Dvije pravoslavne crkve, dvije vizije
Dva velika suprotstavljena izraza pravoslavlja u Ukrajini odražavaju različite istorijske poglede na odnos između Rusa i Ukrajinaca
Dok Rusija nagomilava trupe na ukrajinskoj granici u pripremi za moguću invaziju, napetost između dvije države se takođe ogleda i kroz sukob u pravoslavnoj crkvi.
Dvije različite pravoslavne crkve tvrde da su ona jedina prava ukrajinska pravoslavna crkva za ukrajinski narod. Te dvije crkve nude upadljivo različite vizije odnosa između naroda Ukrajine i Rusije.
Dvije pravoslavne crkve
Otkad je Rusija izvršila invaziju na Ukrajinu i propojila Krim 2014, odnosi između dvije zemlje su posebno napeti. Te napetosti se takođe odražavaju u veoma različitim odnosima dviju crkava prema Rusiji.
Starija i veća crkva je Ukrajinska pravoslavna crkva Moskovske patrijaršije. Prema stastističkim podacima ukrajinske vlade, ta crkva je imala više od 12.000 parohija 2018. godine. Ogranak Ruske pravoslavne crkve, ona je pod duhovnom vlašću patrijarha moskovskog Kirila. I patrijarh Kiril i njegov prethodnik, patrijarh Aleksije II stalno su naglašavali moćne veze između naroda Ukrajine i Rusije.
Nasuprot tome, druga, novija crkva, Pravoslavna crkva Ukrajine, slavi nezavisnost od Moskve. Uz blagoslov carigradskog vaseljenskog patrijarha Vartolomeja, svečani sabor se sastao u Kijevu u decembru 2018, osnovao novu crkvu i izabrao njenog lidera, mitropolita Epifanija. Patrijarh Vatrolomej je u januaru 2019. formalno priznao Pravoslavnu crkvu Ukrajine kao zasebnu, nezavisnu i ravnopravnu članicu svjetske zajednice pravoslavih crkava.
Potpuno samoupravna, Pravoslavna crkva Ukrajine bila je vrhunac višedecenijskih napora ukrajinskih vjernika koji su željeli svoju nacionalnu crkvu, slobodnu od bilo kakvog stranog vjerskog autoriteta. Kao izraz ukrajinske duhovne nezavisnosti, ova nova samoupravna Pravoslavna crkva Ukrajine predstavlja izazov za Moskvu. U pravoslavnoj terminologiji, Pravoslavna crkva Ukrajine polaže pravo na autokefalnost.
Za razliku od Katoličke crkve, koja ima jednog duhovnog poglavara - papu, pravoslavna crkva je na vaseljenskom planu podijeljena na 14 univerzalno priznatih, nezavisnih, autokefalnih ili samoupravnih crkava. Svaka autokefalna crkva ima svog poglavara, ili kefala na grčkom. Svaka autokefalna crkva drži se iste vjere kao njene sestrinske crkve. Većina autokefalija su nacionalne crkve, poput ruske, rumunske ili grčke pravoslavne crkve. Sada Pravoslavna crkva Ukrajine polaže pravo na svoje mjesto među drugim autokefalnim crkvama.
Pravoslavna crkva Ukrajine ima više od sedam hiljada parohija i 44 eparhije. Ruse i Ukrajince vidi kao dva različita naroda, koji zazlužuju da imaju sopstvenu posebnu crkvu.
Nezavisna Ukrajinska pravoslavna crkva
Glavno pitanje koje dijeli Pravoslavnu crkvu Ukrajine od Ukrajinske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije je njihov odnos prema Ruskoj pravoslavnoj crkvi.
Ukrajinska pravoslavna crkva Moskovske patrijaršije ima značajnu autonomiju u svojim unutrašnjim poslovima. Na kraju, međutim, potčinjena je moskovskom patrijarhu Kirilu, koji mora formalno da potvrdi njenog lidera. Ova crkva ističe jedinstvo koje uživa sa ruskim pravoslavnim vjernicima.
Sa druge strane, Pravoslavna crkva Ukrajine je nezavisna od bilo kojeg drugog vjerskog tijela. Za zagovornike crkve, ova nezavisnost joj omogućava da razvije jedinstveni ukrajinski izraz hrišćanstva.
Zajednička pravoslavna tradicija
I u Rusiji i u Ukrajini, pravoslavno hrišćanstvo je dominanta vjerska tradicija. Prema ispitivanju Pju centra 2015, 71 odsto Rusa i 78 odsto Ukrajinaca identifikuje se kao pravoslavci. Vjerski identitet je i dalje važan kulturni faktor u obje države.
Vjera pravoslavnih hrišćana i u Rusiji i u Ukrajini vuče korijene od preobraćenja velikog kneza Kijeva 988. godine nove ere. Paganskog velikog kneza, koji je među Rusima poznat kao Vladimir, a među Ukrajincima kao Volodimir, krstili su misionari iz Carigrada, glavnog grada Vizantijskog carstva. Kijev je postao najvažniji vjerski centar istočnih Slovena.
Nakon što su ga Mongoli razorili 1240. godine, Kijev je propadao dok je njegov sjeverni susjed, Moskva, postajao sve moćniji. Rusija je do 1686. godine osvojila istočnu Ukrajinu i Kijev. Te godine vaseljenski patrijarh zvanično je prenio svoju duhovnu vlast nad Ukrajinom na moskovskog patrijarha.
Tokom 20. vijeka, rastući nacionalistički pokret zahtijevao je ukrajinsku nezavisnost i za crkvu i za državu. Mada je Ukrajina postala nezavisna država 1991. godine, njena jedina univerzalno priznata nacionalna pravoslavna crkva je ostala pod upravom Moskve.
Pojedini ukrajinski pravoslavni hrišćani pokušali su da osnuju autokefalnu crkvu 1921, 1942 i 1992. godine. Ti pokušaji su bili uglavnom neuspješni. Crkve koje su osnovali nije priznala svjetska pravoslavna zajednica.
Ukrajinska autokefalnost
U aprilu 2018, Petro Porošenko, tadašnji predsjednik Ukrajine, ponovo je pokušao da formira autokefalnu Ukrajinsku pravoslavnu crkvu.
Čak tri različite crkve su tvrdile da su one prava Ukrajinska pravoslavna crkva. Porošenko se nadao da će ujediniti ova suprotstavljena tijela.
Ukrajinska pravoslavna crkva Moskovske patrijaršije bila je najveća crkva i uživala je priznanje svjetske pravoslavne zajednice. Međutim, ona je bila pod upravom moskovskog patrijarha - što je za mnoge Ukrajince neprihvatljiv status.
Dvije druge crkve, Ukrajinska autokefalna pravoslavna crkva i Ukrajinska pravoslavna crkva Kijevske patrijaršije, nijesu dobile priznanje ostalih pravoslavnih crkava.
Podrška ukrajinskoj crkvi
Vaseljenski patrijarh, Vartolomej I, podržao je Porošenkov projekat. Kao najviši sveštenik u antičkoj prijestonici Vizantijskog carstva, Vartolomej uživa prvo mjesto po počastima među svim liderima pravoslavnih crkava.
Iako istočno pravoslavno hrišćanstvo nema jasno definisan metod osnivanja nove autokefalne crkve, Vartolomej je tvrdio da on ima ovlašćenja da pruži takav status. Pošto je Ukrajina prvobitno primila hrišćanstvo od Vizantijaca, Carigrad je majka crkva Kijevu.
U decembru 2018. godine sabor ujedinjenja je zvanično raspustio druge ogranke pravoslavlja u Ukrajini i stvorio Pravoslavnu crkvu Ukrajine. U januaru 2019, Vartolomej je potpisao zvanični dekret, ili tomos, kojim proglašava novu crkvu autokefalnom.
Priznanje i odbacivanje
Do sada, Pravoslavnu crkvu Ukrajine priznale su četiri druge autokefalne pravoslavne crkve. Vaseljenska patrijaršija, Aleksandrijska patrijaršija, Grčka pravoslavna crkva, Kiparska pravoslavna crkva pozdravile su novu crkvu.
Tri druge autokefalne crkve su izričito odbacile novu crkvu. Moskovska patrijaršija je prekinula odnose sa vaseljenskom patrijaršijom zbog njene uloge u stvaranju nove crkve.
Nadježda Kizenko, vodeća istoričarka pravoslavlja, kazala je da je Vartolomej uzdrmao pravoslavno jedinstvo da bi stvorio crkvu sumnjivog legitimiteta.
Za razliku od toga, ugledni teolog Siril Hovorun pozdravio je stvaranje Pravoslavne crkve Ukrajine kao pozitivnu "demonstracija solidarnosti sa... ukrajinskim narodom koji pati zbog ruske agresije".
Dvije vizije istorije
Danas, dva velika suprotstavljena izraza pravoslavlja u Ukrajini odražavaju dvije različite istorijske vizije odnosa između Rusa i Ukrajinaca.
Za Moskovsku patrijaršiju, Rusi i Ukrajinci su jedan narod. Stoga, treba da budu ujedinjeni u jednoj crkvi.
Ruski predsjednik Vladimir Putin je upravo ovaj argument nedavno iznio u jednom eseju. On karakteriše Pravoslavnu crkvu Ukrajine kao napad na "duhovno jedinstvo" ruskog i ukrajinskog naroda.
Pravoslavna crkva Ukrajine ima sasvim drugačiji stav.
U intervjuu za BBC, mitropolit Epifanije čvrsto čvrsto je odbacio "ruske imperijalne tradicije". Kao zasebnom narodu sa jedinstvenom kulturom, Ukrajincima je potrebna nezavisna crkva.
Budućnost Pravoslavne crkve Ukrajine je neizvjesna. Ona uživa podršku nekoliko sestrinskih crkvi. Istovremeno, suočena je sa žestokim protivljenjem Moskve. Za sada, ona ostaje izvor sporenja između Rusije i Ukrajine.
Priredile: A.Š./N.B.
( THE CONVERSATION )