Namjerno neznanje

“Poslovnost kao imperativ” je moto poslovanja državne kompanije, koja ima i značajno vlasništvo manjinskih akcionara. U ovom osvrtu “naša južna vrata Jadrana” su izabrana kao reprezent svega nekvalitetnog u računovodstvu i reviziji što se decenijama ne mijenja na crnogorskom tržištu.

Jedan detalj je sistemski važan, a koji po ko zna koji put potvrđuje ubuđalo uvriježeno neznanje o poslovima računovodstva i revizije od strane većine članova-nica odbora direktora (i izvršnog menadžmenta), kojima je onda na terenu jedini zadatak da “uvale odgovornosti” kako bi kolektovali željene naknade. Statut reprezentativne kompanije (čl. 76) definiše uspostavljanje Revizorskog odbora (u daljem tekstu: RO). Član 77 Statuta AD-a, posljednja alijeneja, glasi: “RO daje mišljenja na odluke Odbora direktora, u postupku njihovog donošenja, u skladu sa nadležnostima utvrđenim Zakonom o reviziji.” Kakvo diletantstvo u nelegalnom…

Krajem oktobra tekuće godine DRI je objavila izvještaj: “Revizija uspjeha - Efikasnost rada revizorskih odbora u privrednim društvima sa većinskim državnim vlasništvom; konačni izvještaj; br. 02-035/21-286/98”. Preporuke su ostale u formalnim savjetima, koji su više statistika nego konkrektni koraci prema kvalitetnijem u praćenju poslovanja kompanija u državnom vlasništvu. Metodološko-mehanički, DRI se bavila i reprezentativnom kompanijom (str. 35-39), a samo jedna rečenica je trebalo da upali alarme da nešto nije pravno-formalno postavljeno saglasno definisanom regulatornom okviru: “Aktivnosti Revizorskog odbora bazirale su se isključivo na davanju mišljenja, koja bi uslijedila nakon inicijative (zahtjeva) Odbora direktora ili određene službe društva, za davanje mišljenja”. (str. 38).

Šta je iz predstavljene DRI rečenice trebalo biti osporeno?

Zakon o reviziji utvrđuje da je revizija: “postupak provjere i ocjene finansijskih izvještaja kao i podataka i metoda koji se primjenjuju pri sastavljanju finansijskih izvještaja…” Nadležnost RO je propisana članom 31 predmetnog zakona. Odgovornosti RO su a posteriori provjera, a ne a priori rad oko rizika/na odlukama upravljačko-rukovodećih organa društava. Aktivnosti RO ne uključuju poslove “davanja mišljenja u postupku donošenja odluka” OD-a. Tri konkretna argumenta osporavaju nazočne “zadatke” RO-a. Prvo, u pitanju su ovlašćenja i odgovornosti članova-nica Odbora direktora. Drugo, ako RO daje mišljenje oko svakodnevnih poslovnih odluka/rizika, šta će privrednom društvu Odbor direktora? Treći, ako a priori RO učestvuje oko identifikacije rizika i/ili u donošenju odluka iz svakodnevnog poslovanja tada je provjera, što je RO primarni zadatak, svedena na vic; završava u konfliktu interesa. Predstavljenim ridikulizacijama, ukupan rad RO je pretvoren u opravdanje članovima-nicama OD, a kako bi imali željena “leđa” kad ih bilo ko prozove oko lošeg rada. Ovo je DRI morala osporiti u preporukama, jer je suprotno postavkama privrednog sistema.

Ili, redom…

Poslovi računovodstva i revizije nisu tamo-neke lijeve, beskorisne aktivnosti iz onih glupih papira onih dokonih ženturača. Poslovi računovodstva čuvaju kvalitet uknjiženja poslovnih transakcija. Šta ovo znači? Četiri uslova su opredjeljujuća za kvalitetan rad računovođa: transakcija mora da se desi; transakcija se može iskazati u novcu; transakcija dovodi promjene na imovini, obavezama, prihodima ili rashodima; transakciju prati računovodstveni dokument, koji je osnov uknjiženja. Poslovi revizije su naknadna aktivnost uvjeravanja da su ukupne poslovne transakcije privrednog subjekta pravilno iskazane u finansijskim izvještajima.

Crnogorski sistem obuhvata oko 28 hilj. privrednih društava; od toga mikro su 26,5 hilj, a velikih i srednjih je ispod 350, dok je malih 1,4 hilj. Kompanija u državnom vlasništvu, uključujući i vlasništvo lokalnih samouprava je manje od 100-ak.

U drugoj polovini godine (2021), pred javnošću Crne Gore se vodi “borba” da se kontrola nad privrednim subjektima iz državnih resursa svede na igrariju nedorasle mlađarije. Predlog ministarstva finansija (MNE Works DOO Podgorica, evidentiran 12.11.2021. godine u CRPS-u (“Sl. list CG”, br. 53/21) je loš, pošto je društvance oko ministra duboko posvađano sa odgovornostima računovodstva i revizije, stoga nemilosrdno slijede usmrdjeli trag, koji decenijama unazad vonja izostankom sistemskog rješavanja problema. Od marta 2021. MKI strpljivo primjenjuje održiv model, koji bi postepeno pripremao teren da se kontrola kompanija u državnom vlasništvu uvede u drugačije javne poruke. Međutim, zakulisno se sve radi od umišljenih “moćnika” da se realizovani početni rezultati osakate do ukidanja.

Zašto je ovo važno?

Istorijski, poslove praćenja tržišta računovođa (nominalno i revizora) Vlada CG je davno predala esnafskom institutu (ISR CG). Iako je ovaj institut (od dva) izborio licencu međunarodnog tijela (IFAC), (ne)znanjem u strukovnosti je ostao na nivou tunjavosti pa ih “tete iz udžerica” ili njihovi omraženi “lugari i šumari” koji rade ove poslove, šiju i nedostatnim znanjem, i slabašnim kvalitetom odrađenih aktivnosti. Tržište revizije je obilježeno agresivnim nosiocima diskreciono-odobrenih formalnih licenci, gdje je i “velika četvorka” završila u procedurama netransparentnog, postajući platforma za svakojaka interesna političarenja. Dodatno, u proceduri je novi predlog zakona o računovodstvu, koji ne donosi ništa novo u odnosu na prethodni tekst osim definicije “projekta” i izmjene datuma predaje konsolidovanih izvještaja.

Profesije računovođa i revizora u Crnoj Gori zaslužuju da se konačno iskorači prema održivom kvalitetu. Niz preduslova potrebno je da se ovo ostvari. Prvi, multilateralna institucija koja preko ROSCO projekta finansira besmisleni niz kvazi-poboljšavanja zakonskih tekstova, možda treba da se suoči sa činjenicom da su uvijek bili i dalje ostaju dio problema. Drugi, laicima je postalo jasno da su esnafski instituti suvišni, nažalost. Treće, udarne računovodstvene agencije, uz dio akademije, treba da se samoorganizuju na osnovama struke i (ot)počnu fazu ozbiljnih reformi. Četvrto, resorno ministarstvo bi moralo da krene putem reformskih pozitivnih saradnji, udaljavajući se od trajektorije zakulisnih političkih prljanja sistema, uz sujetno obezvređivanje poslova računovodstva i revizije. Peto, paralelno, resorno ministarstvo bi trebalo da uvidi da su uredbe kojima su se prenijela ovlašćenja na jedan od dva instituta pravno nevažne. Odavno su u primjeni nova zakonska rješenja o računovodstvu, o reviziji i o državnoj upravi. Samim tim, predmetne uredbe su postale arhivska prošlost nekadašnjih loše-odrađenih prenosa javnih ovlašćenja.

Dvije (ne)regulisane profesije se moraju reformisati strukturnije nego što je to bio slučaj za posljednjih više od dvadesetak godina. Suprotno proizvodi katastrofalno stanje, koje se faktički zacementiralo od januara 2021. godine, kada je nadležna uprava objavila nove šeme finansijskih izvještaja, koje su ukinule uporedivost i predstavljaju niži kvalitet od prethodnih šema finansijskih izvještaja, a inovirane šeme je pripremio tobož kao znaveni institut. Ili kako su akademski predstavnici istakli: “računovodstvena profesija i akademska zajednica su post festum mogli konstatovati: rodilo se valja ga ljuljati” (str. 15).

Međutim, sistemska istina je drugačija: što se grbavo rodi, vrijeme ne ispravi. Dok se sve ovo sistemski ne posloži da služi reformama, dešavaće se stupidarije sa početka iz primjera o slabašnom radu članova-nica OD-a. Stoga, više je nego sazrelo vrijeme da se okrene list prema održivosti reformi u/oko računovodstva i revizije, koje takvim utemeljenim tragom teorijski i praktično obezbjeđuju uvezani kvalitet finansijskih izvještaja privrednih subjekta CG ekonomije.

( Mila Kasalica )