Kao da je iskoračila iz Felinijevog filma

Da me u prošlu nedjelju (19. decembra) pozvalo da mudrorijekom uveličam Bal vampira koji je bio upriličen povodom podgoričke premijere izložbe “Skirting the Center: Svetlana Kana Radević on the Periphery of Postwar Architecture” (Obilazeći centar - ili Oko centra: Svetlana Kana Radević na periferiji posljeratne arhitekture) - jednog od kolateralnih (pratećih) događaja u okviru XVII Međunarodne izložbe arhitekture - Bijenale u Veneciji (od 22. maja do 21. novembra 2021. godine) - rekao bih sljedeće:

Drugarice i drugovi, dame i gospodo, moraćemo priznati (i) sebi i drugima, odmah na početku - da ne postoji srećniji i blistaviji trenutak u povijesti crnogorske arhitekturice (mlade) i urbanizma (ugašenoga) - od trenutka kada je (naša) Kana zablistala u Veneciji.

Ako je suditi po odjeku u medijima koji prate dešavanja na međunarodnoj arhitektonskoj sceni, te na društvenim mrežama - bio je to apsolutni pogodak. Bio je to veličanstveni vatromet koji je rastopio ledena srca vrlo zahtjevne publike (koja je sve vidjela i sve zna).

Ako mi ne vjerujete - predlažem, recimo, da pokušate da iskopate tekst o Svetlani Kani Radević koji potpisuje stanovita Sofi Pinkhem, naslovljen “Projekti za življenje” (Sophie Pinkham, Designs for Living). Tekst je objavljen u dvonedjeljniku - ili polumjesečniku, ako vam je tako draže - The New York Review of Books - 23. septembra tekuće godine - i to na cijele dvije i po strane - uz jednu fotografiju.

”Njegovala je predstavu o sebi kao da je bila filmska diva”, piše Sofi Pinkhem. “Zaista, na fotografijama iz šezdesetih izgleda kao da je iskoračila iz Felinijevog filma, s mekom crnom kosom uvijenom u punđu, našminkana u stilu mačje oko (cat eye) i s tim njenim rimskim nosom”.

O razmjerama ugleda koji pomenuti časopis uživa na američkoj literarnoj, kulturnoj, ekonomskoj, naučnoj i uopšte - intelektualnoj sceni - uključujući tu i tzv. aktualna događanja (current affairs) - najbolje će biti da se informišete tako što ćete odvojiti tačno 97 minuta za dokumentarni film Martina Skorsezija i Davida Tedeskija (Martin Scorsese & David Tedeschi) iz 2014. godine - naslovljen The 50 Year Argument.

Ispostavilo se, dakle, da je Kani trebala samo šansa. Drug Đukanović je odriješio (našu) kesu - i omogućio da najznačajniji segmenti arhitektonskog opusa Svetlane Kane Radević - uključujući tu i neizostavni (foto) materijal, koji, u svojstvu garnirunga, izravno svjedoči o Kani kao vrlo osebujnoj i upečatljivoj ličnosti, neodvojivoj od pomenutog opusa - budu predstavljeni na velikoj sceni - na ovogodišnjem Bijenalu arhitekture u Veneciji - što je bilo dovoljno, ispostaviće se, da Kanina zvijezda zasja nevjerovatnim sjajem na arhitektonskom nebu.

Ne velim da Viki Viki Violeta - kraljica crnogorske arhitekturice (mlade) i pripadajućeg joj urbanizma (ugašenoga) - majka naša arhitektonsko-urbanistička - nije imala bitnog udjela u svemu tome. Upravo suprotno, uloga koju je Viki Viki odigrala bila je od presudnog, ali nikako ne i od suštinskog značaja. Suština je, naravno, u Kaninom djelu - koje je neodvojivo od Kaninog lika - a prst Proviđenja je htio da se Kaninom ostavštinom bavi upravo Viki - žena, majka i kraljica.

Da se Kanine ostavštine, daleko bilo, dočepala Mica Vujošević - Mica Kana (NVU Ko ako ne Mica Kana i sedam Kanica, arhitektica mladih) - izvjesno je da bi rezultat bio poražavajući. Kanina ostavština bi u kam očajala dok je svijeta i vijeka. Mica bi isisala svu krv iz te priče - udavila bi, drugim riječima, svu radost Kaninog opusa i života u dubokom blatu dnevnopolitičkih tema - i na koncu, najvjerovatnije, ne bismo ni imali izložbu. Mica Kana je dobra djevojka, da se razumijemo - Mico draga, svaka tebi čast - ali Mica nije Viki - Mica jednostavno nema kapacitet za velika djela - Mica nema tu iskru...

Viki pak, za razliku od Mice, ima iskru - a ima i snagu - prisutna je čak i izvjesna doza sirovog šarma u tom njenom komično nekultivisanom udarcu - i što je posebno važno - Viki nikada nije bila u stanju da osmisli suvisao plan, a kamoli da izvuče nešto što bi ličilo na intrigantnu tezu ili barem koherentan koncept - koliko god da se trudila - a trudila se, jadnica, svaki put - i to “sa ozbiljnom odgovornošću i velikim naporom”.

U tekstu koji je objavljen 29. maja tekuće godine - pod naslovom “Previše studentski, na prvu loptu” - bavio sam se činjenicom da je u Veneciji, na Bijenalu arhitekture, prikazan reprezentativni segment opusa arhitektice Svetlane Kane Radević, uz foto-materijal koji svjedoči o njenoj ličnosti - i kostatovao da Kana svakako zavrijeđuje šansu na velikoj sceni - i da je dobro što je Viki izvukla taj projekat. Ko drukčije kaže, kleveće i laže! Bravo Viki!

Drugu pak konstataciju koju sam iznio u tom tekstu - povlačim. Naime, to što je propuštena prilika da se u okviru procesa realizacije projekta predstavljanja Kaninog opusa u Veneciji podigne iz sna mrtvoga najšira stručna javnost - na način što bi se, na primjer, povela žučna debata ne samo o Kaninoj arhitekturi i uopšte o arhitekturi na tlu ove naše nesrećne državice - nego i o našem prostoru - u generalnom smislu - uključujući tu i našu obavezu preuzimanja jurisdikcije nad prostorom - više ne smatram za propust - nego za vrlo srećnu okolnost.

Dakle, sve je to bilo studentski i na prvu loptu - naravno - ostajem pri tome - i dodajem da je upravo takav pristup otvorio Kani velika vrata. Viki pojma nije imala što da kaže - kao i obično - i jednostavno je pustila Kanu da progovori. Kana je progovorila - i desio se vatromet...

Crnogorska arhitektonska scena ne postoji - nadam se da se slažemo oko toga - a kada bi postojala, onda bismo, na talasu velikog uspjeha koji je Viki polučila u Veneciji, osjetili obavezu da pokušamo da sagledamo Kanin opus i Kanin život sveobuhvatno - ili barem sveobuhvatnije - u prvom redu u kontekstu ključnih značajki njenog vremena i krajnje nepodsticajne sredine u kojoj je živjela i djelovala. A Viki bi, sa svoje strane, opet na talasu svog velikog uspjeha u Veneciji, mogla da pokuša da se etablira na velikoj sceni kao kuratorka (opšte prakse) - i to samostalno - bez naše, odnosno Milove i Gvozdove finansijske i svake druge podrške.

Kana je odradila svoje - dokazala je i nama i svijetu da je velika. Hvala ti Viki, od srca. Neka se pripremi...

Ko je sljedeća/sljedeći? Imamo li mi sljedeću, sljedećega?

( Borislav Vukićević )