Uvedimo većinski izborni sistem

Kada gledamo u zvijezde na noćnom nebu, gledamo zapravo u prošlost. Do nas dopire svjetlost koja je davno odaslata - toliko davno da je čak moguće da, dok je gledamo sopstvenim očima, te zvijezde tamo više nema. Ako nema zvijezde, šta će onda biti sa našom željom?

Izbori su kod nas svake četvrte godine, a politika koju sprovode oni kojima smo dali svoj glas, u najboljem slučaju, zasniva se na obećanjima datim u predizbornoj kampanji, što znači da raskorak između naših trenutnih političkih potreba i želja, baziranih na sadašnjosti i trenutne politike, zasnovane na “prošlim” obećanjima, može biti prilično veliki. To je zato što “vlast” biramo po proporcionalnom izbornom sistemu tako što svoj glas dajemo nekoj od izbornih lista na kojima se nalaze kandidati, za koje najčešće i ne znamo koji su, jer se njihova imena ne nalaze na samom glasačkom listiću. Shodno tome, izborne liste koje pređu cenzus dobijaju mandate u skupštini proporcionalno broju osvojenih glasova. Na ovaj način otvara se put tzv, partitokratiji, kao sistemu vlasti zasnovanom na moći političkih organizacija, koji, iako je formalno zasnovan na izbornoj volji građana, neizbježno dovodi do tzv. paradoksa demokratije, koji se manifestuje u vidu “otuđenja” volje građana u korist stranaka. Kako se iza volje političke stranke, po pravilu “krije” volja pojedinca ili oligarhije, pomenuti paradoks se uvećava do svoje krajnosti, čime demokratija suštinski prestaje da bude izraz volje građana, a postaje odraz volje moćnih.

Proporcionalni sistem podstiče centralizam tako što daje moć stranačkom lideru ili vođstvu stranke da predlaganjem izborne liste, tj. kanditata za poslanike ili odbornike, kreiraju politički ambijent. Poslanici i odbornici, dakle, iako su formalni vlasnici mandata, “duguju” zahvalnost što su izabrani, ne građanima, nego svojim liderima. Čiju će volju onda uvažavati?

Većinski izborni sistem, s druge strane, predstavlja način direktnog izbora pojedinca za određenu funkciju. Na ovaj način se, po prirodi stvari, biraju inokosni organi, kao što je predsjednik republike, ali je na ovaj nači moguće birati i kolektivne organe vlasti kao što je parlament. Ovo se čini kroz ustanovljenje više izbornih jedinica, pa ih umjesto jedne ima onoliko koliko i poslaničkih, odnosno odborničkih mjesta u skupštini. U svakoj izbornoj jedinici, koje se formiraju tako da imaju približno jednak broj glasača, građani biraju po jednog poslanika, odnosno odbornika, koji je na listi prevashodno predstavljen svojim imenom i prezimenom. Na ovaj način bira se stvarni predstavnik građana, a ne predstavnik političke stranke. Njegova izborna baza postaje izborna jedinica u kojoj je izabran i kojoj dugući zahvalnost za izbor, duguje i posvećenost u sprovođenju njihove političke volje, i to ne samo one formulisane u predizbornom periodu, nego i volje zasnovane na trenutnim potrebama građana. Od te posvećenosti zavisi da li će doći do ponovnog izbora, čemu, u principu, svi kandidati teže.

Moć političkih partija, kao važnih činilaca demokratije, pod dejstvom većinskog izbornog sistema ne nestaje, ali se relativizuje i transformiše na način koji demokratiju uvažava u njenom suštinskom smislu, dodjeljujući političkim partijama karakter političko-ideoloških “škola”, obično kao ovaploćenja globalnih strujanja i paradigmi, čiji je smisao u “njegovanju” kultura ideja o načinima dosezanja opšteg dobra. Razvojni put kandidata za javnu funkciju u takvim uslovima postaje višeetapan, započinjući u predizbornom periodu traženjem nominacije od svoje političko-ideološke baze, što se obično potvrđuje odlukom registrovanog stranačkog članstva, završavajući se odlukom birača na izborni dan. Ova veoma bitna karakteristika većinskog sistema čini ga superiornijim demokratskim alatom u odnosu na proporcionalni, jer su kandidati za izborne funkcije na ovaj način “prinuđeni” da sami formulišu, preciziraju i javno iznesu svoje ideje, koje ih kao takve legitimišu pred biračima. Nije dovoljna u tom smislu stranačka platforma i parola, već konkretna politička ideja i zauzeti stav političara kao zasebne ličnosti o pitanjima od opšteg značaja.

Može se reći, s punim pravom, da i političke stranke imaju koristi od većinskog izbornog sistema, iako se na prvi pogled čini da im taj sistem izbora baš i ne odgovara. Naime, ukoliko nam se ne sviđa neki predstavnik određene partije, to neće biti nepremostiva prepreka da damo glas nekom njegovom stranačkom kolegi. Ovo je u većinskom izbornom sistemu logična posljedica decentralizovanog karaktera samih političkih stranaka, koji kao takav prirodno izvire iz načina biranja koji u prvi plan stavlja ličnost, a ne političku organizaciju. Prema sadašnjem sistemu “važi” princip objektivne odgovornosti za samo pripadanje stranci iz koje dolazi neko ko nam se ne sviđa, pa je skoro nemoguće partiji oprostiti “grijehe” samo jednog njenog člana, zbog važenja surovog “načela” proporcionalnog izbornog sistema - s kim si takav si.

Racionalnost, u smislu preglednosti “političkog tržišta”, takođe je komparativna prednost većinskog izbornog sistema. Tako, umjesto “stotinu” političkih partija, u državama sa većinskim sistemom, imamo ih onoliko koliko i realnih i utemeljivih opcija, koje proizilaze iz opštih političkih ukusa na koje su građani socijalizacijom “navučeni”. Pa, umjesto da stranački “nezadovoljnik/ica” osniva svoju stranku, on ili ona će imati mogućnost da se izbori za stranačku nominaciju u svojoj izbornoj jedinici, odnosno da se kandiduje bez stranačke podrške kao nezavisni kandidat, pritom, nužno ne gubeći članski status u stranci. Ukoliko se na izborima pokaže da je “nenominovani” jači kandidat od “nominovanog”, to će biti drugostepena “presuda” na odluku partije. Na taj način će birači vršiti uticaj na kadrovsku politiku stranaka, čime se politika dodatno racionalizuje i približava građanima.

Ravnomjerna regionalna, odnosno mjesna zastupljenost u parlamentima jeste još jedna ogromna prednost većinskog izbornog sistema, jer je sistemski već obezbijeđena i ne zavisi od dobre volje centrala političkih organizacija. Parlamentarci izabrani po većinskom sistemu, obično redovno komuniciraju sa građanima i to na neposredan način, u kancelariji čije je sjedište u samoj izbornoj jedinici.

Sve ovo upućuje na potrebu pokretanja društvene debate o pitanju izbornog sistema, koje nikako nije perifernog niti samo tehničkog karaktera, već je pitanje koje umnogome može doprinijeti tome da izgradimo demokratsko društvo na temelju istinskog političkog učešća građana u izbornom procesu, a time i u političkom životu uopšte. U suprotnom, ako politika ostane daleko od mogućnosti da građani ozbiljnije utiču na nju, bićemo samo puki posmatrači “zvijezda” kojih više nema.

Autor je advokat

( Radovan Bato Furtula )