Borba za karakter države

Politička situacija u Crnoj Gori, nakon perioda interegnuma zbog završetka mandata 42. Vlade, mogla bi u predstojećim danima i nedjeljama da dobije svoj ubrzani krešendo. U takvim okolnostima, koje nisu ni jednostavne ni lake za sve političke aktere, bez obzira kojoj strani političkog spektruma pripadali, prisustvujemo, nažalost, zapaljivim i pomalo ispraznim narativima poput “izdaja”, “narodna volja”, “prevara”, što bi moglo imati negativne posljedice po, ionako, socijalno raspolućeno crnogorsko društvo. Uvažavajući svačije političke ciljeve, koji su potpuno legitimni i kao takvi predmet partijskih interesa, možemo konstatovati da u životu i u politici - stvari nikad nisu jednostavne, binarne, odnosno “ili/ili”.

Na samom početku - termin “narodna volja” - premda široko prihvaćen u komunističkim društvima i kao zaostavština socijalističkog poretka, gdje je partija jedini tumač raspoloženja naroda - prevaziđen je, pogrešan i neodrživ po nekoliko osnova. Naime, ne postoji “volja” kod pojma “narod”, jer bi samo postojanje “volje”, kao takve, podrazumijevalo i postojanje “svijesti”, odnosno kolektivne svijesti u kom svi pojedinci, pripadnici tog naroda, u potpunosti misle isto. Ako ta tvrdnja stoji, jasnije je zbog čega kolektivna svijest, kao ostatak komunističkog miljea, u kom preovladava jednoumlje, pravilno tumačena jedino od vrha partije - ne može postojati. S druge strane, imajući u vidu da je Crna Gora multietničko društvo, građanska država, o kom narodu govorimo kada tvrdimo da mu je izdana “volja”? Crnogorcima? Srbima? Bošnjacima? Albancima? Za promjene 30. avgusta glasali su građani svih etničkih grupa, bez obzira kojoj vjeri i naciji pripadali, jer je prevladalo raspoloženje da DPS, kao partija sa svim svojim neodrživim slabostima, konačno, posle 30 godina mora da ode u opoziciju.

Svakako da period pred nama zahtijeva strpljenje, razumijevanje, mudrost i političku vještinu da se krajnosti u Crnoj Gori približe jedna drugoj. Vjerovatno ih je nemoguće spojiti, niti bi to bilo prirodno, ali svaka država u kojoj ne postoji jak politički centar, raspolućena je, podijeljena od strane ekstremnih polova. U tom smislu, ukoliko se želi dobro Crnoj Gori, snažni narativi poput “izdaja”, ne bi trebalo da budu politička komunikacija, jer oni doprinose daljem cijepanju ionako slabe crnogorske socijalno društvene kohezije. Naime, pod baražnom vatrom optužbi za “izdaju”, građani se stavljaju pred svršen čin, isključivo binaran izbor, koji ih dijeli. U takvoj situaciji, niste u poziciji da birate više nešto treće, nemate mišljenje ili da izađete sa novim rješenjem.

Prosto - sa “izdajom” vas stavljaju u mat poziciju. Ili ste u “taboru” koji smatra da je Dritan izdajnik, ili u taboru drugih, koji smatraju da nije - dakle “ili/ili”. Da li nam je dodatna podjela crnogorskog društva potrebna u ovom trenutku? Koliko puta smo, samo tokom proteklih 100 godina, bili u sličnoj poziciji, zbog snažnih političkih ličnosti da se dijelimo - za/protiv Kralja, Tito/Staljin, Milo/Momir? Da ne pominjemo da bi svaki čin izdaje morao imati motiv, sticanje koristi ili nešto zbog čega bi se neko odlučio za takav, nemoralan i prezira vrijedan čin. U tom slučaju, to bi se, u legalno pravnom smislu, moglo okarakterisati kao korupcija. Ne bi trebalo generalizovati, pričati o izdaji, praviti referendumske tabore ”da/ne”, već nazvati stvari pravim imenom i korumpirane političare, ukoliko je zaista o tome riječ, sa sve dokazima, prijaviti policiji i tužilaštvu. Vjerujem da ni Dritan Abazović lično, koji je predmet takvih političkih optužbi, ne bi imao ništa protiv.

Događajima kojim svjedočimo ovih dana su, nažalost, i dalje, potresi avgustovskih promjena. Nakon 30 godina vlasti jedne partije, za očekivati je da potresi budu u produženom trajanju. Ipak, u ovom trenutku, za razliku od ranije, dobro ustaljenih brazdi i rovova crnogorske politike, na sceni je jedna sasvim druga ponuda. Građani Crne Gore se, u ovom trenutku, ne “bore ni za državu”, kao ideju koja je iz jednog izbornog ciklusa u drugi okupljala snage jednog političkog pola, niti se bore “za svoju Crkvu”, oko čega je gravitirao drugi blok. Pitanja države i Crkve su danas riješena. Ona, ovom prilikom, srećom, nisu ni na dnevnom redu. Danas treba da se, svi zajedno, borimo ne za državu, već za karakter te države. Da li je ona pomirena, sekularna, evropska, socijalno pravedna ili možda ima neke druge vrijednosti koje nisu u duhu prosvijećenih evropskih naroda? A crnogorski građani, kako god se oni nacionalno izjašnjavali, bez izuzetka, pripadaju ovoj porodici. Da li ćemo još 30 godina da potrošimo, ispraznim političkim narativom, “braneći” Crnu Goru od vidljivih i nevidljivih neprijatelja iz jednog izbornog ciklusa u drugi? Ili ćemo, možda, naredne tri decenije potrošiti tražeći sertifikat pojedinih političkih partija, ekskluzivnih tumača krvnih zrnaca, da smo “autentični integralni punokrvni Srbi”? Ukoliko se ne saberemo oko Crne Gore, oko naših građana, izgubićemo još jednu generaciju mladih ljudi, a izgubili smo ih toliko mnogo. Upravo zbog toga, zbog generacija koje dolaze, lideri političkih stranaka moraju postati moderniji, razumjeti nove realnosti i svjetonazorski napredovati. Politički procesi su, upravo, kako i sama riječ kaže - procesi. Oni teku, oni se mijenjaju, stvaraju drugačije okolnosti i okruženje, različito od onog koji smo imali prije 30. avgusta. Tvrdoglavo držanje istih političkih pozicija, u različitim ili potpuno drugačijim političkim okolnostima, nije stvar principijelnosti, kako se s ponosom tvrdi - već političke ograničenosti. Ponavljam, ne radi se više ni o državi, ni o religijskim zakonima, već o karakteru države.

Tvrdnje “da najmanji politički subjekt ne može miriti velike”, zapravo govori o pogrešnoj percepciji politike u crnogorskom parlamentu. Ako pogledamo međunarodnu praksu, upravo se najveći sastaju kod najmanjih, koji nisu emotivno ili interesno uključeni u spor, započet upravo od strane velikih. Nikad najmanji ni ne započinju spor. Zbog toga su samiti, tokom Hladnog rata, održavani u neutralnoj Švajcarskoj ili Austriji, ili pak, lideri su se nalazili “na pola puta između dva pola” - u Rejkjaviku. Upravo zbog toga partije centra u Crnoj Gori moraju da zajednički, bez obzira na razlike, udruže snage kako bi ekstremni polovi izgubili svoju političku moć. U potpunosti sam saglasan sa tvrdnjom bivšeg britanskog premijera Tonija Blera “da centar dobija”. Crnogorske partije centra su prošle kroz težak period tokom posljednje decenije, praveći “tampon zonu” između polova, pozivajući na razum, uzdržanost, pomirenje i pristojnost. Stoga vjerujem da bi mogle imati dovoljno mudrosti da naprave, dodatni, odlučujući korak koji bi doveo do jedne nove i drugačije Crne Gore.

S druge strane, u predstojećem periodu oba pola, DPS i DF, moraju pokazati političku zrelost i snagu da započnu reformske procese, koji nisu ni jednostavni ni laki. DPS, sve njegove frakcije, bez izuzetka, moraju prestati da potajno sanjaju o povratku na period prije 30. avgusta, jer se jedna velika struktura, umorna od vladanja, bez mogućnosti da proizvede nove vrijednosti, srušila pod težinom svoje veličine i indolentnosti. Reverzibilni procesi, nakon 30. avgusta, niti su mogući, niti bi bili dobri za Crnu Goru. Što prije DPS to prihvati i razumije, pokrenuće istinske reformske procese unutar partije, za razliku od dosadašnjih, kozmetičkih promjena. Pojedinci, za koje postoji osnovana sumnja da su svojim aktivnostima (bili) uključeni u koruptivne radnje, bez izuzetka, trebalo bi da odgovaraju i na sudu dokažu svoju nevinost. Jedino na taj način mogu odagnati eventualne sumnje. U suprotnom, stavljaju mrlju korupcije, nezakonitih aktivnosti i svoj teret na ostale članove partije i skoro 200.000 glasača, koje niko od njih nije dužan nositi. A i zbog čega bi? Zbog čega bi ljudi bez mrlje u profesionalnoj i ličnoj karijeri, koji su članovi ili glasali DPS bili “žigosani” zbog nekoliko pojedinaca? Takva vrsta lažne solidarnosti nije svojstena crnogorskom nacionalnom biću. Svakako, politički prvaci koji svojom pojavom dovode do daljeg raspolućivanja crnogorskog nacionalnog habitusa, hegelovskog duha naroda, bez obzira što za njih, možda i nisu vezane koruptivno-kriminalne aktivnosti - trebalo bi da odstupe sa političke scene, zbog opšteg dobra, kako bi “pomirenje” bilo moguće. Na drugoj strani političkog spektra, DF i bliske partije, koje su na desnici, takođe bi trebalo da iskoriste predstojeći period kako bi doveli do svog rebrendovanja u međunarodnoj zajednici, makar to dovelo, kratkotrajno i do djelimičnog gubitka jednog dijela biračkog tijela. Da ne bude zabune, u potpunosti je u redu i na mjestu biti prosrpska partija u Crnoj Gori, koja, ukoliko je to njen politički program, zalaže se za interese srpskog naroda - dokle god je ta partija sistemska i učestvuje u okviru ustavno-pravnog porekta nezavisne države Crne Gore. Međutim, nije izgledno očekivati da partije krajnje desnice budu prihvaćene kao partner od 30 država NATO-a i EU ukoliko se one zalažu za izlazak iz evroatlantskih struktura i približavanje nekim drugim centrima, koji su antagonistički u odnosu na Brisel, Berlin, Vašington, Pariz. Među brojnim primjerima uspješnog integrisanja nacionalnih partija u evroatlantski sistem su i proruske partije u baltičkim državama. One su u potpunosti prihvatljivi međunarodni partneri, čak su i koalicioni partneri u pojedinim vladama ovih država. Premda su proruske - niko od njih ne oponira članstvo u NATO i EU. Ukoliko baltičke proruske partije mogu biti evroatlantske i evropske, zbog čega to ne bi mogle biti prosrpske partije u Crnoj Gori? Ukoliko dođe do njihove transformacije, one bi mogle postati partneri međunarodnoj zajednici. U suprotnom, politička sudbina austrijskog političara Jorga Hajdera ili “Alternative za Njemačku”, iz država mnogo snažnijih, organizovanijih i uticajnijih na međunarodnom planu od Crne Gore - mogla bi da bude i njihova. Nasuprot tome, pojedine prosrpske partije koje nisu u koliziji sa ovim vrijednostima, imaju sanšu, da po prvi put, nakon trideset godina, budu dio Vlade i na taj način budu kreatori procesa, umjesto da su pasivni posmatrači i objekti politike iz Karađorđeve ulice.

U potpunosti sam saglasan da jedan od ključnih ciljeva sljedeće vlade, pored pomirenja, treba da bude stvaranje pravne države i nezavisnih institucija. Pravne države koja neće zavisiti od političkih struktura, partija na vlasti ili kulta ličnosti, ali koja neće sprovoditi pravdu po principu “prskalica, sirena, stadiona i kaveza”, što protežiraju pojedini političari parlamentarne većine. Takva, revolucionarna pravda, bila bi svedena na golu silu i ne bi doprinijela pomirenju. Kada su antropolozi, u jednom udaljenom pacifičkom arhipelagu, u koji do tada još uvijek nije došla ruka civilizacije, pitali domoroce da im objasne pojam “dobra” i “zla” oni su odgovorili:

“Dobro je kad mi napadnemo susjedno selo, zapalimo kuće, ukrademo stoku i muškarce povedemo u roblje.”

“A zlo?”

“Zlo je kad oni to urade nama”.

Metaforički preneseno, takva vrsta pravde, kroz ovakvu prizmu dobra i zla, nedopustiva je za Crnu Goru. To bi bila ona ista pravda sprovođena na principima tribalizma i populizma. Pravda jačeg. Samo bi se žrtve promijenile. I tako ukrug. Dok druga strana ne dođe na vlast “i napadne selo onih drugih”.

S druge strane, institucionalna pravda je slijepa, nezavisna i onemogućiće bilo kome da ikad više ima snagu i da nad drugim sprovodi svoju verziju pravde i pravičnosti. Političko jačanje centra, fokus na njenom karakteru, umjesto na samoj državi, slabljenje političkih ekstrema, bolji životni standard i nezavisna institucionalna pravda su jedini put koji će dovesti do prijeko potrebnog socijalnog pomirenja crnogorskih građana. A država je jaka koliko je snažna njena unutrašnja kohezija. Bez obzira na činjenicu da je, na sopstveni zahtjev, moje političko finale bilo sa prethodnom Vladom, da ne idem dalje, nova manjinska vlada će uložiti sve napore da Crna Gora, konačno, nakon trideset godina, sruši svoj nevidljivi berlinski zid koji je dijeli, na Istok i Zapad, na “naše” i “njihove”, a da termini shvatanja dobra, i još više zla, budu daleko od domorodačkih naroda udaljenog pacifičkog arhipelaga.

Autor je diplomata

( Đorđe Radulović )