Vanvremenski sjaj Vladovog poteza

O Hotelskom kompleksu “Avala - Mogren” u Budvi sam pisao u nekoliko navrata. Prva serija mojih tekstova o tom jedinstvenom urbanističko-arhitektonskom potezu sa početka osamdesetih, išla je u ljeto davne 2011. godine - da bih kasnije, raznim povodima, oštrio tu priču. I ovoga puta postoji povod - sumoran povod...

Naime, u prošlu subotu, 6. novembra, otišao je Vladislav - Vlado Plamenac, arhitekt, autor projekta pomenutog kompleksa.

Ne postoje dobri i loši, veliki i mali, poznati i nepoznati, priznati i nepriznati arhitekti - postoje arhitekti - i oni koji nose zvanje arhitekta, ali nijesu arhitekti. Vlado Plamenac je bio arhitekt - i to jedan od tek nekolicine (uključujući i gospođu Radević) koji su ponikli ovdje, koji su djelovali baš u ovom našem divljem prostoru - i koji su nam, jednom davno, pokazali pravac - ali će se ispostaviti da mi nijesmo bili kadri da shvatimo o čemu se tu zapravo radi, a kamoli da krenemo u tom pravacu.

U intuitivnoj ravni, Vladov pristup prostoru, odnosno projektovanju, od samoga starta mi je imponovao, a vrlo mi je blizak i senzibilitetom - ali ne bih iznosio konačne sudove - jer u Crnoj Gori, nažalost, ne postoji arhitektonska scena - niti je ikada postojala - a stručni sudovi imaju smisla samo u sferi/sferama scene.

***

Svake godine - u okviru nastave na modulu “Uvod u crnogorsku arhitekturu”, koju držim na Fakultetu politehnike Univerziteta “Donja Gorica” (druga godina osnovnih studija) - pokušavam, uvijek iznova i na drugačiji način, da približim studentima priču o gotovo nestvarnom javnom prostoru u Budvi, koji je - dok je postojao, dok nije obesmišljen na neshvatljivo vulgaran način - isijavao čudesnim, vanvremenskim sjajem.

Što se tiče utilitarnosti, odnosno svrhovitosti - Vladov potez Avala-Mogren bio je paradigmatski, u svakom pogledu - jer je lako i prirodno, u dvije odlučne linije, rješavao kompleksni prostorni problem - ključni budvanski prostorni problem toga vremena - generisan u godinama neposredno pred početak Drugog svjetskog rata, u sam osvit turizma u Budvi, izgradnjom Hotela Avala. Gabariti tog hotela su bili apsolutno neprimjereni prostoru u kojem su se desili. Računica je, što se tiče smještajnih kapaciteta hotela, vjerovatno bila tačna - Budvi su uvijek bili potrebni kreveti - ali po pitanju karaktera grada koji je u to vrijeme tek počinjao da stidljivo izlazi iz zidina - Hotel Avala nije bio ništa drugo do li teški kamen o vratu. A onda se desio zemljotres...

Dakle, prva Vladova linija se odnosila na svođenje gabarita Hotela Avala na pristojnu mjeru - na svojevrsni pseudo-slavoluk, čija se silueta visinom idealno podudarala sa siluetom Staroga grada. Druga linija se sastojala u uvođenju Mediteranske ulice u samo srce Budve - i to baš na terasu bivšeg Hotela Avala, preko šetališta dužine nekih stotinjak metara, ispod slavoluka. Te dvije Vladove odlučne linije su staroj Budvi, sklon sam da ustvrdim, otvorile vrata XX vijeka. Budva je u relativno kratkom periodu koji je uslijedio - govorim o jednoj deceniji - bila grad s nesumnjivim potencijalom - prije nego što je krajnje nekultivisani, slijepi interes, Budvu pretvorio u nedefinisanu gomilu betona i stakla. Momenat koji je u simboličkoj ravni obilježio regresiju je baš rušenje Grand Hotela Avala - Vladovog slavoluka - sredinom dvijehiljaditih - na mjestu kojega se zatim pojavila povampirena verzija prvobitnog Hotela Avala.

Alison i Piter Smitson (Alison Smithson, 1928 - 1993; Peter Smithson, 1923 - 2003) stoje iza koncepta Charged Void (Praznina pod naponom, The Charged Void: Architecture, 2000.) - koji mi se čini nezaobilaznim u pokušaju da u priču o kompleksu Avala - Mogren uvedem i neophodan teorijski momenat.

”Ta sintagma - Praznina pod (visokim) naponom - odnosi se”, kažu Smitsonovi, “na kapacitet arhitekture da napuni okolni prostor energijom, koja se može sjediniti sa ostalim energijama, uticati na prirodu stvari koje se mogu desiti... kapacitet koji možemo osjetiti i u skladu s kojim možemo djelovati, ali ga ne možemo nužno opisati ili registrovati”.

Praznina je zapravo otvoreni, slobodni prostor, kaže Piter Smitson, prostor koji korisnicima otvara mogućnost da ga ispune sadržajem - odnosno aktivnošću. Identiteti tih prstora se mijenjaju u zavisnosti od tipa aktivnosti, od vremena, od godišnjeg doba, čak i u zavisnosti od emocija. Kada se ti prostori napune/ispune (fill) - kada se u te prostore ulije neka aktivnost - oni su pod naponom - jer manifestuju vrijednosti i kompleksnosti grupe (koja stoji iza aktivnosti). Ili, maksimalno pojednostavljeno - neki prostori posjeduju kapacitet da podstaknu dešavanja. Kompleks Avala - Mogren je posjedovao upravo taj kapacitet - i to u mjeri koja je prevazilazila naše civilizacijske okvire. Bilo je tu, dozvoliću sebi da budem ciničan, previše sklada i sreće na jednom mjestu.

Što se tiče poetskog segmenta pomenutog - vanvremenskog sjaja - ovom prilikom bih rekao da je Vlado Plamenca sredinom osamdesetih u samom srcu Budve uspio da poveže i uveže nekoliko krajnje raznorodnih postojećih i novih elemenata - raznorodnih u istorijskom i u oblikovnom smislu, jednako koliko u inferencialnom i semiotičkom smislu - u kompleksnu, čudesno otvorenu, harmoničnu cjelinu, apsolutno postmodernističkog duha...

Iza Vladovog poteza - u mojoj interpretaciji, koja je, molim vas, tek jedna od mogućih interpretacija - stoji, priznaću vam, moja najranija i jedna od mojih najjačih impresija o arhitekturi (svih vremena i svih prostora). Bilo je to u ljeto 1984. ili u ljeto naredne, 1985. godine, neposredno nakon što sam otpočeo studij arhitekture na Arhitektonskom fakultetu u Zagrebu - i kako to obično biva u trenucima kada se značajno pomjera naša svijest o vremenu i prostoru - svim je budućim zaključcima - svim je naknadnim racionalnim konstruktima - prethodio čisti, ničim pomućeni zanos - ushit - nešto što se, sad znam, dešava tek par puta u životu jednog časnog arhitekta - uz dva preduslova: da taj arhitekt posjeduje rijedak talenat da bude ushićen i da se zadesi na mjestu koje posjeduje snažan kapacitet da pobudi ushit. Vladov prostor u srcu Budve je posjedovao taj kapacitet...

I kako vrijeme neumitno odmiče, kako stasavaju nove (i nove) generacije studenata, primjećujem da se u moju priču o Hotelskom kompleksu “Avala - Mogren” Vladislava - Vlada Plamenca postepeno - ali neumitno - uvlači neka elegična nota. Osjećam kako ta priča u ovih desetak posljednjih godina postepeno blijedi... Vjerovatno je razlog u mojoj nesposobnosti da tu priču učinim prijemčivijom novim naraštajima, da je postavim na neke nove, interpretativno bogatije, imaginativnije osnove... Kako bilo, potrudiću se oko toga već naredne godine, obećavam - jer osjećam da dugujem Vladu za onaj nezaboravni momenat - i da još nijesam izmirio dug.

Ponoviću, na kraju, da je umro arhitekt koji nam je, jednom davno, otvorio put u svijetlu budućnost, ali je nama to, nažalost, promaklo...

( Borislav Vukićević )