Hoće li se ostvariti Orbanov san da vlada dvije decenije
Orban je suočen sa ujedinjenom opozicijom prvi put otkad je 2010. ubjedljivom pobjedom osvojio vlast
Nakon treće uzastopne ubjedljive pobjede 2018, mađarski premijer Viktor Orban je rekao da mu snažni novi mandat omogućava da planira 12 godina unaprijed, što bi značilo neprekidnu dvodecenijsku vlast.
Njegov plan će biti stavljen na probu na sjutrašnjim parlamentarnim izborima. Ankete pokazuju da šest opozicionih stranaka koje su se prvi put ujedinile protiv njega ima dobre šanse da pobijedi njegovu nacionalističku stranku Fides.
Fides je ubjedljivljivo pobijedio na izborima 2018. vodeći žestoku kampanju protiv imigranata koja mu je donijela pohvale od bivšeg predsjednika SAD Donalda Trampa i evropske ultradesnice i dovela ga u sukob sa Briselom.
Orban (58), koji je transformisao Mađarsku u samozvanu "neliberalnu demokratiju" čvrstom kontrolom nad medijima i postavljanjem lojalista na čelo ključnih institucija, sada priznaje da nije lako doći do pobjede.
"Na ovim izborima su ulozi veliki, čak i za starog borca kao što sam ja, puno veći nego što sam mogao da zamislim", rekao je Orban ove nedjelje za provladin kanal HirTV, prenio je Rojters. On je ravnomjerno podijelio vrijeme u opoziciji i na vlasti od prvih izbora u postkomunističkoj Mađarskoj 1990.
Orbanova stranka je u tijesnoj prednosti u odnosu na opoziciju, pokazalo je u četvrtak istraživanje Instituta IDEA. Prema ispitivanju koje je sprovedeno između 22. i 28. marta, Fides je dobio 41 odsto podrške, a šestočlani opozicioni savez 39 procenata. Procenat neopredijeljenih birača je opao za pet procentnih poena, na šest odsto, pokazala je ta anketa.
Među opredijeljenim biračima, Fides je imao komotniju prednost od pet procentnih poena.
Orban je tokom kampanje branio konzervativne hrišćanske porodične vrijednosti od onoga što zove "rodno ludilo" koje je sada zahvatilo zapadnu Evropu. Mađari će sjutra glasati i na referendumu o radionicama za seksualnu orijentaciju u školama. Grupe za ljudska prava kaži da to glasanje podstiče predrasude protiv LGBT zajednice, piše Rojters.
Orbanova vlada se takođe obračunala sa nekim nevladinim organizacijama i pojačala kontrolu nad akademskim institucijama.
Istok ili Zapad?
Orban je osudio invaziju Rusije na Ukrajinu i podržao sankcije EU protiv Moskve, ali je izbjegao lične kritike na račun predsjednika Vladimira Putina. Mađarski premijer se takođe snažno protivi zabrani isporuke ruskih energenata govoreći da bi to uništilo ekonomiju.
Orban je u kampanji iskoristio želju Mađara za bezbjednošću, predstavljajući se kao njihov zaštitnik i optužujući opozicione političare da pokušavaju da uvuku Mađarsku u rat, što su oni negirali.
Tokom Orbanove vladavine, ova članica EU i NATO je slijedila politiku "istočnog otvaranja" prema Rusiji i Kini i zagovarala interesa Moskve unutar EU.
Lider opozicije Peter Marki-Zaj je poručio glasačima da su suočeni sa izborom između Istoka i Zapada, kritikujući Orbanove bliske veze sa Putinom i, kako je rekao, eroziju demokratskih prava.
Marki-Zaj je na mitingu u utorak u Budimpešti rekao da Putin obnavlja sovjetsko carstvo i da Orban "još ne može da odluči kako da drži jednako odstojanje od ubica i žrtava".
Ovaj konzervativni gradonačelnik mađarskog gradića i otac sedmoro djece, u obraćanju pristalicama se dotakao mađarske pobune koju su sovjetski tenkovi ugušili prije skoro 66 godina, kritikujući Orbana.
"Nakon 1956, i dalje postoji mađarski političar koji ne može da kaže da se uvijek moramo suprotstaviti agresoru", rekao je.
Marki -Zaj predvodi koaliciju šest stranaka, od ljevičarske Demokratske koalicije preko liberalnog Momentuma do Jobika, ultradesničarske stranke koja je postala umjerena. Članice saveza su zbog kampanje ostavile po strani nesuglasice, ali bi političke razlike mogle biti izazov za Marki-Zaja ako pobijedi, ocjenjuje Rojters.
On je obećao da će se obračunati sa korupcijom, dobiti pristup sredstvima Evropske unije koje je Brisel zamrznuo zbog sukoba oko vladavine prava, te da će uvesti euro.
Orban se tokom 12-godišnje vladavine suočio sa međunarodnim kritikama zbog demokratskih standarda, slobode medija i prava manjina. Kritičari kažu da je državne medije pretvorio u provladina glasila. Mađarska se 2021. našla na 92. mjestu u Svjetskom indeksu slobode medija, što je veliko pogoršanje u odnosu na 2013, kada je bila na 56. mjestu.
Teža i protivteža
Naoružan Fidesovom dvotrećinskom većinom, Orban je 2011. progurao novi ustav i promijenio stotine zakona.
Fides je tokom prvog mandata poslao u penziju stotine sudija na osnovu zakona kojima su, kako je saopštila EU, prekršena njena pravila. Mađarski Ustavni sud je kasnije poništio djelove tog zakona.
Kritičari su kazali da su nova izborna pravila pomogla Fidesu da cementira vlast favorizujući velike stranake, prekrajajući izborne jedinice i dajući pravo glasa etničkim Mađarima širom centralne Evrope, od kojih većina podržava Orbana.
Ekonomija
Mađarska je za vrijeme Orbanove vladavine 2013. otplatila sav preostali dug Međunarodnom monetarnom fondu nakon izbavljenja tokom globalne finansijske krize i tri godine kasnije je ponovo dobila status investicionog ranga.
Njegova vlada je obuzdala fiskalne deficite i javni dug dok pandemija koronavirusa nije preokrenula taj trend, a Orbanova predizborna potrošnja 2021. i ove godine dodatno je povećala manjak.
Najveći porez za banke u Evropi, nacionalizacija nekih privatnih penzionih fondova i porez telekomunikacionim, energetskim i malopraodajnim kompanijama, od kojih je većina u stranom vlasništvu, doprinijeli su jačanju javnih finansija, ali su doveli do sukoba sa Briselom.
Pošto su biznismeni bliski Fidesu kupili velike djelove ovih strateških sektora, mađarsko vlasništvo se povećalo, a Orban je ranije ove godine rekao da su sektori bankarstva, medija i energetike u većinskom mađarskom vlasništvu.
( Angelina Šofranac )