Univerzitetska mantija

„Sloboda izražavanja, transfera znanja i kritičke misli koja je nezavisna od svakog neakademskog - državnog, političkog, ekonomskog ili verskog - uticaja predstavlja osnovu autonomnog univerziteta.“ (Inicijativa Nije filozofski ćutati nastavnika i saradnika Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Peščanik.net, 08. VI 2021.)

Od Platona i Aristotela, obrazovanje se kao planska i institucionalna djelatnost, prevashodno, sprovodi zbog sticanja znanja i vještina i, kao takva, zbog društvenih procesa i privrednih dešavanja, mora biti usmjerena ka razvoju ličnosti i njenih kreativnih sposobnosti. U širem kontekstu, kojeg danas određuje razvoj savremenih informacionih tehnologija, savremeno obrazovanje zaista nadilazi tradicionalne institucionalne forme i ono nije striktno vezano za određene vremenske okvire (tzv. cjeloživotno obrazovanje). Ipak, još od kraja 18. vijeka u upravljanju obrazovanjem, odnosno njegovim rukovođenjem od strane državne uprave, pokušava se sa ostvarivanjem njegovih najznačajnijih humanističkih principa - obrazovni sistem mora biti dostupan svima („učenje za sve“) i on treba da podstiče socijalnu koheziju, odnosno da svojim svojevrsnim produkovanjem direktno uslovljava smanjivanje razlika i podjela u društvu!

Ako bi ovome, uz sve do sada osporavane radnje i najave nadležnog ministarstva za obrazovanje, pridali i nedavno imenovanje sveštenog lica u Upravni odbor Univerziteta Crne Gore, onda moramo izvesti zaključak da ovakvo upravljanje obrazovnim sistemom nije u skladu sa univerzalno potvrđenim principima. Čak i reagovanje Vijeća Pravnog fakulteta da ovakvo imenovanje od strane Vlade Crne Gore „nije u duhu pravnog poretka Crne Gore“, ostaje u sjeni jednog međunarodnog standarda. Sekularizam je antitotalitarna, liberalna forma koja dopušta ravnopravnost različitih pogleda na svijet, a među njima je i religiznost, pa stoga državne institucije otvorenog i građanskog društva ne mogu u svom djelovanju davati značaj bilo kom partikularnom uvjerenju, a posebno ne religijskom, jer je je ono eshatološko (dogmatsko i imperativno) i samim tim isključivo!

Savremena akademska autonomija, koja je zasnovana na postojanju organizacione i finansijske nezavisnosti, određena je i od međunarodnih univerzitetskih asocijacija kao „princip institucionalne autonomije (koji) može se definisati kao neophodan stepen nezavisnosti od spoljašnjih uplitanja koje univerzitet zahtjeva u odnosu na njegovu unutrašnju organizaciju i upravljanje, unutrašnje raspodjele finansijskih sredstava i generisanje prihoda od nejavnih izvora, poslovno angažovanje osoblje, određivanje uslova studiranja i, konačno, slobodu u izvođenju nastave i istraživanja.“

Štaviše, ako bismo navedeni princip akademske autonomije doslovce tumačili, onda bi i diktati tržišno orjentisanog obrazovanja bili upitni! U nekima od zemalja EU, po skandinavskoj recepturi, već uveliko se kritikuje ovaj obrazovni koncept koji je postao direktno suprotstavljen socijalnoj pravdi. Tačnije, sveobuhvatni razvoj društvene zajednice determiniše se „sumnjivom inflacijom“ diploma sa usko specijalističkim zvanjima i školarinama koje mogu plaćati privilegovani. Dok ozbiljne države razmatraju distanciranost od korporokratskog uticaja na svoje obrazovne sisteme, mi, u ideološki sluđenoj Crnoj Gori razaramo granice sekularizma kroz klerikalno kršenje autonomije univerziteta. Rezolutan stav Vlade Crne Gore o nepovlačenju odluke o spornom imenovanju treba osporavati i zbog kolizije odredbi Zakona o visokom obrazovanju i Ustava Srpske pravoslavne crkve. Naprosto, sukobljene odredbe ovih pravnih akata i pravila iz internih spisa SPC uslovljavaju opravdanu sumnju da kod imenovanog lica nije moguće autonomno djelovanje i samostalno odlučivanje u Upravnom odboru Univerziteta Crne Gore.

U ovom kontekstu, pored osporavanog imenovanja, sama po sebi, nameće se i najava uvođenja vjeronauke u obrazovni sistem. Koju etičku svijest u javnom obrazovanju Vlada Crne Gore i ćutološka akademska zajednica promovišu? Sinergijsku (obuhvatnu, uključivu i integralnu) ili komunitarnu (selektivnu, isključivu i zasebnu) etiku javnog obrazovanja?

Pored oglašavanja Pravnog fakulteta, koje je jedino primjereno u proteklih nekoliko turbulentnih decenija, u sjeni ostaje i dio reagovanja Zaštitnika ljudskih prava i sloboda. Za novonastalu pravnu dilemu nije odgovorna samo „štura odredba“ Zakona o visokom obrazovanju o izboru članova upravnog odbora, kao ni postojanje dodatnih ograničenja osim načela odvojenosti vjerskih zajednica od države. Naprotiv! Shodno integrativnoj odredbi i članu 9 Ustava Crne Gore, ako sporno rješenje ne bude ukinuto od nadležnih u Vladi Crne Gore, Upravni sud Crne Gore moraće da, po najavljenoj tužbi, primijeni u ovom sporu sekularne standarde prava EU.

Iako u Crnoj Gori vjerski poglavari sa svojim sveštenstvom, posebno Srpska pravoslavna crkva, izbjegavaju poštovanje autonomije svjetovnog poretka, valja podsjetiti na riječi pape Jovana Pavla II kojima se upozorava na opasnosti koje nastaju miješanjem vjerske i političke sfere. U tim riječima nekadašnji Karol Vojtila jasno definiše savremenu civilizacijsku vrijednost i poručuje da: „Do krajnje osjetljivih prilika dolazi kada neka specifično vjerska norma postane, ili teži postati, državni zakon, ne vodeći računa o razlikovanju između pitanja iz religijskog domena i onih za koje je mjerodavno političko društvo. Izjednačavanje vjerskog zakona s građanskim pravom može ugušiti vjersku slobodu i ići čak dotle da ograniči ili negira druga neotuđiva ljudska prava“. Da...

Klerikalizam i ostvarivanje individulanih sloboda u vezi religije nijesu isto!

Za kraj ostaje otvoreno pitanje šta o pominjanom događaju, kao i o samom procesu desekularizacije našeg društva misle i Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, profesori Univerziteta koji su učestvovali u protestnim litijama, kao i njihove kolege sa Filozofskog fakulteta u Nikšiću, koji još od 90-ih omogućava sveštenim licima da budu sudionici u njihovom obrazovnom radu. Nije filozofski ćutati...

( Neđeljko Necko Đurović )