Roditeljstvo u rukama jedne žene
Potpisivanjem memoranduma o saradnji, Podgorica, Bar, Danilovgrad i Kolašin odluku o raspodjeli sredstava za postupke medicinski potpomognute oplodnje prepustili isključivo direktorici Fondacije “I ja imam pravo da budem mama” Žani Mihaljević. Mihaljević kaže da su kriterijumi za dodjelu novca utvrđeni memorandumom, ali su u tom dokumentu opisane samo obaveze Fondacije. Opština Nikšić za liječenje neplodnosti izdvaja najviše novca, 25.000 eura, i jedina dodjeljuje sredstva bez posrednika
Glavni grad Podgorica i opštine Bar, Danilovgrad i Kolašin odluku o tome kome će biti doniran novac građana namijenjen za one koji žele da se ostvare kao roditelji, prepustile su jednoj osobi - Žani Mihaljević, direktorici Fondacije “I ja imam pravo da budem mama”.
Ujedno, novac se dodjeljuje bez preciznih kriterijuma.
Za razliku od njih, Opština Nikšić, koja u tu svrhu opredjeljuje i najviše novca iz budžeta - 25.000 eura, program podrške sprovodi sama i, uz kriterijum da pomoć mogu dobiti kandidati koji su kroz postupke već prošli na teret države, ima i druge kriterijume koje bi parovi i žene trebalo da ispune.
Opštine Podgorica, Danilovgrad, Bar i Kolašin potpisale su sa Fondacijom memoradume o saradnji. Glavni grad u martu prošle godine, Danilovgrad u oktobru, a Bar i Kolašin u prvoj polovini februara ove. Glavni grad i barska Opština u tu svrhu izdvajajaju po 10.000, Kolašin 6.000, a Danilovgrad 5.000 eura.
Opština Danilovgrad, kako je Mihaljević kazala redakciji, još nije prenijela sredstva na Fondaciju. Najavila je i potpisivanje memoranduma sa Opštinom Berane.
Na pitanje o kriterijumima na osnovu kojih se dodjeljuju sredstva, iz Fondacije su kazali da su oni utvrđeni memorandumom.
Memorandumi su dostupni na vebsajtu Fondacije i nijedan ne sadrži kriterijume za raspodjelu sredstava, samo obaveze koje Fondacija ima prema opštini sa kojom ga potpisuje.
Na isto pitanje, iz Glavnog grada “Vijestima” su kazali da im je Fondacija na uvid dostavila Pravilnik o dodjeli i raspoređivanju donacija, pomoći i drugih sredstava iz sredstava Fondacije, te da su tim dokumentom precizirani uslovi i kriterijumi za njihovu dodjelu, kao i postupak raspodjele i način definisanja ugovora o donaciji između Fondacije i krajnjih korisnika.
Prema Pravilniku koji je objavljen na vebsajtu Fondacije, “donacije, pomoći i sponzorstva se dodjeljuju u cilju pomoći u borbi protiv neplodnosti”, zahtjev se podnosi u pisanoj formi uz obrazloženje, a odluku o tome kome se dodjeljuje novac donosi - direktorica Mihaljević.
”Direktorica Fondacije... kao organ će donijeti odluku u odnosu na sljedeće kriterijume: zahtjev tražioca... i priloženu medicinsku dokumentaciju”, piše u dokumentu.
Dodaje se i da je direktorica “nadležna i za donošenje odluka o donacijama, pomoćima i drugim sredstvima, o čemu podnosi izvještaj Upravnom odboru”.
Glavni grad, te opštine Bar, Danilovgrad i Kolašin, potpisale su istovjetne memorandume sa Fondacijom.
Ko prvi, njemu novac
Heteroseksualni parovi i žene bez partnera pravo da se ostvare kao roditelji na teret države ostvaruju na osnovu Zakona o obaveznom zdravstvenom osiguranju. Do nedavnih izmjena, na teret Fonda za zdravstveno osiguranje (FZO) dobijali su podršku za tri postupka medicinski potpomognute oplodnje (MPO). Krajem 2021. usvojen je i novi Zakon, pa je, za one koji nemaju djece, broj pokušaja povećan na četiri. Mnogi parovi i žene, međutim, nerijetko prolaze i kroz veći broj postupaka, koje zbog visokih troškova, često ne mogu da sami finansiraju.
Prvi put prošle godine, Glavni grad Podgorica ponudio je takvu pomoć u iznosu 10.000 eura, isti iznos predviđen je i budžetom za 2022.
”Sekretarijat za socijalno staranje potpisao je 8. marta 2021. godine Memorandum o saradnji sa NVO Fondacija “I ja imam pravo da budem mama”, kazali su “Vijestima” iz kabineta Ivana Vukovića.
Iz Fondacije “I ja imam pravo da budem mama”, dva dana nakon potpisivanja memoranduma sa Glavnim gradom, redakciji su rekli da će informacije o toj vrsti podrške biti “javno i transparentno objavljenje na njihovom vebsajtu i društvenim mrežama, putem otvorenog konkursa”.
Mihaljević je, u odgovorima “Vijestima” prije nekoliko dana, kazala da “što se tiče kriterijuma, ne postoji prioritet, niti odabir”.
”Već se striktno pridržavamo memoranduma i zainteresovani koji se prijave dobiju odmah objašnjenje i uđu u program realizacije njihove potpomognute oplodnje... Zainteresovani se obično jave odmah nakon saopštenja u njihovom gradu i najkasnije u periodu od mjesec dana. Nakon toga nema zainteresovanosti”, kazala je ona, dodajući i da se “raspodjela sprovodi po prijavi”.
Medicinska dokumentacija iz ruke u ruku
Obaveza Fondacije je i da lokalnim upravama sa kojima je potpisala memorandum dostavi izvještaje o načinu trošenja sredstava. Iz Glavnog grada kazali su da je o utrošku sredstava iz 2021. izvještaj dostavljen Sekretarijatu za socijalno staranje u propisanom roku, te da je “isti sada predmet pažljive analize”.
”Protekle godine pružena je pomoć u liječenju neplodnosti parovima iz Podgorice u procedurama medicinski potpomognute oplodnje na klinici PFC-Prag, za četiri para, od koji su tri para konkurisala za vantjelesnu oplodnju sa doniranim, a jedan za vantjelesnu oplodnju sa sopstvenim zamrznutim genetskim materijalom. Fondacija je, u skladu sa Pravilnikom o dodjeli i raspoređivanju donacija, pomoći i drugih sredstava koja pripadaju Fondaciji ‘I ja imam pravo da budem mama’, odredila kojim parovima je neophodna novčana podrška i u saznanju smo da se dvije trudnoće prate”, piše u odgovoru “Vijestima” iz PG biroa.
Iz Fondacije su kazali i da su, prema memorandumu koji potpisuju sa opštinama, u obavezi da lokalnoj samoupravi, uz informacijama o utrošku sredstava, pored ostalog, dostave i svu medicinsku dokumentaciju.
Pored četiri para iz Podgorice čije su postupke podržali novčano, prema riječima Mihaljević, na čekanju je podrška za dva para iz Danilovgrada.
”Opština Danilovgrad još nije prebacila sredstva Fondaciji... jedan je opredijeljen za Prag, drugi za kliniku na Sjevernim Kipru”, kazala je ona.
Za Opštinu Bar, u proceduri su, dodaje, tri prijavljena para, a u planu su dvije procedure u Istanbulu i jedna na Sjevernom Kipru.
Za Opštinu Kolašin, prema riječima Mihaljević, takođe za liječenje na inostranim klinikama, prijavljena su dva para.
Mihaljević tvrdi i da je Fondacija ostvarila saradnju sa klinikama u devet država, da za korisnike Fondacije te klinike daju određene popuste.
”Parovi koji su se obratili Fondaciji su ostvarili finansijske povlastice i možemo se pohvaliti da iz tih procedura je ostvareno više trudnoća (približno 30 žena koje su u 2021. godini uradile VTO u inostranstvu) i za sada jedna živorođena beba i više trudnoća”.
Kazala je i da Fondacija nije dobila nijedan zahtjev za podršku od žena bez partnera koje žele da se ostvare u ulozi roditelja.
Nikšić izdvaja 25.000 - bez posrednika
Budžetom za 2022. nikšićka Opština za postupke medicinski potpomognute oplodnje izdvaja 25.000, eura, odnosno 2.000 po paru.
”Vijestima” su kazali da kandidati zahtjev za finansijsku pomoć podnose uz medicinsku dokumentaciju i potvrdu da je par iskoristio mogućnost koju pruža država. Taj uslov, kako su kazali, nije neophodno ispuniti, ako je u pitanju postupak koji se može uraditi jedino na nekoj od klinika u inostranstvu.
U odluci o tome kome dodjeljuju sredstva, kako su kazali iz kabineta gradonačelnika Marka Kovačevića, uzimaju u obzir i socijalni status podnosioca zahtjeva.
”Ovo je važno iz razloga što idemo za time da parovima koji su u lošijoj finasijskoj situaciji, gdje radi samo jedno od budućih roditelja, parovima koji žive privatno iznajmljujući stanove... uputimo pomoć iz razloga pravičnosti, vodeći se time da ukoliko neki od parova ima bolju finansijsku situaciju i veće mogućnosti, lakše može podnijeti troškove koje iziskuje proces VTO, iskreno poštujući i uvažavajući njihovu borbu za potomstvom”.
U slučaju neuspjelog postupka, kako su dodali, jednom paru pomoć dodjeljuje samo jednom.
”Iz razloga prvenstveno ograničenih finansijskih sredstava, kao i zbog toga što ne bismo na taj način željeli da favorizujemo bilo kojeg našeg sugrađanina i sugrađanku u odnosu na druge”, kazali su redakciji.
Procedura dobijanja podrške podrazumijeva i da kandidati dostave predračun klinike na kojoj je zakazan postupak ili drugi dokaz o tom procesu, a novac uplaćuju direktno klinici ili na račun jednog od budućih roditelja.
Pojašnjavaju i da je odluka da po paru izdvajaju do 2.000 eura privremena i da se nadaju da će ubuduće moći da kandidate podrže i ukupnim iznosom cijene postupka.
”Za toliki iznos po paru smo se opredijelili upućeni iskustvom parova koji su ovim povodom dolazili na razgovore, pri čemu smo došli do zaključka da prosječan proces VTO bude u iznosu od 4.500 do 6.000 eura. Visina sredstava za koja smo se opredijelili da uplaćujemo po paru u tom slučaju iznosi od 30 do 50 odsto cijene koja je potrebna, što se nadamo uveliko pomaže, a cjelokupnu sumu, nadamo se, moći ćemo da izdvajamo u nekom narednom periodu, u slučaju bolje finansijske situacije Opštine”, kazali su “Vijestima”, dodajući i da su lani izašli u susret i pomogli nekoliko parova.
Od početka godine, kako su naveli, nikšićkoj Opštini upućeno je desetak zahtjeva, tri su odobrena i već su u procesu MPO.
”Nadamo se da ćemo čuti lijepe vijesti”, poručili su iz kabineta Kovačevića.
Sa problemom neplodnosti u Evropi se suočava više od 25 miliona ljudi, podaci su Fertility Europe. Neplodnost muškog faktora javlja kod oko 40 odsto svih neplodnih parova.
Crna Gora se, prema Atlasu politika u liječenju neplodnosti iz oktobra 2021. godine, među 43 države Evrope, nalazi u donjoj polovini liste sa procentom 59 odsto ispunjenosti u odnosu na preporučene procedure i zahtjeve.
Za grupu država među kojima je i Crna Gora, kao problem navodi se dostupnost tretmana za pojedine kategorije. U Crnoj Gori još 2009. omogućena je donacija, ali ona kao tretman do danas nije zaživjela.
Dodatno, kao problem se navodi i finansiranje postupaka na teret države i pojašnjava da samo 12 evropskih zemalja finansira do šest postupaka.
CEGAS: Ne smije biti delegiranja odgovornosti
Iz Centra za građanske slobode “Vijestima” su kazali da bi opštine u planovima budžeta morale da predvide pomoć, srazmjerno potrebama i mogućnostima, za one koji na teret Fonda nisu uspjeli riješiti problem neplodnosti.
”I to se ne smije isključivo svoditi na davanje pomoći organizacijama koje se bave ovim problemom, i tako odgovornost do kraja delegirati na druge”, kazali su iz te NVO.
Dodaju i da opštine moraju da imaju direktnu saradnju sa Komisijom za MPO, koju obrazuje Ministarstvo zdravlja.
”Kao što je to i određeno članom 13 Zakona o MPO i koja je jedina ovlašćena da bude stručno savjetodavno tijelo za praćenje i kontrolu postupka”.
Posebno se, kako navode, mora voditi računa o zaštiti ličnih podataka iz zdravstvene dokumentacije parova i žena u postupku, “koji su titulari ovog prava”.
”Kako im se zarad materijalne pomoći ne bi zadiralo u privatnost i rušila njihova najosnovnija prava i slobode, kao što je pravo na privatnost i pravo na zaštitu podataka o ličnosti, ustanovljene Ustavom”.
( Damira Kalač )