Sravnjena varoš dočekala slobodu

Podgorica, nekadašnji Titograd, danas će obilježiti jedan od najznačajnijih datuma u bogatoj istoriji - dan kada su partizanske jedinice u ranim jutarnjim časovima 1944. donijele slobodu u ratu i brojnim bombardovanjima opustošenoj varoši.

Oslobođenje Podgorice je dio završnih operacija koje su partizanske jedinice započele u oktobru 1944.

Kako navodi profesor istorije Dragutin Vučinić, prema dostupnim podacima, odnosno dokumentima i građi, u oktobru 1944. godine partizanske jedinice su započele završne operacije za oslobođenje Crne Gore, a došlo je do žestokih borbi na više sektora, jer su Njemci pokušali da preko naše teritorije izvuku svoj 21. korpus iz Albanije.

”Do kraja oktobra Primorska operativna grupa je oslobodila teritoriju od Grahova do Igala, a sa 10. hercegovačkom brigadom 28. istog mjeseca i Herceg Novi sa okolinom. Njemci su još držali Risan i Ledenice, ali su do 22. novembra i tamo razbijeni, pa su se uz velike gubitke povukli iz Boke Kotorske preko Skadra prema Podgorici. Pri tome je njemački 334. puk bio gotovo potpuno uništen. Goneći neprijatelja, dvije brigade Primorske opeartivne grupe 21. novembra su oslobodile Tivat i Kotor, a 26. Ulcinj. U međuvremenu, druge snage te operativne grupe su 13. novembra oslobodile Cetinje”, navodi Vučinić.

On je istakao da su Njemci istovremeno nastojali da se na pravcu Podgorica - Nikšić probiju ka Hercegovini.

”Njemačka divizija je pokušala sa 363. pukom, dijelovima 359. puka i drugim jedinicama da probije front, ali je do 21. novembra pretrpjela takve gubitke da je njen 363. puk bio gotovo uništen. Zbog toga je komandant grupe armije ‘E’ Aleksander Ler 22. novembra iz Sarajeva doletio u Podgoricu i orijentisao 21. korpus da se povlači prema Kolašinu i Prijepolju. Tada je i štab 2. korpusa pregrupisao snage na ovaj pravac, pa je došlo do ogorčenih borbi na prostoru od Bioča do Prijepolja. U međuvremenu, 1. bokeljska i 10. hercegovačka brigada oslobodile su 9. decembra Danilovgrad, a sa brigadom KNOJ-a i Zetskim NOPO-om 19. decembra Podgoricu. Tog dana je štab 2. korpusa ukinuo partizanske odrede i uključio ih u operativne jedinice. Tokom 28, 29. i 31. decembra oslobođeni su Mateševo, Kolašin i Mojkovac, a 4. januara 1945. Bijelo Polje. Time je dovršeno oslobođenje Crne Gore”.

Udar iz Doljana, Maslina i Stare varoši

Prema dokumentima iz knjige “Revolucionarni pokret u podgoričkom (titogradskom) srezu (1919-1945) profesora Milana M. Ivanovića, Prva bokeljska narodnooslobodilačka udarna brigada, poslije oslobođenja Spuža i okoline, preduzela je energično čišćenje na prostoru Velje brdo - Malo brdo, 16. i 17. decembra.

”Njemački okupator je sa utvrđenja Šanac-Čigenj-Malo brdo pružao jak otpor da bi omogućio evakuaciju svoga garnizona iz Podgorice. U vešednevnim borbama na prilazima gradu jedinice Prve bokeljske i Devete crnogorske brigade oslobodile su Podgoricu. U ovim borbama učestvovao je i Prvi bataljon Lovćenskog NOP odreda. Prvi bataljon Devete brigade slomio je neprijateljski otpor na Bojčinu, Đuti i Gomioštaku, te prodro u grad preko Doljana i Maslina. Jedan bataljon Prve bokeljske brigade preko Dajbaba i Ljubovića ušao je u Staru varoš u toku noći 17/18. decembra. Iz Stare varoši ova jedinica je prešla Ribnicu i napala neprijatelja u Električnoj centrali. Poslije duže borbe neprijatelj je bio prinuđen da se povuče u pravcu zgrade Gimnazije. U trenutku kada su jedinice Prve bokeljske brigade tjerale neprijatelja iz Gimnazije i kada su se uputile u pravcu Vezirovog mosta, okupator je taj most digao u vazduh i povukao se prema Bioču. Te iste jedinice su poslije 19. oslobodile i Bioče, 22. decembra”, piše u knjizi Ivanovića.

Prema tim podacima, jedan bataljon Prve bokeljske “gonio je i dalje neprijatelja pravcem Pelev brijeg-Vjeternik-Lijeva Rijeka-Mateševo, a 24. decembra je protjeran i posljednji okupatorski vojnik sa teritorije podgoričkog sreza”.

Predsjednik Saveza organizacije boraca NOR-a Crne Gore (SOBNOR) Radojica Radojević kaže da je 19. decembar danas jedan od najznačajnijih datuma u bogatoj istoriji glavnog grada, kada su prije 77 godina slavne brigade u ranim jutarnjim časovima donijele napaćenom narodu slobodu od krvoločnih fašista i njihovih saradnika.

”Bio je to veličanstveni datum u istoriji Sreza podgoričkog, posebno ovog napaćenog i namučenog grada, koji je doživio 72 bombardovanja, i to, nažalost, najviše od savezničke aviacije, od kojih je bilo najžešće ono 4. maja 1944. godine. Poslije tog bombardovanja u gradu nije ostalo ništa sem ruševina. Tako je naš grad nastradao kao nijedan drugi u Evropi”, naveo je Radojević.

On je istakao da se uvijek do sada prilikom obilježavanja ovog velikog datuma sa posebnim poštovanjem podsjeti na zapis tada devetnaestogodišnjaka, a sada pokojnog prof. dr Mila Markovića, njihovog osnivača i predsjednika SOBNOR-a Crne Gore, koji je bio jedan od učesnika oslobođenja Podgorice.

”Devetnaestog decembra 1944. godine osvanuo je vedar i sunčan dan, kao da nije bila zima, kada su naše jedinice ušle u grad samo nekoliko kuća nije bilo srušeno, radostan jer je donio slobodu poslije četvorogodišnjeg robovanja. Bio je to dan slobode slobodarskom gradu koji fašističko porobljavanje nije priznavao nikada. Naš grad se svim svojim snagama odupirao i nikada nije klonuo duhom, nikakve represije nijesu mogle ubiti slobodarski duh našeg grada i crnogorskog naroda”, prepričao je Radojević riječi Mila Markovića.

Iz podgoričkog sreza 55 narodnih heroja

Na oltaru slobode, navodi Radojević, grad i srez dao je ogroman doprinos.

”Oko 6 000 aktivnih učesnika u Narodnooslobodilačkom pokretu, od čega oko polovina u redovima boraca Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Na bojištima, strelištima, zatvorima i logorima dalo je živote oko 1.400 boraca, dok je nekoliko hiljada stradalo kao žrtve fašističkog terora. Grad je dao 476 nosilaca Partizanske spomenice 1941. Najveće odlikovanje kojim je domovina odlikovala svoje najodvažnije i najhrabrije sinove Orden narodnog heroja dobilo je iz našeg sreza 55 boraca, a među njima i istaknute vojno-političke rukovodioce Ivana Milutinovića, člana Vrhovnog štaba i Politbiroa CK KPJ, Blaža Jovanovića, prvog predsjednika Vlade Narodne Republike Crne Gore i sekretara pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru i mnoge druge heroje i generale, od kojih je njih 34 poginulo u NOB-u. Samo Piperi, jedno malo ali ponosno mjesto nadomak Podgorice, dalo je 18 generala i toliko narodnih heroja”, dodaje Radojević.

Ovdje se, kako navodi, u ovom periodu 1944. godine rađala sloboda krvlju natopljena, stvarali uslovi za život dostojan čovjeku i najbolji je primjer kako se hrabrošću i sa ponosom brani rodna gruda i njena sloboda.

”Njihove žrtve nijesu bile uzaludne jer je iz njihove krvi nikla sloboda u kojoj mi danas živimo. Privilegiju da se uvijek i na svakom mjestu možemo pohvaliti da je naš grad i naš narod pripadao antifašističkoj koaliciji i dao nemjerljiv doprinos u slamanju fašizma zaslužuje vječnu zahvalnost svih generacija koje su stasavale i stasavaće poslije drugog svetskog rata. Hrabrost i junaštvo naših oslobodilaca, ostaće zapisano zlatnim slovima na stranicama istorije našeg naroda”.

Povodom Dana oslobođenja Podgorice, danas će delegacije boraca, gradskih vlasti i političkih partija položiti vijence na spomen-kompleks Partizanu borcu na Gorici. Biće održana i svečana sjednica Skupštine glavnog grada, na kojoj će biti uručeno najveće priznanje Podgorice - priznanje 19. decembar.

( Borko Ždero )