninu, ne samo svojim državljanima, nego čak i strancima, apatridima, raseljenim licima na svojoj teritoriji, da garantuju ekonomsku, socijalnu, pravnu, političku i svaku drugu sigurnost.

Na današnjem nivou razvoja demokratije, institucije uspostavlјaju, organizuju i eksponiraju (medijski predstavljaju) svoje djelatnosti u skladu sa svojim nadležnostima, određenim pravnim ovlašćenjima koja se definišu zasebnim zakonskim tekstovima. Iako pravni okviri koji se odnose na najznačajnije institucije Skupštinu Crne Gore i Vladu Crne Gore nijesu zaokruženi, naš pravni sistem u svojem funkcionisanju ne bi smio da sadrži mnoštvo kolizionih normi, suprotstavljene ili kontradiktorne instrukcije o načinu funkcionisanja institucija.

Iako je politički uticaj na institucije neizbježan, u našem slučaju i prije nego li konačno usvojimo neophodne zakonske tekstove za krovne institucije, izvršna vlast, u kakvom god sastavu ona bila - rekonstruisana ili prelazna, mora otpočeti sa utvrđivanjem liste važećih, sistemskih zakona čije izmjene i dopune moraju biti po skraćenom postupku razmatrane u Skupštini Crne Gore. Naime, za suprotstavljene ili nejasne pravne norme u našem zakonodavstvu, za čije postojanje čak zna i laička javnost, ne smije biti mjesta. Ovo najbolje potvrđuje nedavna preporuka Državne revizorske institucije nadležnom ministarstvu o neophodnosti izmjena i dopuna Zakona o reviziji, jer je veoma loša situacija po pitanju efikasnosti rada revizorskih odbora u privrednim društvima sa većinskim državnim vlasništvom.

Pored ovog, što je i smisao člana 9. Ustava Crne Gore, treba definisati i jasan pravni mehanizam za implementaciju ili unošenje odredaba direktiva EU u naše zakonodavstvo. Treba da nas pouči okolnost da su samo neke od članica EU integrisale u tekstove svojih građanskih zakonika novousvajane direktive EU. Iskustvo Njemačke iz 2002. godine prilikom reforme njenog Građanskog zakonika može da posluži i Crnoj Gori koja je, barem je to bilo najavljeno prilikom prošlog saziva Vlade CG i resornog ministarstva, pristupila izradi svog Građanskog zakonika.

Moguće i najznačajnije, jeste postupanje institucija u kojem se najbolje ogleda antička preporuka - obućar pravi cipelu, ali samo onaj ko je nosi može reći đe ga žulјa! Naša aktuelizovana zbilja, skoro goruća, i iščekujuća javna potreba, trebalo bi u institucionalnoj praksi da ustanovi efikasnost i komunikacionu konzistentnost vršilaca vlasti sa građanima! Trebaju nam prakse javnih politika koje će proizaći iz što skorijeg usvajanja novog Zakona o slobodnom pristupu informacijama i prećutanih izmjena i dopuna i Zakona o tajnosti podataka, kao i jasnog ustanovljavanja pravila za održavanje javnih rasprava na nacionalnom i lokalnom nivou. Gadljivo je odlaganje dnevnopolitičkim pravdanjima! Zlosudno je ponašanje aktulne vlasti koje nije promjenilo maniristiku trodecenijskog apsolutizma - partitokratija, netransparentnost i isključivost!

Ako i ima sumnjičavih povodom ispisanih navoda, onda ih treba priupitati kako je u Crnoj Gori obilježena sedmica povodom Evropskog dana pravde? Koje su institucije našeg pravosuđa otvorile vrata i građanima uputile javni poziv da se upoznaju sa njihovim funkcionisanjem? Zar je moguće da „regionalni lider u procesu pridruživanja EU“ nije valjano obilježio datum koji se odnosi na njegov ključni i najosporavaniji segment - vladavinu prava?

Ako sumnji može biti plitak trag, onda nevolji nije skriven naum! Iako nije i dobila skupštinsku verifikaciju, najavljena ekonomska reforma - program Vlade CG pod nazivom „Maršalov plan - Evropa sad“ u najavi je već osporen od njenih najbitnijih nosilaca - poslodavaca i zaposlenih! Najava Saveza sindikata i Unije slobodnih sindikata da Unija poslodavaca odbijanjem zaključivanja Opšteg kolektivnog ugovora ugrožava prava na desetine hiljada zaposlenih, ukazuje na nepostojanje odgovarajućeg institucionalnog nadzora i medijacije. U ovoj korelaciji, iako je nedavno proslavila 115 godina narodnog predstavništva, Skupština Crne Gore nije na praktičnoj ravni potvrdila svoju proaktivnu i kontrolnu funkciju.

Navedena situacija potvrđuje teorijsku pretpostavku, koja se podjednako odnosi na našu predstavničku i izvršnu granu vlasti - nema opravdanja da javne odluke ne mogu biti usklađene sa potrebama i očekivanjima pretežnog broja građana! Vlast mora obavlјati svoje poslove na osnovu jasnih i javno utvrđenih potreba građana. Zvuči nam poznato da vlast odsječena od javnog uticaja i kontrole, a ne prilagođena nespornim potrebama građana, prerasta u sebičnu i korumpiranu politiku i vlast. Možda i najvažnije - način izbora predstavnika građana u Skupštini Crne Gore nije usklađen sa ustavnim principom neposrednog izbora (preferencijalnog glasanja), odnosno primjenom tzv. otvorenih lista!

( Neđeljko Necko Đurović )