Slobodna zona u zoni sumraka

U proteklom periodu imali smo priliku da putem medija budemo informisani o događanjima i situaciji u Slobodnoj zoni "Luka Bar".

Sadržaj ovih informacija ukazuje da Slobodna zona od instrumenta za razvoj ekonomije, generisanja prihoda i zaposlenosti, ne samo na lokalnom nivou, postaje svojevrsna zona sumraka, koja osim neostvarivanja ciljeva zbog kojih je osnovana, postaje i prostor za razne nelegalne aktivnosti, generiše evaziju državnih prihoda i narušava ugled nacionalne ekonomije.

Slobodne zone su jedan od instrumenata i pokretača ekonomskog razvoja, i u zavisnosti od ekonomske i spoljnotrgovinske politike imaju imaju različite forme osnivanja i organizovanja.

Bez obzira na način organizovanja svi ovi specifični ekonomski prostori imaju uglavnom zajedničke ciljeve - privlačenje investicija, povećanje zaposlenosti, poboljšanje spoljnotrgovinskog i platnog bilansa.

Planiranju i osnivanju slobodnih zona se ne smije pristupiti na osnovu proizvoljnih i površnih studija (elaborata) opravdanosti, već se mora uraditi temeljna strategija i ekonomska analiza, koja će precizno definasti zakonski okvir poslovanja, pravno - administrativne procedure, kadrovski i logističko - tehnološki potencijal.

U našem neposrednom ekonomskom okruženju, odnosno zemljama EU i regionu Zapadnog Balkana, funkcionišu mnoge slobodne zone i generišu značajan obim poslovanja, prihoda i investicija.

U zemljama članicama EU posluje 80 slobodnih zona i to u Bugarskoj (12), Hrvatskoj (11), Kipru (1), Češkoj (9), Danskoj (1), Estoniji (3), Francuskoj (2), Njemačkoj (2), Grčkoj (4), Mađarskoj (1), Italiji (3), Latviji (4), Litvaniji (2), Luksemburgu (2), Malti (1), Poljskoj (7), Portugalu (1), Rumuniji (6), Sloveniji (1) i Španiji (7).

Ovi specifični ekonomski prostori ostvaruju značajne prihode i privlače direktne strane investicije putem posredničke trgovine i skladištenja robe, a u većoj mjeri kao slobodne izvozne proizvodne zone u kojima se odvija laka industrijska proizvodnja i prerada.

U Republici Srbiji (ekonomija sa kojom imamo najveći obim spoljnotrgovinske robne razmjene) posluje 15 slobodnih zona, koje ostvaruju promet od preko 5 milijardi eura ( 2019.), zapošljavaju oko 40.000 zaposlenih, i u kojima posluje preko 200 multinacionalnih kompanija sa velikim obimom investicija.

Bez namjere da se u ovom tekstu pravi poređenje poslovanja Slobodne zone "Luka Bar" sa zonama u okruženju, lako je uočiti da osnivanje Slobodne zone “Luka Bar” nije ispunilo očekivanja sa aspekta šire društveno-ekonomske zajednice, već njeno poslovanje dovodi u pitanje razloge njenog osnivanja, ozbiljno šteti ionako lošem imidžu crnogorske ekonomije, i odbija ozbiljna ulaganja sa kredibilnim investitorima.

Osnivači Slobodne zone "Luka Bar " su Vlada Crne Gore, Opština Bar i Luka Bar AD, dok je Luka Bar AD istovremeno i operater i korisnik.

Nije poželjno i opravdano da Luka Bar AD bude istovremeno osnivač, operater i korisnik, a takođe i da Vlada bude osnivač slobodne zone i da sama sebi daje mišljenje i saglasnost na osnivanje.

Poslovanje korisnika u Slobodnoj zoni uglavnom se odnosi na uskladištenje robe, dok gotovo da nema korisnika čije je poslovanje izvozno orijentisano i koje bi doprinosilo ekonomskom razvoju.

I pored toga što Slobodna zona ne koristi svoje potencijale i ne ispunjava ciljeve zbog kojih je osnovana, suočeni smo sa nelegalnim aktivnostima koje se dešavaju u zoni i koje prave veliku štetu državnom budžetu, koja prevazilazi sve benefite poslovanja Slobodne zone.

Neadekvatan odgovor ili nemoć nadležnih institucija, kada su u pitanju nelegalne aktivnosti sa akciznom robom, prije svega duvanskim proizvodima, moramo prije svega tražiti u veoma lošim i nedorečenim zakonskim rješenjima, i koja umjesto da budu predmet analize i unapređenja, imamo smiješne situacije da u se Slobodnoj zoni angažuju specijalci, vrše forenzička istraživanja, i priča o lancima i katancima.

Sva roba koja se uvozi u carinsko područje Crne Gore podliježe mjerama carinskog nadzora, pa i ona koja se smješta u neku slobodnu zonu. Način na koji se trenutno podnosi i smješta akcizna roba u zonu je neprihvatljiv i mora se preciznije definisati u skladu sa zakonom.

Zbog specifičnog načina prijave, podnošenja i smještaja robe u Slobodnoj zoni, i s obzirom da postojeći Carinski zakon i Uredba za sporovođenje Carinskog zakona, veoma površno i konfuzno definišu ovu proceduru, neophodno je bilo donijeti posebnu Uredbu o carinskom postupku u slobodnim zonama, kojom bi se osim unošenja, iznošenja, smještaja robe i evidencije robe, precizno definisao i način obezbjeđenja za naplatu carinskog duga koji može nastati, između ostalog i nezakonitim raspolaganjem robe u Slobodnoj zoni.

Obezbjeđenje bi se polagalo za akciznu robu, i ovom slučaju, operater Luka Bar AD, bi bila obavezna položiti odgovarajuće obezbjeđenje, shodno odredbama Carinskog zakona (garancija poslovne banke, gotovinski depozit ili neki treći vid obezbjeđenja u skladu sa zakonom).

Na ovaj način bi svaka paklica cigareta bila obezbijeđena u smislu naplate carinskog duga (carina, PDV, akciza), kao i iznosi za kazne u slušaju kršenja propisa, čime bi državni budžet bio zaštićen, što naravno ne isključuje ostale mjere obezbjeđenja robe u zoni ( video nadzor, fizičko obezbjeđenje i sl. ).

Takođe, u zemljama EU sa kojom imamo nespornu obavezu da do pojedinosti uskladimo carinsko i poresko zakonodavstvo iz razloga nesmetanog prometa roba i usluga, poslovanje slobodnih zona se uređuje dodatnim podzakonskim aktom.

U Hrvatskoj, članici EU, poslovanje zona se detaljnije definiše "Uputom o provjedbi mjera carinskog nadzora u slobodnim zonama".

Rješenje, koje bi bilo najprihvatljivije u slučaju Slobodne zone “Luka Bar”, i koje umanjuje garantne obaveze operatera, a istovremeno obezbjeđuje naplatu carinskog duga u slučaju nelegalnih aktivnosti sa akciznom robom, je da se zona podijeli na zonu kontrolnog tipa 1 i zonu kontrolnog tipa 2.

U dijelu kontrolnog tipa 1 (slobodna izvozna zona), koji bi bio u funkciji podsticaja proizvodnih aktivnosti, izvoza i investicija, sprovodio bi se postupak koji omogućava pojednostavljena postupanja sa robom, dok bi se u dijelu kontrolnog tipa 2 omogućilo skladištenje akciznih roba i sprovodila procedura ekvivalentna onima u carinskim skladištima, koja pored ostalog podrazumijeva polaganje odgovarajućeg obezbjeđenja za naplatu carinskog duga od strane korisnika.

Izradom nove strategije za razvoj koja bi predvidjela formiranje posebnog privrednog društva za upravljanje Slobodnom zonom “Luka Bar” i unapređenje zakonske regulative, u sprezi sa aktivnostima na privlačenju kredibilnih investitora, može joj se obezbijediti razvojna perpspektiva.

Zbog nelegalnih aktivnosti u zoni koje su odraz nemoći institucija, nemara, loše regulative i prakse, ne smije se odustati od razvojne perspektiva Slobodne zone.

Vrijeme je da se prestane sa manipulacijama i da se zona privede namjeni i učini faktorom razvoja ili da se stavi katanac na nju.

Autor je konsultant u oblasti spoljnotrgovinskog poslovanja i carinskog postupka

( Nebojša Kaljević )