Putinizam

Tempo savremenih globalnih “apokalipsa” toliko je ubrzan da praktično jedni preko drugih prelaze ratovi, pandemije, migrantske krize, terorizmi i druge pojave koje čovječanstvu izmiču tlo pod nogama.

I evo sada; Rusija je napala Ukrajinu. Otkud to?

Današnja Ukrajina je, kao i Rusija, država nastala raspadom Sovjetskog Saveza, tog “čeda” Velike oktobarske revolucije iz 1917. godine. Tranzicija, započeta 1991. godine podrazumijevala je u svim postsovjetskim državama uspostavljanje pluralizma putem organizovanja slobodnih izbora za organe vlasti u skladu sa ustavnim obrascima zasnovanim na demokratskim načelima. Porođajne muke demokratije i infantilni period njenih institucija uz katastrofalnu ekonomsku situaciju uslovljavale su spiralu loše perspektive života na tim prostorima, pa nije teško zaključiti da je takva atmosfera pogodovala enormnom bogaćenju jednih, a siromašenju ili stagnaciji drugih; korupciji i kriminalu brutalnih razmjera i učvršćivanju režima samovolje.

Ipak, “Jeljcinova Rusija”(često percepirana kao tek blijeda sjenka njenih prethodnica - Carske Rusije i SSSR-a) “zadala” je sebi posve drugačiji put od ovog kojim današnja Rusija ide. Jeljcin je Rusiju vidio kao državu, koja će, nakon perioda stabilizacije političkih, bezbjednosnih i ekonomskih prilika dostići nivo demokratskih odnosa i ekonomskog prosperiteta karakterističan za evropske demokratije. Čak je u jednom trenutku izjavio da u budućnosti vidi Rusiju kao članicu NATO-a i time vjerovatno izazvao zemljotres usljed “prevrtanja kostiju” Staljinovih, Hruščovljevih i ostalih drugova iz Politbiroa. Sve u svemu, Hladni rat je deklarativno bio gotov. Onda je došao On. Iz mračnih dubina Komiteta gasudarstvene bezbjednosti ušetao je ravno u glavnu kancelariju Kremlja gospodin Vladimir. Vladimir Vladimirovič. Vladimir Vladimirovič Putin.

Istina je, lično ga je predložio za svog nasljednika baš Jeljcin, vrlo brzo uvidjevši da se baš zeznuo. I što je najgore, da je Rusiju zeznuo.

U Putinovoj dvodecenijskoj eri vladavine, Rusija je “rasla” i to je bilo očekivano. Već je prošlo dosta vremena od raspada SSSR-a, pa je sasvim normalno da jedno društvo, u velikoj mjeri oslobođeno stega totalitarizma, napreduje. Taj napredak, međutim, ni blizu nije bio dovoljan da Rusiju, van razumne sumnje, nazovemo državom vladavine prava i društvom koje teži jednakosti. Naprotiv, Putin je patentirao savremeni koncept (prim. a. “po licenci” koristili Milo, Dodik, Vučić) “gdje sam ja tu je i vlast”, u zanosu moći gazeći ustav i institucije države. Kada je bio predsjednik “pitao se” Putin; kada je bio premijer opet se on pitao; kada mu je Ustav onemogućavao novi predsjednički mandat, promijenio ga je. U odnosima sa užim i širim međunarodnim okruženjem demonstrirao je politiku hladnoratovskog pozicioniranja, iako je Hladni rat eutanaziran padom Berlinskog zida i slomom Avgustovskog puča u Moskvi 1991. godine. Putin je podupirao paranoju o permanentnoj ugroženosti Rusije od strane Zapada, koja se ogleda u tzv. širenju NATO-a na istok u namjeri opkoljavanja, a onda logično i porobljavanja Rusije. U tom smislu Putin se protivio učlanjenju postsovjetskih i drugih zemalja u NATO, ali bez pretjerane sumnje i u Evropsku uniju, koju je takođe tretirao kao produkt koncepta globalizacije.

Jasno je da Putin svoju politiku dominantno gradi na paradigmi Hladnog rata, iako je to minuli sukob uslovljen tenzijama između Amerike i SSSR-a koga više nema, odnosno između ideologija demokratije, privatne svojine i tržišta s jedne, i diktature, kolektivne svojine i kontrolisane privrede s druge strane. Postavlja se pitanje - zašto to radi? Odgovor je - prosto zato jer se diktature, otvorene ili prikrivene, održavaju upravo na tezi o egzistencijalnoj ugroženosti države i nacije i fingiranju konstantnog “vanrednog stanja”. U toj “magli” Putin se pojavljuje kao odlučni lider koji je sebi namijenio svetu dužnost da spasi Rusiju od nestanka, pa pitanja koja se tiču korupcije, beskrupulozne moći državno - mafijaške oligarhije, siromaštva, opšte depriviranosti unutrašnjosti, ljudskih prava itd. ostaju “izvan radara” javnosti.

S tim u vezi, dolazimo do ključne stvari, a to je da prilikom analize odnosa Rusija - Zapad polazimo od potpuno pogrešne pretpostavke da Hladni rat još traje. Rusija je, formalno, dakle, onako kako njen ustav normira, demokratska država sa tržišnom privredom i u tom smislu bazični ideološki društveni koncepti Rusije i Zapada nisu suprotstavljeni. Rusija je suprotstavljena samoj sebi, odnosno, putinizam, kao izraz sadašnjice Rusije, suprotstavljen je ideji ruskog društva, kao evropskog, demokratskog i progresivnog, koje živi u miru i saradnji sa svojim susjedima i koje je u međunarodnoj politici okrenuto humanim načelima koegzistencije.

NATO, odnosno Zapad, bez sumnje, nose moralni teret bombardovanja tadašnje SRJ, kao akta agresije na međunarodno priznatu državu, pod izgovorom sprečavanja humanitarne katastrofe, koja se zaista događala na Kosovu i koji je umjesto legitimnih sredstava prinude, sankcija, diplomatskog pritiska, korišćenja instrumenata jurisdikcije međunarodnih sudova i univerzalne sudske nadležnosti bilo koje države u slučajevima teških kršenja međunarodnog ratnog i humanitarnog prava, izabrao nelegalnu primjenu ratne sile, koja je nažalost osokolila i Putina i “Putinovog druga” da po uspostavljenom presedanu postupaju isto u istoj ili sličnoj situaciji. Ali, kako se međunarodno pravo ne uspostavlja presedanima, već je, prije svega, normirano međunarodnim konvencijama, jasno je da jedan pogrešan primjer ne može biti izgovor za, u suštini, pravno-političku manipulativnu konstrukciju “ako možete vi, možemo i mi”, a takve stvari se prelamaju preko leđa upravo onih koji ni na koji način nisu uključeni u tzv. geostratešku raspodjelu kolača, već su direktne ili kolateralne žrtve “geostrateških igara”.

Suma sumarum, Rusija je, bez objave rata, koristeći frazu “specijalna vojna operacija” napala Ukrajinu, svog susjeda, zemlju koju je 1991. godine priznala kao nezavisnu državu u postojećim granicama, sve sa Krimom, Donjeckom i Luganjskom, tj. teritorijom koju je Ukrajina imala kao sovjetska republika. Trideset godina kasnije svjedočimo invaziji i sve strašnijem razaranju i ubijanju ljudi u Ukrajini.

U tom smislu, ne zamjerite mi na digresiji, ali para uši kritika naše tobožnje evropocentričnosti usljed koje se ne obaziremo na stradanja u Jemenu ili na drugim stratištima Kugle nam zemaljske. Pomislio bi neko da je u srži takvih primjedbi ništa drugo do diskretno svrstavanje u ovom konfliktu na stranu Rusije. I bio bi potpuno u pravu. Naravno da kao ljudi osuđujemo ratove i da saosjećamo sa stradanjem ljudi i nesrećama koje su se dešavale ili se dešavaju širom svijeta. Odbrambeni mehanizmi ljudske psihe krivi su što “filtriramo” nepodnošljivu količinu “teških” informacija, pa propuštaju prije svega ono što nam je u vidokrugu i sa čim se u najvećoj mjeri identifikujemo. To nikako ne znači da više vrednujemo živote Ukrajinaca ili Rusa u odnosu na živote Jemenaca ili Palestinaca. Takođe, trajanje sukoba i ljudskih patnji je obrnuto proporcionalno sa našom pažnjom usmjerenom ka tim događajima, pa je njen intenzitet uvijek najizraženiji na samom početku i s vremenom opada. Sjetimo se solidarnosti sa Italijom na početku pandemije kovida ili onih proglašenja dana žalosti zbog umrlih od kovida, da bi danas, gotovo sa emotivnom distancom, primali informacije o dnevnom broju umrlih od kovida.

Podsjetimo se na kraju, bez obzira na to za koju stranu tradicionalno navijamo, mi koji pamtimo ratove, sankcije, oskudicu i diktaturu, a usljed kojih dolazi do izubljenih i propalih života, zdravlja, imovine i morala, da se ovdje se ne radi o sukobu između Rusije i Zapada, već o sukobu Rusije, koja je u ovom ratu agresor i Ukrajine koja brani pravo na sopstveno postojanje i sopstveni izbor načina života. A velikoj Majci Rusiji poželimo da ponovo ustane i zasija kao svetionik kulture u slavu Puškina, Čajkovskog, Tolstoja, Dostojevskog, Bulgakova, Čehova i drugih velikana, bez kojih ovaj svijet ne bi imao oči koje tako gledaju na dušu ili bi, barem, taj pogled bio mutniji. Ruski narod nije zaslužio Putina. Slava Ukrajini!

( Radovan Bato Furtula )