Oštra kritika pravosuđa

Roman “Sumorna kuća” grandiozno djelo velikog engleskog pisca Čarlsa Dikensa prvi put se pojavljuje na srpskom jeziku u prevodu Nenada Dropulića, u izdanju Lagune.

“Sumorna kuća” je po mišljenju kritike Dikensov najbolji roman, zato što se pored brojnih društvenih anomalija bavi i prikazivanjem pravnog sistema koji se više bavi ometanjem i zapetljavanjem nego rješavanjem problema, što mu poslije više od vijek i po od nastanka daje nevjerovatnu dozu savremenosti.

“Sumorna kuća” objavjena u okviru Lagunine edicije “Feniks”, koja je nastala da bi savremenoj publici učinila dostupnim djela novoprevedenih klasika svjetske književnosti kao i zaboravljena djela već priznatih pisaca. Čitaoci tako imaju priliku da se prvi put upoznaju sa jednim od najvećih dometa svjetske književnosti i uživaju u čarima prvoklasne literature.

U “Sumornoj kući”, jednom od Dikensovih, ne samo najznačajnijih, već i najvirtuoznijih romana, o beskrajnoj sudskoj parnici, koja je izjedala generacije i upropaštavala porodice i njihove imetke, vješto se prepliću dvije paralelne priče: priča o bogatoj ledi Dedlok, ispričana u trećem licu, i priča o siromašnoj Ester Samerson, ispričana iz lične perspektive.

Ester je još jedno od književnikovih siročadi rođenih pod srećnom zvijezdom; kada njen staratelj umre, pojavljuje se advokat koji je šalje da živi sa Džonom Džarndajsom, koji bi mogao da ima korist od beskonačnog procesa osporavanja testamenta na sudu. Glas Ester, jednostavan i bez ikakvog pretjerivanja, potpuno je drugačiji od glasa sveznajućeg pripovjedača; djeluje kao da su roman napisale dvije različite osobe. Oholu plemkinju ledi Dedlok i sirotu djevojku Ester spojiće ozloglašeni sudski spor Džarndajs protiv Džarndajsa, nekoliko spornih testamenata i Sud lorda kancelara, mjesto gdje se odigrava suđenje bez kraja.

Dio romana se bavi pričom o ledi Dedlok koja se neprekidno “dosađivala nasmrt”. Njen učmali život i pravna zavrzlama u sudskom sporu Džarndajsa protiv Džarndajsa ispričani su u trećem licu, a sam stil djeluje barokno i satirično. Ostatak priče pripovijeda Ester Samerson, autorov jedini ženski narator. Inspirisan stvarnim sudskim procesom koji se odugovlačio više od pedeset godina, Dikensov roman podjednako je aktuelan kao i prije više od sto šezdeset godina kad je pisan.

Pored kompleksnog i ubjedljivog prikaza engleskog pravosuđa, ovo je i briljantna detektivska priča o inspektoru Baketu, koji pokušava da razriješi misterije koje prate junake ovog remek-djela engleske književnosti XIX vijeka.

U “Sumornoj kući” Dikens je napao engleske institucije sa do tada neviđenom žestinom. Ipak, uspjelo mu je da ga ne omrznu. Njegovo djelo toliko je čitano da je postalo nacionalna institucija.

Nakon što je objavljen, roman “Sumorna kuća” opravdao je Dikensovu reputaciju ozbiljnog, zrelog, ali i duhovitog pisca. Ova uzbudljiva misterija uz pregršt neočekivanih zapleta istovremeno je i oštra kritika engleskog pravosudnog sistema. Snagom izuzetnog talenta Dikens je uspio da u ovom monumentalnom djelu objedini crnu komediju, farsu i istinsku tragediju dajući jedan od najupečatljivijih i najobuhvatnijih prikaza engleskog društva prve polovine XIX vijeka.

Radnja romana “Sumorna kuća”, koja se odigrava na Visokom sudu prije zakonskih reformi 1870. godine, nije pretjerano prikriveni napad na pravni sistem toga vremena. Današnje viđenje advokata - vjeruje im manje od četvrtine ljudi u Velikoj Britaniji - djeluje makar djelimično inspirisano likovima kao što su gospodin Tokinghorn iz ovog romana. I najveći svjetski poznavaoci prava i pravnog sistema slažu se sa činjenicom da ne postoje knjige van domena zakona koje studenti prava treba više da pročitaju nego što su Dikensovi “Pikvikov klub” i “Sumorna kuća”. Čak i iskusni sudski advokat, može biti zbunjen nekim pravnim tačkama koje pominje Dikens, zato što su srećom zauvijek izašle iz domena živog zakona.

Način na koji je Dikens pisao o različitim aspektima prava i pravnika svog vremena danas su veoma vrijedan doprinos ne samo za taj period, već i za ranije periode pravne istorije. Kod Dikensa je centralno nešto što i dan danas predstavlja veliki problem i to posebno u malim građanskim parnicama kada troškovi suđenja uveliko premašaju dodijeljenu odštetu.

Čarls Džon Hafam Dikens (7. februar 1812 - 9. jun 1870) bio je engleski književnik i kritičar društva. Stvorio je najpoznatije svjetske književne likove i mnogi ga smatraju najvećim romanopiscem viktorijanskog doba. Njegova djela uživala su nezapamćenu popularnost još za njegovog života, a do dvadesetog vijeka kritičari i stručnjaci priznali su ga za književnog genija. Rođen u Portsmutu, Dikens je napustio školu i zaposlio se u fabrici kad mu je otac dospio u dužnički zatvor. Iako nije imao zvaničnog obrazovanja, uređivao je jedan nedjeljni časopis punih dvadeset godina, napisao je petnaest romana, pet novela, stotine pripovijedaka i publicističkih članaka, često je držao predavanja i javna čitanja svojih djela, neumorno je pisao pisma i živahno je vodio kampanje za prava djece, obrazovanje i druge društvene reforme.

Prvi književni usjpeh Dikens je doživio 1836. godine, kada je u nastavcima objavljen “Pikvikov klub”, književni fenomen svog vremena - uglavnom zahvaljujući uvođenju lika Sema Velera u četvrtom nastavku - što je podstaklo proizvodnju predmeta nadahnutih knjigom i nastanak drugih djela sa sličnom temom. Za nekoliko godina Dikens je stekao književnu slavu i u drugim zemljama i postao poznat po duhovitosti, satiričnosti i pažljivom posmatranju ličnosti i društva. Njegovi romani, koji su uglavnom izlazili u nedjeljnim ili mjesečnim nastavcima, prvi su objavljivani na ovaj način koji će postati preovlađujući u viktorijansko vrijeme. Napeti završeci nastavaka držali su čitaoce u neizvjesnosti. Ovaj format omogućavao je Dikensu da procjenjuje reakciju publike i često prilagođava zaplete i razvoj likova prema tim informacijama. Svoje zaplete gradio je vrlo brižljivo i često je u priče uplitao elemente savremenih događaja. Mnogobrojni nepismeni siromasi plaćali su po pola penija da im se pročita nova mjesečna epizoda, što je stvaralo i nadahnjivalo novi stalež čitalaca.

Dikensova novela “Božićna priča” iz 1843. godine i dalje je izuzetno popularna i neprestano nadahnjuje adaptacije u svim umjetničkim žanrovima. “Oliver Tvist” i “Velika očekivanja” takođe su često adaptirani i, kao i mnogi njegovi romani, prizivaju slike ranoviktorijanskog Londona. Dikensov najpoznatiji istorijski roman je “Priča o dva grada” (odvija se u Londonu i Parizu) iz 1859. Kao najslavnija ličnost svog vremena, Dikens će u kasnijem razdoblju karijere, na zahtjev javnosti, poći na turneje na kojima je čitao svoja djela. Osmog juna 1870. Dikens je pretrpio moždani udar poslije čitavog dana rada na romanu “Edvin Drud”. Sutradan je, ne došavši svijesti, preminuo u svom seoskom domu Gadshil plejsu.

( Vujica Ognjenović )