Demokratija nije dovoljna

Smjenjivost vlasti je onaj „tegić“ koji prevagne tas onda kada postoji sumnja u demokratski karakter države. Demokratiju, ipak, ne treba suviše mistifikovati, pa ni precjenjivati. To je jedna stara ideja i praksa, koja samim tim i sama po sebi, nije dovoljna da određeno društvo, po savremenim shvatanjima, učini ambijentom za dostojanstven i produktivan ljudski život; ona je „samo“ nezaobilazan uslov za to. Demokratska kultura je već nešto drugo - značajno više od „suve“ demokratije i ona je u stvari ta koja je vremenom iznjedrila, formulisala i sprovodila u život ideje jednakosti svih pred zakonom i vladavine prava, kao odlučivanja na osnovu legitimnih i unaprijed poznatih opštih pravila, a ne ćudljive volje bilo kog pojedinca. Na značaj razlikovanja ova dva pojma zastrašujuće podsjećaju primjeri ozakonjene rasne, rodne i drugih vidova diskriminacije i segregacije koji su praktikovani upravo u demokratijama u vremenu ne tako davnom.

Dvadesete godine trećega milenijuma od prvog dolaska Ješue Ha-Nocrija, a pretposlednjeg dana mjeseca nazvanog po prvom princepsu i poslednjem konzulu umiruće republike, u čast koga taj mjesec, a na uštrb februara dobi 31. dan, dobismo i mi demokratiju. I bi dobro. Onda krenuše očekivanja. Bi i to normalno. Ali očekivanja naroda nenaviknutog na demokratiju nisu i ne mogu biti normalna. Mi se, ruku na srce, za demokratiju nismo ni borili, pa je nismo mogli ni izboriti. Ona nam se desila slučajno, jer je naš hegemon arhi-dominus maximus Milo Đukanović istesterisao granu na kojoj je sjedio. Ljudi moji, pa Njemu je do(h)akala ista ona sila koja ga je održavala na vlasti puncijatih 30 godina, a zove se inertnost - i nema veze sa lijenošću; karakteristika je naša i nama sličnih naroda u okruženju i bogzna još kojih, a znači to da ne volimo da mijenjamo nešto na šta smo naviknuti, pa bilo ono dobro ili loše, „naše od vajkada“ ili nešto što nam je „utrapljeno“. I da On nije umislio da je mesija crnogorske algemajne obnove, vladao bi vjerovatno dok je živ-životom (i onda bi i postao mesija), rabeći „sveto pacifikatorsko demagoško- populističko pravilo“- da budu svima po volji; i to ne mora jednako; nek Milo bude dobar Crnogorcima, Bošnjacima, ateistima i nudistima, Sveto i Fićo Srbima, vjernicima, turistima i gornjomahalcima, Janko i Marko ovima, odnosno onima i onim drugima i (skoro) svi srećni i zadovoljeni pomalo, a neko i poviše.

Vratimo se očekivanjima. Da li jedan narod koji je toliko dugo tavorio u zarobljeništvu kvazidemokratije i kvaziinstitucija, nepotizma i oportunizma, nepredvidljivosti i revanšizma, uopšte i može da očekuje nešto suvislo od „oslobođenja“? To bi isto bilo kao kad bismo očekivali od čovjeka koji je izašao sa višedecenijske robije da sjutradan krene na časove softverskog inženjerstva. Tako smo mi onda, potpuno „normalno“ i očekivano, umjesto očekivanja da nova vlada započne tranziciju od kvazi ka pravim stvarima od kojih ćemo imati koristi svi zajedno, očekivanja usmjerili na to da nam vlada nađe posao (OK - i da uhapse Mila, ali nećemo sad o tome). I zaista ne postoji ništa logičnije od tog očekivanja u zemlji u kojoj je vlada uglavnom i „nalazila“ poslove. U čemu je onda problem?

- Uglavnom ni u čemu. Osim u tome što su očekivanja počela da se ispunjavaju samo drugovima i drugaricama članovima. Za obične smrtnike - one sa jeftinijim ulaznicama ostalo je mjesta na gornjoj galeriji, da posmatraju i navijaju za svoj omiljeni tim. Istina, u Americi (SAD) je svojevremeno postojao zakoniti „manir“ da stranka koja dođe na vlast izbaci sve „njihove“ i dovede „svoje“, ali treba imati u vidu da se to odnosi na zemlju koja ima tradiciju liberalnog modela tzv. male države, u smislu državnog aparata koji ne zalazi baš u svaku poru privrede i života. Takva postizborna intervencija, za naše prilike, bila bi „mačji kašalj“. No, kako smo mi, ipak, društvo u kojem država zalazi u skoro sve pore društvenog i ekonomskog života, favorizovanje zapošljavanja članova stranaka na uštrb građana koji nisu stranački angažovani je potpuno neopravdano i kao takvo, ne samo da predstavlja diskriminaciju, nego je i neproduktivno. Naime, kriterijumi za izbor na neku stručnu radnu poziciju nikada ne treba da zalaze van sfere struke, a takvih je pozicija Vladi na raspolaganju mnogo. I nije u pitanju strukturalni problem naše ekonomije opterećene državnim vlasništvom, jer u današnjem ekonomskom svijetu, jasno je da, s tačke gledišta efikasnosti, ne postoji bitna razlika između državnog i privatnog vlasništva. Problem je u tome kako se razgraničava i da li je uopšte razgraničeno vlasništvo od upravljanja, ili preciznije, da li postoji u punom smislu profesionalni menadžment u javnom sektoru.

- Koja je onda legitimna „satisfakcija“ za stranačko bavljenje politikom?

- Član neke političke organizacije koja pobijedi na izborima može postati poslanik, odbornik, predsjednik opštine, premijer, predsjednik republike, savjetnik, ministar i sl. i za to mu nije potrebna nikakva posebna struka. Legitimitet crpi, posredno ili neposredno, iz izborne volje građana. S druge strane, zašto bi direktori ili zaposleni u vrtićima, školama, bolnicama domovima zdravlja, domovima kulture, morskom dobru, elektrodistribuciji, centrima za socijalni rad, nacionalnim parkovima, vodovodima, aerodromima, hipodromima... bili, apriori, članovi pobjedničkih stranaka? Ako trofej na izborima predstavlja zapošljavanje članova stranke, onda to znači da smo umjesto ideje primata opšteg interesa, naklonjeni ideji protežiranja pojedinačnog interesa putem izbora. Takvo društvo nema dobru perspektivu, jer je društvo konstrukt koji se prepoznaje upravo po opštedruštvenom, tj. zajedničkom interesu i u kom se pojedinačni interesi u političkoj i društvenoj ravni nikada ne ostvaruju direktno, već uvijek posredno, unapređenjem opšteg dobra. Dakle, političar ima „svetu priliku“ da „u ime i za račun“ svih građana formuliše, promoviše i sprovodi politiku, gradeći na taj način jedinstvenu karijeru u profesiji od javnog značaja, koja je kao takva društveno veoma vrednovana. U principu, političar to radi u okviru ograničenog mandata na koji je izabran ili postavljen, a ne zasnivanjem radnog odnosa, a uspješan angažman u službi opšteg dobra predstavlja i solidnu preporuku za dalju poslovnu karijeru. Član ili članica stranke, naravno može biti konkurentan kandidat za neku radnu poziciju koju „nudi“ vlada, ali nikako zbog toga što je član ili članica stranke, već zbog sopstvene stručne biografije.

Demokratija je, dakle, „samo“ neophodna osnova pravednog, naprednog i „obnovljivog“ društva, baš kao što je zdrava porodica osnova za dobar početak smislenog života. Politika, u pravom smislu, je direktan put do opšteg dobra, a isključivo posredan do privatnog interesa. Očekivanja od politike jesu legitimna i poželjna, ali su „zdrava“ očekivanja ona koja kreću od obzira da živimo u zajednici i svijesti da u politici, isključivo stvaranjem i unapređenjem onog zajedničkog, legitimno stvaramo i uslove za lični boljitak svakoga od nas.

Autor je advokat

( Radovan Bato Furtula )