Na socijalu će otići čak 400.000 eura: Dar ugroženima ili politički profit?

Od dva miliona eura koje je Nikšiću donirala Srbija na inicijativu predsjednika Aleksandra Vučića, čak 400.000 eura biće podijeljeno za jednokratne socijalne pomoći. Na konferenciji za medije krajem prošle godine, predsjednik Opštine Marko Kovačević nabrajao je za što će otići ta donacija, ali nije pominjao socijalna davanja. Nikšićke vlasti ćute i o kriterijumima po kojima će one biti dijeljene.

Sagovornici Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG) iz Crne Gore i Srbije upozoravaju da bi ova sredstva mogla biti zloupotrijebljena u političke svrhe. Istraživač Beogradskg centra za bezbjednosnu politiku Luka Šterić mišljenja je da bi donacija iz Beograda morala da se posmatra i kao “instrument za jačanje meke moći Srbije u Crnoj Gori”.

Nikšić je na prošlogodišnjim martovskim izborima promijenio vlast, a mjesto predsjednika Opštine dva mjeseca kasnije preuzeo je Kovačević iz Demokratskog fronta (DF). Sa pismom namjere o saradnji, Kovačević se u julu u beogradskom Starom dvoru sastao sa gradonačelnikom Beograda Zoranom Radojičićem, sa kojim je krajem decembra potpisao i sporazum o dvomilionskoj donaciji.

Kovačević je na decembarskoj konferenciji za novinare kazao da je donacija rezultat obećanja Vučića datog jednom od lidera DF-a Andriji Mandiću. “Imamo tačno procedure i program po kom se realizuje ta podrška”, tvrdio je Kovačević i dodao da “to nije ono bukvalno davanje para u vreći”.

Samim Sporazumom, koji je CIN-CG dobio po Zakonu o slobodnom pristupu informacijama, propisano je koliko će novca na šta biti utrošeno. Pola miliona eura namijenjeno je za program podrške kulturi i sportu, 490.000 na rekonstrukciju ulice Široke sa nastavkom Dragovolučke, 300.000 za unapređenje lokalne infrastrukture, 210.000 za izgradnju sa rekonstrukcijom Ulice Živka Nikolića, a 100.000 za podizanje osposobljenosti Komunalnog preduzeća i Službe zaštite i spašavanja. Ovdje se pominje i “transfer podrške za jednokratne socijalne pomoći stanovništvu u vrijednosti od 400.0000 eura”.

Za Široku i Ulicu Živka Nikolića već su pokrenute radnje koje se tiču revizije projekata.

Dokumentima je definisano da se Opština obavezuje da beogradskim vlastima dostavi “svu dokumentaciju o sprovedenim postupcima nabavke u vezi sa realizacijom projekata i nadzorom nad izvođenjem radova, kao i dodatne informacije koje davalac može zahtijevati”.

Jednim od članova propisano je da se Nikšić obavezuje da preduzme adekvatne mjere u odnosu na projekte u “cilju sprečavanja neregularnosti, pronevjere, korupcije ili bilo koje druge nelegalne aktivnosti” i da o tome obavještava Beograd.

Nikšić će biti dužan da dostavlja polugodišnje izvještaje o realizaciji svih projekata, uključujući i dodjelu jednokratne socijalne pomoći.

Iz Kovačevićeve službe su kazali da se cijela komunikacija sa Beogradom odvijala usmeno, da nema pisane komunikacije, koju je novinar tražio po Zakonu o SPI. Takođe nisu odgovorili na brojna pitanja o kriterijumima za projekte i socijalnu pomoć.

Donacije nisu sporne, nego što će se sa njima činiti

Nije sporno samo doniranje, jer su Srbija i mnoge druge države ustupale bespovratnu pomoć Crnoj Gori i ranije. Podrška je bila izrazita i u periodu pandemije koronavirusa. Ali ako se iza donacija krije politički uticaj određenim subjektima, to može imati određene negativne reperkusije.

Izvršna direktorka Centra za građansko obrazovanje (CGO) Daliborka Uljarević ističe da Grad Beograd ima “mnogo građana i građanki koji su u stanju socijalne potrebe, tako da je jasno da se ovdje radi isključivo o političkoj odluci”. “To je na štetu onih koji imaju u gradu Beogradu ozbiljnih egzistencijalnih problema, zarad partikularnih interesa vladajuće političke garniture u Srbiji, koja zloupotrebom državnih resursa pomaže svoje političke eksponente u državama regiona, a u ovom slučaju u Crnoj Gori”, kazala je Uljarević.

Sporazum je donijet na osnovu zaključka Vlade Srbije. Šta piše u zaključku Vlade Ane Brnabić nije poznato, jer nije dostupan na sajtu Vlade Srbije među materijalima sa sjednice, a tamošnje vlasti nisu odgovarale na naše novinarske upite.

Iz Grada Beograda nisu, između ostalog, odgovorili na pitanja kojim su se kriterijuma vodili pri odlučivanju kako će novac biti utrošen i kako komentarišu navode da je riječ o političkom uticaju.

O ovome nisu odgovorili ni iz Srpske napredne stranke, kao ni na pitanje da li je dodjela novca za infrastrukturalne i druge projekte uslovljena izborom izvođača radova iz Srbije ili iz Republike Srpske. Na ova pitanja nije odgovoreno ni iz institucije predsjednika Srbije, na čijem je čelu lider SNS-a Vučić.

Direktorica CGO kazala je za CIN-CG da u Crnoj Gori “još nemamo političke strukture koje uvažavaju građane i građanke, već je za njih to ‘stanovništvo’ kako se navodi u ovom ugovoru, odnosno biračko tijelo kako se to u realnosti interpretira i adresira”.

"Mnogo je navoda o direktnom miješanju srbijanskog predsjednika Vučića u lokalne izbore u Nikšiću, imamo i njegovu raniju izjavu da neće žaliti sredstava za potrebe kampanje tokom popisa u Crnoj Gori, a tu su i najavljeni prijevremeni parlamentarni izbori, tako da je ovaj ugovor samo komadić te slagalice,” uvjerena je ona.

Popis stanovništva bi trebalo da bude održan ove godine, nakon što je Vlada upitila Predlog zakona u skupštinsku proceduru.

Uljarević dodaje da sprovođenje ovog ugovora treba da bude predmet redovnih i detaljnih kontrola, kao i praćenja od strane medija i drugih aktera. Posebno treba imati u vidu da ovaj ugovor u najvećem dijelu opredjeljuje novac za određene infrastrukturne projekte pa bi, prema njenim riječima, bilo interesantno ispratiti ko će biti izvođači radova i ko će imati tu vrstu materijalne koristi, kao i po kojim kriterijumima.

Takođe napominje da ne treba zaboraviti da crnogorsko zakonodavstvo ne dozvoljava “finansiranje partijskih subjekata iz inostranstva i stoga je obaveza nadležnih institucija, u ovim osjetljivim okolnostima pojačanog političkog interesa zvanične Srbije, da vode računa da se zakoni ispoštuju a sve sumnje u moguću upotrebu ovih sredstava za potrebe bilo kojeg partijskog subjekta efikasno procesuiraju”.

Zakonom o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja propisano je da je zabranjeno političkim subjektima primanje materijalne, finansijske pomoći i nenovčanih priloga od drugih država.

Zakonom o sprečavanju korupcije propisano je da funkcioner ne smije primati donacije koje utiču ili bi mogle uticati na zakonitost, objektivnost i nepristrasnost rada organa vlasti u kojem obavlja javnu funkciju. Donacija, navodi se u Zakonu, predstavlja ustupanje bez naknade ili besteretno ustupanje određenih materijalnih i nematerijalnih dobara, pokretne ili nepokretne imovine organima vlasti.

”Nakon što dobije izvještaj i ako na osnovu njega ili na osnovu sopstvenog saznanja utvrdi da su primljena sponzorstva i donacije uticali i mogli uticati na zakonitost, objektivnost i nepristrasnost rada organa vlasti, Agencija će o tome dati mišljenje i obavijestiti naležni organ vlasti radi preduzimanja mjera iz okvira svoje nadležnosti, u skladu sa zakonom”, rečeno je za CIN-CG iz institucije na čijem je čelu Jelena Perović.

Jačanje uticaja od smjene vlasti

Stručnjaci iz Crne Gore i regiona konstatovali su da je došlo do jačanja uticaja Srbije nakon smjene vlasti predvođene Demokratskoj partijom socijalista (DPS) na parlamentarnim izborima u avgustu 2020. godine. Vučić je prije godinu i po najavio otvaranje fabrika na sjeveru Crne Gore i zapošljavanje na stotine ljudi u većim opštinama, kao što su Bijelo Polje i Berane. Od tih najava, međutim, za sada nije bilo rezultata.

Umjesto izgradnje fabrika, krenula je podrška jačanju njemu bliskih političkih subjekata. Kada se u martu prošle godine održavala izborna kampanja za izbore u Nikšiću, nju je, između ostalog, obilježilo i protjerivanje više srpskih državljana koji su pomagali DF-u.

”Protjerivanjem naših prijatelja iz Srbije, koje je angažovala NSD da nam pomognu oko baza podataka, unapređenja stranačke infrastrukture i obuke stranačkih aktivista, samo je još jedna siledžijska akcija DPS i njihovih poslušnika iz represivnog aparata”, poručio je Mandić tada na Tviteru. Dio protjeranih državljana bili su i članovi Vučićevog SNS-a.

Vlada Srbije je prije nekolike godine izdvojila 3,4 miliona eura za kupovinu nekretnine i opremanje “Srpske kuće” u centru Podgorice. Ideju da se formira ovakva institucija podržao je i tadašnji premijer a sadašnji predsjednik Srbije, Vučić.

Srpska kuća je otvorena 15. februara 2019. godine, a u njoj su, prema pisanju medija, smješteni Matica srpska, Institut za srpsku kulturu, Srpski nacionalni savjet, Udruženje književnika srpskog naroda, Srpska televizija, Srpski radio, novine, portali, Srpski kulturni centar i druge ustanove. Prema bilansu uspjeha dostavljenom Upravi prihoda i carina, “Srpska kuća” je 2020. godinu završila u plusu sa oko 227.000 eura.

Statusom “Srpske kuće” propisano je da se ona osniva na neodređeno vrijeme i to sve dok postoje ekonomski i zakonski uslovi za obavljanje njene djelatnosti i postojanje. U slučaju likvidacije i prestanka društva sva imovina društva prelazi u vlasništvo Srpske pravoslavne crkve, navodi se u dokumentu u koji je CIN-CG imao uvid. SPC se smatra najvećim pojedinačnim zemljoposjednikom u Crnoj Gori.

I ekonomski uticaj Srbije u Crnoj Gori je značajan. Podaci koje je krajem novembra objavio CIN-CG pokazuju da je u Crnoj Gori registrovano oko 2,3 hiljade preduzeća u vlasništvu državljana Srbije, koja je ujedno i jedan od najvećih investitora i trgovinskih partnera Crne Gore. Isprepletani ekonomski odnosi Crne Gore i Srbije sežu još iz vremena zajedničke države. Međutim, zanimljivo je da u posljednjih nekoliko godina Beograd sve više ulaže i u one sfere preko kojih bi moglo da se utiče na političke prilike u zemlji. Tako je u nekoliko posljednjih godina primjetno ulaganje Srbije u medijski sektor. Tri od četiri televizije sa nacionalnom frekvencijom su ili će uskoro biti u dominantnom vlasništvu kapitala iz Srbije. U posljednjih nekoliko godina privrednici iz Srbije ulagali su i u portale, lokalne radio-stanice i male medije po Crnoj Gori. “Ulaganja u taj sektor nijesu vođena ekonomskom logikom, jer tu uglavnom nema profita. Radi se o nečem drugom”, kazao je za CIN-CG jedan medijski stručnjak.

Povlašćen položaj srpskim medijiskim kućama, ovdje je prvo otvorila prethodna vlast.

Srpski svet koristan za sticanje političkih poena

”Ipak, jasno je da zvanični Beograd ovakvim potezima dodatno jača svoju poziciju u dijelu crnogorske javnosti koja je svakako naklonjena bliskim vezama sa Srbijom, dok sa druge strane jača i podozrenje dijela javnosti koji se čvrsto protivi snažnijem uticaju Srbije. Takođe, može se očekivati da se ovakvi i slični potezi kojima se jača uticaj Srbije sve češće ponavljaju kako se budu bližili planirani popis stanovništva ili eventualni prijevremeni parlamentarni izbori u Crnoj Gori, jer Vučić u političkim previranjima koja će neminovno pratiti oba procesa vidi priliku da učvrsti svoj posredni i neposredni politički uticaj u Podgorici”, rekao je Šterić.

On upozorava da sa tumačenjima oko ove i sličnih akcija Beograda treba biti obazriv, jer “različiti politički akteri i u Srbiji i u Crnoj Gori, kako oni koji podržavaju veći uticaj Srbije u Crnoj Gori, tako i oni koji mu se protive, zarad političkih poena nastoje da svaku akciju srpskih vlasti prikažu u svjetlu širenja srpskog sveta”.

Ministar unutrašnjih poslova Aleksandar Vulin je sredinom prošle godine kazao da je zadatak “ove generacije političara stvaranje srpskog sveta, odnosno da objedini Srbe gde god budu živjeli”.

Prema riječima sagovornika CIN-CG, utisak je da se koncept srpskog sveta u javnosti preuveličava jer je koristan za sticanje političkih poena, s obzirom na to da nosi snažan simbolički pečat. Vlast u Srbiji na narativu o stvaranju srpskog sveta gradi unutrašnju podršku, ali i sliku o moći i uticaju u regionalnim odnosima, gdje se, navodi on, Vučić predstavlja kao ključni igrač za stabilnost čitavog regiona. “Ovo je prije svega poruka upućena zapadnim centrima moći da je Vučić nezaobilazni faktor na Zapadnom Balkanu, kako bi se umanjio ili preduprijedio pritisak na režim u Beogradu zbog autoritarnog modela vlasti”, navodi on.

Sa druge strane, koncept srpskog sveta svesrdno se koristi i za potrebe unutrašnje politike u zemljama regiona, prije svega u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini. “Tako se sa jedne strane političke snage pod indirektnim pokroviteljstvom režima u Beogradu kao što je DF pozivaju na politiku srpskog sveta kao dokaz o jačanju Beograda kako bi osnažili nacionalistički narativ u srpskom narodu u Crnoj Gori. Sa druge strane, termin srpski svet neprestano koriste i predstavnici bivšeg režima, prije svega iz DPS-a, kako bi na strahu od srpskog sveta kao nastavka velikosrpske politike iz devedesetih gradili crnogorski nacionalistički narativ i podršku povratku starog režima koji će odbraniti nezavisnost Crne Gore, iako je jasno da politika zvaničnog Beograda nema takav domašaj”, kazao je Šterić.

Osvrćući se na sporazum o donaciji, predstavnik Beogradskog centra za bezbjednosnu politiku kazao je da je nemoguće u ovom trenutku tvrditi da li će novac biti utrošen na način koji je naveden u Sporazumu o finansiranju projekata ili je ugovor samo poslužio kao formalnopravno pokriće za finansiranje političkih aktivnosti lokalnog političkog partnera.

Prošle godine podijelili 42.500, predsjednik ima diskreciono pravo

Mada je Opština dobila 400.000 eura da podijeli za jednokratne socijalne pomoći, njen Sekretarijat za kulturu, sport, mlade i socijalno staranje prošle godine podijelio je 42.500 eura.

”U periodu od aprila do decembra 2021. godine Sekretarijat za kulturu, sport, mlade i socijalno staranje odobrio je pomoć za 158 lica u ukupnom iznosu od 20.700 eura i pomoć je isplaćena sa stavke budžeta jednokratne socijalne pomoći”, navodi se u odgovoru dostavljenom CIN-CG.

Ostala pomoć odnosila se na isplate iz budžetske rezerve koja se odnosila na lica koja su bila posebno ugrožena usljed pandemije koronavirusa.

Ne daje jednokratne novčane pomoći samo ovaj Sekretarijat, već se one odobravaju i preko budžetske stavke Službe za saradnju, poslove predsjednika i informisanje. Koliko je novca ova Služba podijelila nije odgovoreno.

Pravo na jednokratnu pomoć imaju pojedinci i porodice koje se nalaze u stanju izuzetno teške situacije koju ne mogu samostalno prevazići bez finansijske podrške društvene zajednice za određene namjene, među kojima su bolest, školovanje, stanovanje.

Prava mogu ostvariti lica koja se nađu u stanju teške socijalne ugroženosti, koja su državljani Crne Gore i imaju prebivalište u opštini Nikšić, ali i lica koja imaju status stranca sa odobrenim privremenim boravkom ili stalnim nastanjenjem u Crnoj Gori, a koja su nastanjena na području grada.

Pravo na jednokratnu pomoć porodica ili pojedinac mogu da ostvare najviše u iznosu do 150 eura, a u pojedinim slučajevima i više.

Odluku o tome donosi tročlana komisija, ali konačnu odluku donosi predsjednik. U izuzetnim slučajevima predsjednik Opštine ima diskreciono pravo da odluči kome će dodijeliti socijalnu pomoć.

Iz Centra za socijalni rad, koji je osim za Nikšić nadležan za Plužine i Šavnik, kazali su za CIN-CG prošle godine isplatili jednokratnih novčanih pomoći u vrijednosti od 24.811 eura za 586 korisnika iz grada pod Trebjesom.

( Miloš Rudović )