Francuski semestar: Konferencija o budućnosti Evrope (i Balkanu)

I Evropska unija polaže svoj evropski ispit. Tako je, zapravo, od početka.

Da bi evropski bili ispiti uspješno položeni, Žan Mone, jedan od protagonista početka izgrađivanja evropske integracije, proklamovao je princip “Evropa malih koraka”. Podrazumijevalo se da ovaj moto sadrži u sebi poruku opreznih, sigurnih koraka.

Mone je - sa ličnim iskustvom službenika u “Društvu naroda”, velikoj međunarodnoj organizaciji koja je nastala poslije Prvog svjetskog rata i zbog svoje neefikasnosti ubrzo bila sve beznačajnija - uočio rizik i bumerang visokih i brzih težnji na međunarodnom planu.

Evropska agenda za 2022. djeluje veoma ambiciozno. Ne radi se o napuštanju Moneovog principa, već je u pitanju nužnost nešto većeg koraka. I to iz najmanje dva razloga.

Prvo, 70-godišnje iskustvo pređenog puta koje Evropska unija pod različitim imenima nosi na leđima zahtijeva kvalitativno novu stranicu razvoja i načina funkcionisanja.

Drugo, u savremenom svijetu velikih promjena pa i odnosa snaga posebno ekonomskih, dakle, u svijetu koji galopirajuće trči prema ciljevima baziranim na svojim interesima, Evropska unija “malih koraka” rizikuje određeno zaostajanje.

Evropska agenda

Elementi prioriteta za 2022. su sadržani i u zapaženom “govoru o stanju Unije” predsjednice Komisije Ursule fon der Lajen 15. septembra u Evropskom parlamentu u Strazburu.

Sasvim očekivano dio prioriteta se odnosio na nastavak započetih politika, primarno vezanih za socijalne vrijednosti Unije. Dakle, od minimalnih zarada preko poreza na multinacionalne profite, sve do revizije Pakta razvoja i stabilnosti. Poslije probe vremena, Pakt stabilnosti postaje “pakt stupidnosti” - kaže Prodi, bivši predsjednik Komisije EU. Paralelno, tu je i serija modernih makro tema - digitalizacija, obnovljivi izvori energije, vještačka inteligencija, zelena Evropa….

U 2022. započinje realizacija jednog od najznačajnijih projekata u istoriji Unije - tzv. Recovery plan. Ovaj plan je ne samo obezbijedio rekordni zajednički fond od 750 milijardi, već je ostvaren prvi put u istoriji evropske zajednice zajedničkim javnim dugom Unije. S jedne strane, to je primjer unutrašnje kohezije i solidarnosti u uslovima pandemije, dok je, s druge strane, ostvareno kvalitativno novo funkcionisanje unutrašnjeg ekonomskog sistema EU. Sada, naime, Komisija EU postaje najveći subjekat suverenog duga, koji je mnogo veći od nominalnih dužnika Italije, Francuske, Njemačke itd. što zahtijeva funkcionisanje nekog oblika evropskog ministarstva trezora koje će ubuduće upravljati i sa eurobondovima na tžištu kapitala.

Radi se o sasvim novoj dimenziji ekonomsko-monetarnog funkcionisanja EU koja prevazilazi norme konstitutivnih ugovora Unije i samim tim ima dalekosežna značenja.

Sudbina “strateške autonomije”?

Sasvim u skladu sa pojmom “geopolitička Komisija”, kako je Fon der Lajen na početku svog mandata najavila karakter Komisije kojom će predsjedavati, ali i kao nastavak već duge, istorijske težnje za jačanje Evropske unije na međunarodnom planu - pokrenuto je pitanje zajedničke spoljne politike i odbrane. Zadatak je pronaći evropski Strategic Compass (“strateški kompas”) koji će omogućiti sopstveno navođenje u plovidbi vodama, pa i onim burnim, regionalnih i svjetskih kriza.

Kao što je poznato, Lisabonski sporazum svojim ambivalentnim, očigledno kompromisnim formulama omogućava vođenje zajedničke spoljne politike uz paralelne norme koje garantuju konsenzus ili prava veta članica, baš u oblastima odbrane, spoljne politike i fiskalne politike. Radi se o normi koja više ide naruku onim članicama koje nisu pristalice koncepta autonomne evropske odbrane i spoljne politike.

Sa Recovery planom napravljen je kvalitativno novi iskorak, što ne implicira takav skok u oblasti spoljne politike i odbrane. Makar se radilo o konceptu evropske odbrane čija se kompatibilnost sa NATO-om podrazumijeva.

Očigledno, na ovom polju situacija ostaje i dalje složena, sa javno suprotstavljenim stavovima država članica. Uprkos činjenici da status kvo reprodukuje i apsurdne situacije. Primjera je mnogo.

Povodom krize i rata u Siriji, zemlji koja nije geografski udaljena od Evrope, sa mnogim posljedicama, posebno drame migranata koji bježe ka evropskim zemljama - sama EU je bila irelevantan politički subjekt. Slično je i u slučaju Libije.

Ovih dana se vode razgovori u Ženevi, s jedne strane SAD i NATO, s druge Rusija, povodom Ukrajine, ali suštinski se radilo o evropskoj bezbjednosti. Dakle, razgovori bez Evropske unije. Tačno, dio članica EU će biti tamo za stolom kao dio NATO-a, ali ostaje činjenica da neće biti Evropske unije u institucionalnom smislu.

Pitanje ostaje složeno i otvoreno. Promoter zajedničke spoljne politike i odbrane francuski predsjednik Pete republike se otvoreno zalaže za “Evropu sposobnu sa štiti svoje spoljne granice” da “autonomno učestvije u rješavanju regionalnih i drugih kriza”. S druge strane, ostaje stav određenih članica EU, posebno onih iz istočnog dijela, koji manje više koincidira sa nedavno saopštenim stavom generalnog sekretara NATO-a, Jensa Stoltenberga, da “ Evropa nema potrebe za novim strukturama u vezi sa odbrambenom strategijom Evropske unije”.

Otvoreno pitanje je sada na neki način prebačeno kao tema za Konferenciju o budućnosti Evrope čije je održavanje predviđeno u maju ove godine.

U svakom slučaju težnja se ne može izolovano posmatrati, još manje lako realizovati jer zahtijeva širu strategiju, moguću dublju reformu EU koja bi, istina ne bez rizika, zahtijevala izmjenu fundamentalih ugovora na kojima se Unija zasniva danas. Ako se postigne dominantno raspoloženje za Europe first - izraz koji se odomaćio samo u analizama - onda se može realnije očekivati usvajanje “strateške autonomije EU”. U međuvremenu će vjerovatno biti nastavak nekog oblika “strateškog strpljenja”.

Konferencija o budućnosti Evrope

Dugo najavljivana Konferencija o budućnosti Evrope će se održati u maju, uz Dan Evrope koji se poklapa sa datumom Šumanove deklaracije.

Sve, ne slučajno, koincidira francuskim semestrom i predsjedničkom izbornom godinom u Francuskoj. I konferencija se smatra žrtvom pandemije, što uslovljava mnoge izmjene prvobitnog plana o održavanju široke debate.

Opet je aktuelna demokratska ideja da buduća vizija i rješenja zavise od građana. Podsjetimo da je 2002. bilo posljednje veliko konsultovanje građana o usvajanju evropske Konvencije koja je predstavljala uvod u stvaranje evropskog Ustava, što je odbijeno na referendumu u Francuskoj i Holandiji.

Sada, poslije 20 godina, ovoga puta i sa novinama koje se zovu Twitter, Facebook, Instagram, ostvariće se, u realnim uslovima pandemije, velika rasprava o budućnosti.

Konferencija je koncipirana kao javna debata širokog javnog prostora, dobrim dijelom uz neposlredno učešće građana. Pripremljena i interaktivna, multijezička digitalna platforma najšireg širokog učešća.

Ta široka vježba demokratije bi imala i svoju završnu fazu, plenarne konferencije na kojoj bi učestvovali predstavnici nacionalnih i evropskih institicija, građana i različitih socijalnih grupa.

Ostaje neizvjestan realan domašaj najavljene konferencije. Optimisiti govore o početku “renesanse Evrope” koja bi najavila velike reforme, pa i sa elementima konstitutivne skupštine. “Evropska unija treba da se mijenja da bi zadržala svoj korak u svijetu”, moglo se čiti tokom tokom portugalskog predsjedavanja, pa i tokom video-konferencije na kojoj su učestvovali i parlamentarci crnogorske Skupštine.

S druge strane, povodom domašaja Konferencije o budućnosti Evrope oprezniji ukazuju na realizam kao veliku savezničku komponentu evropskog puta, i da maštu ne treba pretjerano pozivati u pomoć u ovom momentu. Makar bilo tačno da veliki projekti počinju sa snovima i da fascinantan pređeni put Evropske unije treba nastaviti i jakom snagom buduće vizije.

Ipak, mnogi su saglasni da vođenje EU treba učiniti mnogo efikasnijim. Naći rješenje za neočekivani problem da veća EU postaje slabija EU, pritom se misli na njenu sve veću nefunkcionalnost prilikom donošenja važnih, posebno strateških odluka.

Rješenja u pravcu formiranja “Evrope u više brzina”, ili kako je manje-više isti koncept Žak Delor nazivao “Evropa koncentričnih krugova”, nose šanse i rizike.

Bez obzira na sveobuhvatnu demokratiju u funkcionisanju Evropske unije, bez sumnje će uticaj Francuske i Njemačke, tog glavnog evropskog motora, imati posebnu ulogu u kreiranju vizije o budućnosti i mehanizmu funkcionisanja. Razumije se, mogući francusko-njemački tango neće biti jedini ples koji će se igrati na tom evropskom balu.

Evropska konferencija o Zapadnom Balkanu

Druga evropska konferencija, očigledno u sjenci ove o budućnosti Evrope, konferencija o budućnosti Zapadnog Balkana bi bila održana u junu mjesecu.

Emanuel Makron, koji će bez sumnje biti angažovani protagonista ovogodišnjeg proljeća u više uloga, je, predstavljajući nedavno agendu šestomjesečnog presjedavanja EU, najavio održavanje konferencije o Balkanu.

Insistirajući da Zapadnom Balkanu “treba razjasniti evropsku perspektivu” i da kontinent neće biti miran u sljedećih 50 godina “ako dozvolimo da Zapadni Balkan ostane u situaciji u kojoj je danas” - Makron je rekao i sljedeće:

“Imamo posebnu odgovornost prema Zapadnom Balkanu, treba da se ponovo angažujemo, da investiramo da bismo podržali ekonomsku integraciju regiona i da bismo se borili protiv miješanja, manipulacija od strane više regionalnih sila koje nastoje da preko Balkana destabiliziju Evropu.”

Dvije konferencije su povezane. Domašaji druge će dobim dijelom zavisiti od prve.

U međuvremnu Crnu Goru čekaju mnogi zadaci, najmanje tri.

Prvo, konačno konsolidivanje ozbiljne državne vlasti na bazi poznatih modela parlamentarne demokratije, a čiji je sastavni dio i dijalog sa opozicijom.

Drugo, konkretni rezultati u savladavanju evropskih standarda, gdje su nam zadaci, prije svega konstituisanje pravne države, vrlo poznati.

Treće, ne čekati ovdje vijesti iz Evrope, već na spoljnopolitičkom planu imati aktivnu ulogu, upravo kao zreo, kompetentan, otvoren ali i dostojanstven evropski glas sa Balkana koji se u integracionim procesima potvrđuje kao ozbiljan kandidat, sjutra član, ujedinjene, jake Evropske unije.

Autor je predsjednik skupštinskog Odbora za međunarodne odnose i iseljenike

( Miodrag Lekić )