Projekat „Crnogorci“

Projekat „Crnogorci“ posvećen je svim ljudima koji su iz bilo kojeg razloga napustili prostor današnje Crne Gore, bilo svojevoljno, nasilno ili planski, iz ekonomskih, političkih, vjerskih, avanturističkih ili bilo kojih drugih razloga, i koncentrisan je na otkrivanje i proširenje saznanja o manje poznatim ličnostima i migracijama koje do sada nisu dovoljno istraživane, ili su bile djelimično pa u nekim slučajevima i potpuno zaboravljene od naučne i stručne javnosti.

Fokus projekta je na spajanju, objedinjavanju, istraživanju, povezivanju potomaka svih tih ljudi kao i podizanju nivoa svijesti o važnosti snaženja naučnih i institucionalnih mehanizama kako u modernoj Crnoj Gori, tako i na prostorima gdje oni danas žive, ali i međunarodnih organizacija, naučnih institucija koje se bave ovom temom.

Prvo štampano izdanje ovog projekta, online verzija će se pojaviti tokom 2022. godine, promotivne aktivnosti kao i cijelokupan projekat će biti poklon crnogorskom društvu u cjelini, a jedan od osnovnih ciljeva je da se tokom narednih godina nastavi sa prikupljanjem podataka o migratornim procesima iz Crne Gore po principu „open source“ te da se objedine postojeći radovi kao i dopune.

Procesi migracija i Crna Gora

Migracijski gledano, Crna Gora je u posljednjih nekoliko vjekova jedan konstantno raseljavan prostor čiji se djelovi stanovništva neprekidno premještaju na neka druga područja, tu u neposrednoj blizini ili drugdje po svijetu, ostavljajući tragove prostora odakle su došli.

Često su ti tragovi samo sjećanja ili predanja, ali i takav oblik osjećaja porijekla je izuzetno vrijedan za jedno društvo koje je samo tokom 20. vijeka vjerovatno više nego prepolovljeno samo migracijama. Ne računajući iscrpljujuće ratove koji su rijetko zaobišli i jednu generaciju, a 20. vijek je samo bio nastavak seobi koje su sa područja Crne Gore započele jos u dobra zetskih kraljeva u pravcu druge strane jadranskog mora i duž jadranske obale, što je proces koji je nastavljen tokom brojnih ratova, gladnih godina, te posebno nakon epidemija i pomjeranja granica velikih sila u susjedstvu.

Kako je početkom 20. vijeka pisao vojvoda Gavro Vuković: „...Crna Gora je teritorijalno suviše malena. Ona nema dovoljno zemljišta da razmješta novi naraštaj na svom prostoru... A pritom država, nešto iz nemaštine, nešto iz hrđavog rukovanja državnim novcem, nije mogla da nađe narodu produktivnog zanimanja u otadžbini, već je prinuđen bio da traži sebi zanimanja i zarade po tuđim zemljama“.

Desetine hiljada onih koji su otišli krajem 19. i početkom 20. vijeka prema Novom svijetu u tolikom broju da je borbena gotovost tadašnje crnogorske vojske bila ugrožena masovnim odlascima u Amerike. Džudi Ferguson u svom djelu „Paralelne Sudbine“ gdje opisuje značaj dolaska Crnogoraca na Aljasku, kaže da je Crna Gora dala nemjerljiv doprinos procesu industrijalizacije upravo kroz emigraciju.

Samo u Ameriku između 1900. i 1912. godine otišlo je između 25.000 i 30.000 Crnogoraca, uglavnom mladića između 16 i 25 godina starosti, što je polovina radno sposobnog stanovništva ili oko 10% ukupne populacije.

U periodima dobrih odnosa između Cetinja i Beograda bilo je masovnih preseljenja u Srbiju. Donošenjem Zakona o naseljavanju u Srbiji, 3. januara 1880. godine, data je mogućnost velikom broju Crnogorca da se nasele u graničnom pojasu Srbije prema Turskoj, na prostoru Gornje Jablanice, Toplice i Kosanice. Crnogorci su ove prostore masovno naseljavali od 1879. pa do 1912. godine.

Potom sljede balkanski ratovi pa odmah u nastavku Prvi svjetski rat i unutrašnji sukobi. U periodu između dva svjetska rata, dvije velike pogibije kao i iseljavanja Crnogorci su dočekali intelektualno osakaćeni, demoralisani i sistematski raseljavani – kako emigracijom prema centrima školovanja u SHS, Kosovu, tako i opet prema Novom svijetu. Samo je u vrijeme Prve agrarne reforme iz Crne Gore iseljeno preko 5 000 porodica, dok se poslije Drugog svjetskog rata, u kojem je stradalo gotovo 100 000 ljudi u Vojvodini, na osnovu zvanične dokumentacije kolonizovalo tačno 38 450 naših sunarodnika, što je bilo oko 10% tadašnjeg stanovništva. Nove desetine hiljada ljudi se iselilo u naredne dvije decenije putem vojne službe koja je bila jedna od najčešćih zanimanja Crnogoraca, kao i zbog iseljavanjem radi školovanja, jer nakon svih ovih stradanja i depopulacije nije bilo visokoškolskih ustanova niti uslova da se one osnivaju sve do sredine šezdesetih godina prošlog vijeka.

Odlazilo se poslom i u druga područja Jugoslavije, ali i u Tursku, SAD, Argentinu, kasnije u Australiju, Njemačku, Luksemburg, Švajcarsku, kao i druge zapadnoevropske države.

Toponimi, etonimi, antroponimi u svijetu

Jednako kao i u Sjevernoj Americi, Latinskoj Americi, Karibima i Evropi mnoštvo je još uvijek široj javnosti nepoznatih toponima, antroponima, ulica, trgova i dr. sa nazivima čiji je korijen iz Crne Gore. Kroz projekat „Crnogorci“ će se obaviti posao njihovog popisivanja do kad ne uspijemo oformiti bazu bez koje je nezamisljiv rad na podizanju društvene svijesti i uopšte upoznavanju sa istorijom te intelektualnom i materijalnom zaostavštinom naših iseljenika kako u starom tako i u tzv. novom svijetu. Ovi nazivi osim kulturno-identitetske predstavljaju važnu sponu i u spoljnopolitičkom djelovanju kao i jačanju dobrih odnosa sa zemljama, regijama i gradovima gdje se nalaze.

Intersantan je podatak da na krajnjem jugu i krajnjem sjeveru američkog kontinenta tj. na Ognjenoj Zemlji i na Aljasci postoje dva toponima koja nose nazive ličnosti porjeklom iz Crne Gore. Na Aljasci su to poznati “Mont Hajdukovic“ i „Rika Road House“ kod grada Fairbanksa, dok je na Ognjenoj zemlji riječ o Zambelićevom prolaz i Ulici kapetana Petra Zambelića u gradu Punta Arenasu, Republika Čile. Chiatovich Creek (Ćatrovića potok) u Nevadi, u blizini granice sa Saveznom Državom Kalifornijom je dobio naziv po porodici Ćatović porijeklom iz Morinja.

U Kordobi, jednom od najvećih argentinskih gradova, na uglu ulica Huan Diaz de Solis i Garido nalazi se park „Hektora Vukotića“, dok se u Resistenciji, gavnom gradu Provincije Ćako paralelno sa Avenijom „Islas Malvinas“ nalazi ulica jednog od prvih crnogorskih doseljenika u Paragvaju, Siksta Lakonića kao i trg posvećen Crnoj Gori odakle potiče veliki broj stanovnika ovog grada i okolnih mjesta. U Buenos Ajresu su to trg „Crna Gora“ i ulica posvećena slavnom argentinskom ljekaru i generalu crnogorskog porijekla Dr. Eleodoru Damjanoviću.

U glavnopm gradu Paragvaja Asuncionu porodica Lakonić porijeklom iz Baošića tj. sela Ubli ima i svoj trg, a ploča u spomen crnogorskim emigrantima postavljena je u centralnom spomeniku „Slavenske sloge“ na groblju u Rekoleti, Asuncion.

Javnosti je od ranije poznata kolonija „La Montenegrina“ u Provinciji Ćako i značaj ovog etnonima nemjerljiv je za dalje očuvanje identiteta kod potomaka doseljenika iz Crne Gore koji žive u tim djelovima Argentine, ali iako nikada tako nije zaveden, i danas lokalni stanovnici dijela regije u okolini mjesta Vilja Muguete u Provinciji Santa Fe taj kraj već decenijama zovu Kolonija Montenegrina.

Spomenik emigrantima koji su radili u kamenolomima, a porijeklom iz Crne Gore, nalaze se u argentinskom gradu Tandilu , mjesto Cero Leones, kao i u urugvajskom gradu Karmelo. U oba slučaja je riječ o granintnim (monolitnim) spomenicima na kojima su mermerne ploče, koji podsjećaju na rudarsku prošlost naših doseljenika.

U Peruu, osim što je bio prvi gradonačelnik Oksapampe, u okolini Lime, u kvartu San Borha Sur nalazi se ulica koja nosi ime po Batriću Božoviću „Calle Batrich Bozovich“, slavnom crnogorskom doseljeniku koji je velikim radom i umijećem stvorio jednu od najvećih drvnih industrija u Latinskoj Americi.

Na evropskom kontinentu postoje samo dva etnonima: selo Crnogorci kod Imotskog u Republici Hrvatskoj i Černogorka u Ukrajni koja je po raspoloživim podacima, i dobila naziv po Crnogorcima koji su iseljeni u carsku Rusiju. I jedan i drugi do sada nisu dovoljno izučavani od strane naučnih krugova u samoj Crnoj Gori, pa su podaci o ovim veoma važnim etnonimima uglavnom iz drugih izvora.

Kada je riječ o Černogorki, vrlo je vjerovatno da je nastala od dijela Trebješana, istorijski poznatog plemena koje je nekada živjelo nedaleko od Nikšića. Po raspoloživim podacima 1711. godine oni učestvuju u ratu protiv osmanske vlasti. Jedan dio Trebješana se 1804. godine iselio u Rusiju (23 porodice sa 97 članova). Iz do sada poznatih izvora navodi se da su formirali selo Serbka u Odeškoj oblasti, sjeverno od Odese i Černogorka koja se nalazi u Berezivskij distriktu, koji danas broji 346 stanovnika i nalazi se relativno blizu Serbke. Govoreći o selu „Crnogorka“ u Ukrajni bivša ambasadorka Ukrajne u Crnoj Gori O. Sljusarenko u razgovoru od 24.08.2012. godine medijima u Crnoj Gori kaže: „Zbog nekadašnjih preseljavanja nekoliko porodica iz Crne Gore u Ukrajinu, postoje sela Crnogorka i Crnogorci, koja su osnovali“.

U okolini Pordenonea u Italiji nalaze se „Prati Burovich“ (Burovića Livade) kao i palata ove poznate porodice iz Perasta koja uz čuvenu palatu Gopčević (Gopcevich) koja se nalazi u Trstu čiji je gradski kulturni centar, predstavlja jednu od najpoznatijih antroponima druge strane jadranske obale sa crnogorskim korijenom.

Lovćenac (nekadašnji Sekić) je jedan od najrecentnijih toponima, nastao u periodu odmah nakon Drugog svjetskog rata kolonizacijom Crnogoraca najvećim dijelom iz Katunske i Crmničke nahije.

Na pravoslavnom groblju u Imotskom i dalje je sačuvan najstarija nadgrobna ploča na kojoj je i spomenik nešto novijeg datuma. Na spomeniku je zapisano: “Ovđe počivaju” preci Sime Sundečića“, odnosno porodica Jovana Sundečića, sekretara posljednjeg kralja Crna Gore, koji su u brojnim pomjeranjima stanovništva tokom 16 i 17 vijeka napustili Nikšićku župu, porijeklom su bili od Šundića, i nastanili se baš tu u okolinu Imotskog gdje je na isti način utočište pronašlo još porodica porijeklom iz Crne Gore. Usljed doseljavanja porodica sa prostora Crne Gore po tom etnonimu će dobiti ime čitav jedan kraj “Crnogorci“, jedan od dva etnonima uz brojne druge toponime u našem iseljeništvu.

Župa-selo Crnogorci u Imotskom je do sada predstavljala jednu od najvećih nepoznanica i sam naziv župe bio je predmet mnogih nagađanja o istoriji i porijeklu koji je tumačen na različite načine. Sve do sada otkriveno nas navodi na zaključak da se radi o jedinstvanom etnonimu koji bez ikakve sumnje govori o mnogo širem pojmu, tumačenju prostora koji su naselili naši iseljenici, i ne samo oni već i ljudi koji su doseljeni iz krajeva koji su se geografski, istorijski i porijeklom vjekovima ugledali i oslanjali na Crnu Goru. Takođe obližnji naziv mjesta Ivanbegovina, podsjeća na opšti naziv za posjede Ivana Crnojevića u Crnoj Gori i postojanje mogućnosti da je i taj toponim donešen u nekom od brojnih i slojevitih migracija prema ostatku jadranske obale.

U Porto Riku se nalazi škola koja nosi ime Pedra Heronima Goyica (Pedro Gerónimo Goyco), diplomcu sa Sorbone i jednom od najškolovanijih ljudi u Karibima svog vrermena, sinu emigranta iz Herceg Novog, tačnije sela Mokrine čije je hispanizovano ime bilo Geronimo, a prezime Gojković.

Mnoštvo je još spomenika, ulica, ploča širom svijeta posvećenih ljudima porijeklom iz Crne Gore, a cilj je projekta pored dalje širenje baze podataka i pravljenje džepne mape sa mjestima na svijetu gdje postoje vidljivi tragovi kako ljudi i drugih naziva čiji je korijen na prostoru Crne Gore.

Crnogorci i jadranska obala

Crna Gora, iako mali prostor bio je veoma plodna za brojne darovite ljude koji su se rasuli po cijelom svijetu. Prikupiti sve ono što su pisali, stvarali spajajući svoju kulturu sa onima na koje su naišli na novonaseljenim prostorima jeste posao institucija i jedan od ciljeva ovog projekta je podstaći postojeće ili neke nove institucije da nastave sa istraživačkim radom u oblasti materijalne i nematerijalne zaostavštine naših iseljenika bilo gdje u svijetu, jer sve što su oni uradili na novim prostorima dio je naše zajedničke kulture, tradicije i bogatstva prostora na kojerm živimo.

Padom Crnojevića značajan broj stanovnika, posebno imućnijih raselio se prema Veneciji, ali i prema Napuljskom kraljevstvu. Brojna su naselja na jugu današnje italije gdje je u to vrijeme bilo sasvim uobičajno čuti naš jezik. O tome i danas svjedoče toponimi u okolini grada Peskići kao i poznati ktitorski zapisi Bjelopavlića na crkvama Svetog Jovana i Arhangela Mihaila u gradu Đoja del Kole. Iz tog vremena je i legenda o Papi Sikstu V tj. mogućem porijeklu njegovog oca iz Bijelskih Kruševica. Istovremeno sa seobama iz Crne Gore na jug italije dolazi i veliki broj iseljneika iz Albanije i mnoge kolonije Arbreša su sačuvane do danas. Slično je i sa hrvatskim kolonijama, posebno Moližanskim Hrvatima koji i danas govore specifičan štokavski dijalekat kojeg zovu „slavomolisano“.

Kontakti a samim tim i pomjeranja stanovništva između dvije obale Jadrana datiraju iz još ranijih vremena, od Jakvinte - supruge Kostantina Bodina i naravno mnogo prije dolaska Slovena, ali često zaboravljamo na to da je prostor Jadrana prije postojanja sadašnjih političkih granica ekonomski, migratorno i na sve druge načine bio mnogo više i slojevitije povezan nego danas.

Još jedan od dokaza snažnih migratornih tendencija prema ostatku jadranske obale je jako lijepo opisan u radu Gligora Stanojevića primjerom iz 1751. godine kada je vladika Sava vrlo vjerovatno izdao prvi crnogorski pasoš Stanoju Humcu i Vučeti Martinoviću koji su se spremali da otputuju u Kraljevinu Dvije Sicilije upravo sa ciljem da pripreme teren za iseljavanje Crnogoraca u okolini današnjeg Napulja.

Šezdeset godina ranije, 1692. godine pod vođstvom kapetana – baša Nikole i Marka Orlandića, te Marka Đuretića, Ivana Crmnice, Boža Čelanovića, Nikole Vukmanovića i Marka Nikića u Vrlici se naseljavaju 32 porodice sa 145 članova. O dolasku Crnogoraca u te djelove Dalmacije u datom i kasnijim periodima danas svjedoče samo još rijetki nadgrobni spomenici i naravno porijeklo nekih porodica. Samo 35 godina ranije, tačnije 21. jula 1657. godine Crnogorci se naseljavaju u Peroj gdje su se uspjeli održati i danas.

Među svim brojnim porodicama plemićkog porijekla ovog puta pomenuo bih staru ličku porodicu Budisavljević koja je porijeklom iz Crne Gore. Plemstvo (austrijskih nasljednih zemalja) dodijelio je car Jozef II Marku Budisavljeviću 1787. godine. Budisavljevići po jednoim od predanja vode porijeklo od zetske vlastele, a rodonačelnik Zadarskog ogranka Emanuel (1836.-1903.) bio je okružni poglavar u Kotoru od 1978. do 1883. godine, i pominje se u vezi sa događajima oko provođenja odluka Berlinskog kongresa na prostoru koji obuhvata Crnogorsko primorje danas, pred Drugi krivošijski ustanak 1882. godine. Njegov sin Vladimir bio je takođe Kotorski okružni poglavar, a kasnije je postavljen u Austrijsku diplomatsku službu, a jedna od njegovih misija bila je i na Cetinju. Knjaz Nikola je gajio izuzetno dobre odnose sa njim.

Nesumljivo crnogorskog porijekla je Marko Kosović (Marco Cossovich) rođen u Veneciji (1824.-1901.) slavni italijanski patriota i član poznate Ekspedicije hiljadu prvih dobrovoljaca (ukupno 1162) koji su 1860. godine pod rukovodstvom Đuzepea Garibaldija iz mjesta Kvatro krenuli prema Siciliji koja je tada bila pod kontrolom Burbona. Kosović je i 1859. godine učestvovao u vojnim operacijama pod direktnim vođstvom Đuzepea Garibaldija kao jedan od „Lovaca sa Alpa“ i to u oslobađanjima djelova Lombardije, a istakao se i u tzv. Trećem ratu za nezavisnost i sukobima sa austijskim snagama 1866. godine opet kao dobrovoljac pod Garibaldijevom komandom. U mjestu Bezzecca postoji monolitni spomenik sa pločom podignut u znak sjećanja na ovog italijanskog heroja crnogorskog porijekla.

Migracije u regionu jadrana bile su iako ne u tolikom obimu dvosmjerne, međutim i tu ima nekoliko izvanrednih primjera. Istaknut je primjer jednog od značajnijih pripadnika futurističkog pokreta koji je kao ličnost koja je potekla iz Crne Gore i ostavila značajan trag u italijanskoj umjetnosti neporavedno zapostavljen. U Italijanskoj zajednici u Herceg Novom 1910. godine rođen je Tulio Crali, poznati italijanski aeropiturista koji je pripadao futurističkom pokretu. Prve hidroavione je vidio još kao mali u Boki i ostavili su tako snažan uitisak na njega da je cio svoj stvaralački rad posvetio aeropiturizmu. Preminuo je u Milanu 2000. godine.

Iseljenici porijeklom iz Crne Gore ostavili su važne tragove od Imotskog preko Vrlike do Zadra, Bele krajnije i Trsta, na svim ovim mjestima kako u Republici Hrvatskoj, Republici Sloveniji i Italiji ili pak kao što je slučaj u Beloj Krajni, sačuvali se do danas.

Tršćanska kolonija bila je važna za finansiranje i školovanje te je predstavljala važnu sponu sa zapadnom evropom, ali i kao odlazna luka za sve naše emigrante koji su išli ka Americi. Kolonija u Trstu dala je nekoliko veoma značajnih ličnosti, između ostalih Darinku Petrović Njegoš (rođena Kvekić porijeklom sa Poda kod Herceg Novog) kao i Evgenija Popovića u italiji poznatog kao saborca Marka Kosovića i Garibaldija a u Crnoj Gori kao bliskog saradnika Kralja Nikole I i jedno vrijeme predsjednika kraljevske vlade u egzilu.

Sa druge strane Zadar je predstavljao važan centar za one djelove Crne Gore koji su bili pod vlašću Austrougarske. Snažnu sponu predstavlja zadarski nadbiskup Vicko Zmajević čija je porodica bila porijeklom sa Njeguša i koji je direktno zaslužan za naseljavanje 500 porodica sa obala Skadarskog jezera, najvećim dijelom iz Šestana u okolinu grada. U Zadru je živio i sahranjen politički emigrant Đorđije Đoko Petrović Njegoš gdje je do danas sačuvan njegov grob.

Istorija i djela iseljenika su dio našeg zajedničkog blaga te dobro svih nas

Dok se prisjećamo djela starih emigranata i uopšte naših ljudi u svijetu, nove generacije pišu nove stranice istorije Crne Gore i zemalja gdje oni sada žive. U ovom kratkom uvodu u projekat želim još da navedem nekoliko važnih imena i vremenskih linija značajnih za nas i naše iseljeništvo.

Prošlo je više od 150 godina od kada se Pedro Gojko, sin Geronima Gojkovića, 1798. doselio u Ameriku i osnovao prvu političku partiju u Portoriku. Proteklo je 120 godina otkako je Džon Gregović, prvi Amerikanac rođen u Crnoj Gori, postao senator Nevade. Takođe, i 70 godina od izbora Majka Stijepovića za guvernera Aljaske. Ali, i tek nešto više od 15 godina od izbora Horhea Kapitanića za predsjednika Vlade Argentine.

U decembru 2018. godine u Buenos Airesu proslavljena je 200. godišnjice otkako su 9. decembra 1818. u provinciji Entre Rios upisani Mihailo Damjanović s Čeva i njegova supruga Jelena od Perovića iz Cuca, kao prvi Crnogorci doseljeni u Južnu Ameriku.

Viktor Ljumović, više puta odlikovani američki aviatičar iz Drugog svjetskog rata sa 50 uspješnih misija tokom Velikog rata i 65 bojnih misija tokom Vijetnamskog rata, tokom karijere obavljao je visoke dužnosti u vojnoj obavještajnoj službi, CIA i NATO rožen je u Montani od oboje roditelja porijekom iz Crne Gore.

Ovo je prilika da se pomene aktuelni državni tužilac Arizone Mark Brnović koji je već ušao u trku za izbore za Američki senat, i ako uspje u svojoj namjeri u januaru 2023. godine SAD će dobiti i prvog senatora crnogorskog porijekla, kao i aktuelna guvernerka meksičke države Sonora Klaudiju Pavlović te jedan od najvećih holivudskih i meksičkih producenata Gaston Pavlović, kao i poznati meksički sineasta Alejandro Suđić.

Bezbroj je naših iseljenika i njihovih potomaka koji su uglednici u svojim domovinama, kojima se njihova matična Crna Gora može samo dičiti.

Među ljudima našeg porijekla sve je više filantropa, koji idu stopama čuvenog Rišnjanina Vasa Ćukovića iz Denvera. On je sa svojom donacijom bitno unaprijedio cjelokupni zdravstveni sektor u Crnoj Gori. Ova činjenica posebno ohrabruje, ali i obavezuje da se pomene Pavle Popović iz Buenos Airesa, rodom iz Doljana koji je nejveći dio svog bogatstva u periodu nakon Drugog svjetskog rata uložio u istraživanja o krebiozenu, lijeku koji je tada bio velika nada za mogućnost izliječenja od kancera, koji je namjeravao da pokloni čovječanstvu.

Stiče se utisak da je Crna Gora negdje možda i zaspala kao i elite na kojima je bila odgovornost u pravljenju najvažnijih koraka u procesu spoznaje i zbližavanja države Crne Gore i onog dijela nas koji je sticajima raznih okolnosti bio primoran ili inspirisan da ode daleko ili u relativnoj blizini, nekada davno ili u nekom bližem vremenskom periodu.

Kad kažem elite mislim na sve, od onih koji sastavljaju udžbenike preko onih koji vode mjesne zajednice pa sve do akademika i ne želim da kažem da nije bilo pokušaja, nesumnjivo da ih je bilo i zaista sa najviših nivoa je često bilo jako dobrih namjera, ali za uspjeh je krucijalno podizanje nivoa svijesti prije svega kroz obrazovni sisterm i sve nivoe uprave, a tu nisu dovoljni pojedinci već društvo u cjelini.

Navedeno je i jedna od osnovnih misija projekta „Crnogorci“, da Crna Gora ostane „budna“ i niko od ovih ljudi i njihovih djela ne ostane zaboravljen kako bi se generacijama koje dolaze ostavilo dovoljno sjećanja i kako bi i taj dio nas koji ne živi ovdje zaista postao neodvojiv.

( Gordan Stojović )