Film može biti motor ekonomskog razvoja

Kroz promociju Crne Gore kao filmske destinacije i povećanjem inostranih snimanja u našoj zemlji, Filmski centar Crne Gore (FCCG) donosi konkretne benefite ne samo crnogorskom filmskom sektoru, već i cjelokupnoj ekomoniji Crne Gore, a ti rezultati će biti znatno vidljiviji u narednom periodu. To je u intervjuu za “Vijesti” kazala direktorica FCCG Aleksandra Božović.

Ona je dodala da filmska snimanja mogu biti “pravi ekonomski generator, pogotovo u manjim sredinama” i predstavila konkretne podatke, ali i istakla da Crna Gora kao mediteranska zemlja još nema vidljivosti poput susjedne Hrvatske, Italije, Grčke, kao i da se konstantno mora raditi na održavanju konkurentnosti i iskoristiti svoje komparativne prednosti i nametnuti se na filmskoj mapi Evrope i svijeta.

Ona je podsjetila da FCCG ovog aprila “puni” pet godina i pohvalila ekipu okupljenu u toj instituciji, ali i mlade filmske djelatnike, te brojne organizacije sa kojima sarađuju i istakla da će se u narednom periodu fokusirati i na veće učešće u organizaciji Hercegnovskog filmskog festivala.

Od posebnog značaja za Crnu Goru kao filmsku i turističku destinaciju je i nedavna posjeta renomiranih imena iz svijeta filma, Brajana Kirka i Vilijama Simpsona koji se, iako za sobom imaju niz uspješnih i popularnih ostvarenja, najčešće vezuju za svjetski popularnu seriju “Igra prijestola”...

O nastavku promotivne strategije kroz brend “Film in Montenegro”, crnogorskoj kinematografiji danas, radu Filmskog centra, Aleksandra Božović govori za “Vijesti”.

Vaše imenovanje na mjesto direktorke Filmskog centra Crne Gore ispratile su burne reakcije dijela struke i javnosti. Kakva je situacija u Filmskom centru pola godine nakon stupanja na dužnost direktorke?

Filmski centar je mlada ustanova koja će u aprilu obilježiti pet godina postojanja. Pored svih projekata koje podržava kroz filmski fond i na taj način direktno utiče na razvoj crnogorske kinematografije, ovu ustanovu čini i fenomenalan tim mladih i stručnih ljudi koji su dobrom kadrovskom politikom prethodnog direktora, Sehada Čekića, dobili priliku da se ostvare i pokažu u ovoj, moram to reći, po svemu drugačijoj javnoj ustanovi, koja zaista odstupa od stereotipnih doživljaja javnih institucija. Čast je raditi sa tako posvećenim kolektivom, koji spremno dočekuje sve izazove i predano obavlja vrlo kompleksan posao sa kojim se u Centru nosimo, uz svesrdnu pomoć predsjednika Savjeta FCCG vanr. prof. dr Edina Jašarovića.

Crnoj Gori nije nepoznanica snimanje velikih produkcija ni u prošlom vijeku. Ako se kaže da u zemljama regiona vlada hiperprodukcija, ali i da brojni glumci i glumice iz Crne Gore teže da snimaju vani, kakva je onda situacija ovdje i kako planirate da je poboljšate, zajedno sa uslovima za rad u Crnoj Gori?

Iako je Crna Gora u jednom periodu imala ozbiljan zastoj u razvoju kinematografije, posljednjih godina se stvari rapidno mijenjaju, prevashodno zahvaljujući stvaranju povoljnijeg ambijenta za razvoj filmske industrije, kroz donošenje Zakona o kinematografiji i, naravno, formiranja Filmskog centra. Crnogorski filmovi danas učestvuju na svjetskim festivalima na kojima ostvaruju izuzetne uspjehe i dobijaju veoma dobre kritike. Posebno je važno spomenuti dostignuća mladih filmskih autora poput Ivana Marinovića, Dušana Kasalice, Ivana Salatića, Ivana Bakrača, koji već imaju svoje debitantske dugometražne igrane filmove i koji su bili zapaženi ne samo kod domaće publike već i u regionu, Evropi, pa i šire. Od 2013. godine Crna Gora prijavljuje filmove za nagradu Američke akademije filmske umjetnosti i nauke “Oskar”, u kategoriji za najbolji strani film, što pozitivno utiče na povećanje vidljivosti crnogorske kinematografije na internacionalnoj sceni. Crnogorski projekti su redovno birani na Cinelink Pitching forumu Sarajevo film festivala, ali i na drugim radionicama poput Midpoint, Script Station Berlinale, Jerusalem Film Laba, MFI Script Lab i njima sličnim.

U periodu prije osnivanja Filmskog centra Crne Gore, od 2003. do 2017. godine, podrška filmskoj produkciji, koju je pružalo Ministarstvo kulture, iznosila je ukupno 3,8 miliona eura, dok je Centar od osnivanja do danas za sufinasiranje proizvodnje kinematografskih djela po svim konkursnim linijama dodijelio sredstva u ukupnom iznosu od skoro četiri miliona (3.927.000) eura i podržao proizvodnju 12 dugometražnih igranih filmova, 15 kratkih igranih, 13 dokumentarnih,15 manjinskih koprodukcija, 6 animiranih filmova, 17 filmova u procesu razvoja i 27 projekata u fazi razvoja scenarija. Takođe, bitno je napomenuti i to da iznos dodijeljenih sredstava po konkursima iz godine u godinu raste.

Koliko je za promociju Crne Gore kao filmske, ali i turističke destinacije, značajna posjeta svjetski poznatih imena kao što su Brajan Kirk i Vilijam Simpson? Na koje sve načine film može doprinijeti Crnoj Gori?

Nedavni dolazak Vilijama Simpsona i Brajan Kirka u Podgoricu rezultat je saradnje Filmskog centra Crne Gore sa Britanskim savjetom koja je započeta još 2019. godine, kada je Crnu Goru prvi put posjetio Endru Rid, glavni producent u Filmskoj agenciji Sjeverne Irske (Northern Ireland Screen) i tom prilikom dao dragocjene smjernice za dalji rad na promociji Crne Gore kao filmske destinacije. Logičan nastavak te saradnje je bio projekat “Kreativna ekonomija - Razvoj politika u oblasti filmske industrije u Crnoj Gori”, čijim smo rezulatatima veoma zadovoljni.

Dolazak renomiranih imena iz svijeta filma, kakvi Brajan Kirk i Vilijam Simpson svakako jesu, od izuzetnog je značaja jer je to najbolji pokazatelj da Crnu Goru polako ali sigurno pozicioniramo na mapi filmskih destinacija Evrope. Filmski centar je u posljednje tri godine izuzetnu pažnju posvetio upravo tome, u skladu sa mogućnostima, prepoznajući to kao jedan od ključnih elemenata za razvoj ne samo filmskog sektora u našoj zemlji, već i čitavog niza povezanih djelatnosti, od turističke privrede do brojnih zanatskih djelatnosti.

Film je prije svega kulturni proizvod, ali pored toga može biti i značajan motor ekonomskog razvoja, pogotovo u maloj zemlji kakva je Crna Gora. Primjeri iz regiona, posebno Srbije i Hrvatske, čije su filmske industrije procvjetale u posljednjim godinama upravo zahvaljujući dolasku inostranih produkcija, pokazuju apsolutnu finansijsku opravdanost ulaganja u ovaj sektor. Na nama kao instituciji je da to približimo donosiocima odluka u zemlji, jer bez njihove otvorene podrške mi kao institucija ne možemo postići mnogo.

Simpson je u razgovoru za “Vijesti” kazao da je evidentno interesovanje ljudi u Crnoj Gori da rade, ali je naglasio i da mnogo toga zavisi od finansija, “odnosno da li država ima novca kojim će podržati sve to”. Postoji li i da li je dovoljna trenutna podrška države u tom smislu?

Zajednička želja nam je bila da u Crnoj Gori okupimo asove filmske industrije Sjeverne Irske koji bi sa nama podijelili svoja iskustva rada u zemlji malog produkcionih kapaciteta, kakva jesu i Crna Gora i Sjeverna Irska. Iskustva koja su stekli kroz rad na planetarno popularnoj seriji “Igre prijestola” dobar su primjer kako se kroz jedan dobar filmski/televizijski projekat mogu valorizovati svi potencijali jedne male zemlje. Sjeverna Irska u trenutku kada je snimana prva epizoda početkom 2009. godine praktično nije imala filmsku industriju. Deceniju kasnije, postala je jedna od najvećih filmskih destinacija u tom dijelu sveta.

Zadatak Filmskog centra je, između ostalog, i to da dovede i predstavi našoj javnosti što više ovakvih dobrih primjera, kako iz Evrope tako i iz regiona, da bi zajedničkim naporima - a tu mislim na donosioce odluka na državnom nivou, filmske djelatnike i na najširu javnost - čuli da je moguće u tako kratkom roku razviti filmsku industriju i iskoristiti potencijale koje Crna Gora ima, i valorizovati ih ne samo kroz buduće umjetničke izraze već i kroz ekonomsku i finansijsku dobit.

Sa druge strane, Brajan Kirk je izjavio da bi mogao sebe zamisliti da snima u Crnoj Gori. Kako to komentarišete i da li ćete uraditi nešto kako biste to učinili vjerovatnijim?

Brajan je na pomentuom panelu u Podgorici izjavio da ako je bilo moguće razviti filmsku industriju u Belfastu, onda je sve moguće. Njegovo iskustvo vizionara koji se iz Amerike vratio u Sjevernu Irsku kako bi režirao prve dvije epizode “Igre prijestola” i time dao jak doprinos razvoju nacionalne kinematografije jeste nešto što je veoma inspirativno za sve nas u Centru, i dalo nam dodatni podstrek da nastavimo sa radom na promovisanju Crne Gore kao filmske destinacije.

Imate li razvijen strateški plan u vezi sa projektom “Film in Montenegro” ili promociju Crne Gore kao filmske destinacije? Šta je okosnica projekta i koliko se strateški plan oslanja na koncept(e) prethodnog rukovodstva?

Projekat, odnosno brend “Film in Montenegro” koji tim Filmskog centra intenzivno razvija, lansiran je 2019. godine, sa ciljem da se promocija Crne Gore kao filmske destinacije uobliči i predstavi svjetskoj javnosti na jedan moderan i vizuelno atraktivan način. Kako je program promocije započet u vrijeme pandemije kovida-19, kada je većina filmskih festivala bila otkazana ili održana u onlajn formatu i kada su putovanja i živi kontakti sa producentima bili praktično nemogući, Centar se u tom periodu fokusirao na digitalne alate, prije svega kroz realizaciju veb platforme www.filminmontenegro.me koja na jednom mjestu nudi sve ključne informacije neophodne producentima da se upoznaju sa stanjem filmskog sektora u našoj zemlji. Takođe, program je promovisan na svim relevantnim filmskim marketima, bilo uživo, bilo u onlajn formatu, kao i kroz kontinuiranu kampanju u renomiranim časopisima specijalizovanim za promociju filmskih lokacija, poput “Makers” i “World of Locations”.

Srž programa “Film in Montenegro” čine podsticajne mjere za inostrane producente, tzv. “cash rebate”, u formi povraćaja 25 odsto sredstava koje inostrani producent uloži u snimanje filmskih i televizijskih projekata u Crnoj Gori. Vlada je to usvojila 2017. godine i to je bio presudan trenutak koji je učinio da Crna Gora uhvati korak sa zemljama regiona i da pored unikatnih lokacija, kulturnog nasljeđa i ostalih benefita, producentima ponudi i konkretne podsticaje da snimaju u Crnoj Gori.

Filmski centar je od kraja 2020. godine član Evropske mreže filmskih asocijacija (European Film Commissions Network - EUFCN), udruženja koje okuplja preko 100 lokalnih, regionalih i državnih filmskih asocijacija iz cijele Evrope, a koje za cilj ima umrežavanje, razmjenu iskustava, kao i zajedničku promociju evropskih filmskih lokacija. U narednom periodu planirano je učlanjenje i u Međunarodno udruženje filmskih asocijacija (Association of Film Commissioners Internatioanl - AFCI), čije je sjedište u Los Anđelesu, čime će Filmski centar zaokružiti prisustvo u svim relevantnim međunarodnim tijelima koja se bave promocijom filmskih destinacija.

Koje su prednosti Crne Gore kao male zemlje u odnosu na ostale popularne destinacije i da li su te prednosti jasno prezentovane? Pored toga, koliko se Crna Gora može ugledati i iskoristiti iskustvo zemalja regiona, ali i teritorijalnu blizinu i sličnost pejzaža, a sve kako bi unaprijedila svoju ponudu?

Naš cilj je prije svega da skrenemo pažnju na Crnu Goru kao manje poznatu destinaciju, jer Crna Gora kao mediteranska zemlja još nema tu vrstu vidljivosti koje imaju susjedna Hrvatska, ili Italija i Grčka. Mi na neki način inostranim producentima nudimo sve što nude i pomenute zemlje, samo u jednoj manjoj, kompaktnijoj formi.

Okosnica naše promotivne strategije kroz brend “Film in Montenegro” oslanja se i na to da Crna Gora, obiljem raznovrsnih lokacija i različitošću kulturnog nasljeđa, može vrlo uspješno da “igra” i pomenute zemlje, nudeći pritom producentima mnogo povoljnije cijene usluga u odnosu na region, da ne pominjemo ostatak Evrope, kao i raznovrsnost pejzaža na relativno maloj teritoriji, i slično.

Koji su konkretni benefiti inostranih snimanja u Crnoj Gori? Takođe, koliki je profit od filmskog turizma i inostranih produkcija? Sa druge strane, kako se njime raspolaže i koliko se uopšte ulaže u razvoj ovih sfera?

Što se tiče inostranih snimanja koja su iskoristila podsticajne mjere Filmskog centra, do sada su u Crnoj Gori realizovana tri projekta i ostvarena potrošnja od blizu 900.000 eura. Ta potrošnja se odnosi na ono što mi zovemo kvalifikovanim troškovima produkcije tokom snimanja, dok realna potrošnja koju su te filmske ekipe ostvarile tokom snimanja u Crnoj Gori sigurno premašuje 1.000.000 eura. Filmska snimanja mogu biti pravi ekonomski generator, pogotovo u manjim sredinama.

Da bi govorili o filmskom turizmu, prvo moramo imati velike i svjetski prepoznate filmske i televizijske projekte realizovane u našoj zemlji. Najbolji primjer toga je serija “Igra prijestola” i Dubrovnik. Takvi projekti nisu van našeg domašaja, ali svi donosioci odluka u zemlji moraju biti spremni da ulože napore kako bi se to realizovalo. Zadatak Filmskog centra je da inostranim producentima prvo skrene pažnju na Crnu Goru, a zatim da ih ohrabri da dođu i snimaju ovdje. Ali jednom kada krene realizacija filma, njihov kontakt se prenosi na lokalne samouprave, državne organe, hotelijere, prevoznike, itd., koji moraju pokazati razumijevanje za njihove specifične potrebe.

Na čemu trenutno radite, kakvi su planovi za dalje, šta je u posebnom fokusu?

Trenutno radimo na pripremi Dana švedskog filma u Crnoj Gori u saradnji sa Ambasadom Švedske. Crnogorska publika će imati priliku da od 11. do 14. aprila u Podgorici, Baru, Pljevljima, Nikšiću i Kotoru uživa u najnovijoj filmskoj produkciji ove skandinavske zemlje. Tom prilikom ćemo ugostiti i predstavnike Švedskog filmskog instituta, kao i brojne švedske filmske stvaraoce.

U saradnji sa Centrom za stručno obrazovanje, pokrenuli smo inicijativu za izradu programa za sticanje ključnih vještina u cilju razvoja deficitarnog kadra u kinematografiji.

Želim, takođe, da napomenem da smo zahvaljujući programu “Film in Montenegro” u prethodnom periodu imali priliku i da ostvarimo dobru komunikaciju i saradnju sa brojnim donosiocima odluka u našoj zemlji. Kroz promociju Crne Gore kao filmske destinacije i povećanjem inostranih snimanja u našoj zemlji, Filmski centar donosi i konkretne benefite ne samo crnogorskom filmskom sektoru, već i cjelokupnoj ekomoniji Crne Gore. Ti rezultati će biti znatno vidljiviji u narednom periodu.

Naravno, pored brojnih aktivnosti koje Filmski centar nastoji da sprovede u cilju kontinuiranog razvoja crnogorske kinematografije, neizostavno je pomenuti predan rad na unapređenju sistema evaluacije i praćenja projekata koje sufinansiramo putem konkursa, jer samo na taj način možemo podići nivo kvaliteta i uspjeti da se što ozbiljnije približimo rezultatima uspješnih evropskih kinematografija. Ovome posebno doprinosi naša svijest o važnosti međunarodnog umrežavanja i fokusiranja na koprodukcije koje smatram ključnim faktorom razvoja kinematografije, naročito ukoliko se radi o zemlji malog produkcionog kapaciteta. Koprodukcije su način da budemo vidljivi, prisutni, da naši filmski profesionalci svoju industrijsku i umjetničku komunikaciju realizuju van okvira Crne Gore i regiona. To je zadatak koji Filmski centar od svog nastanka do danas posebno fokusira i predano radi na njegovom uspješnom sprovođenju.

Dobra saradnja sa svima, festivali posebno značajni

Kakvu saradnju imate sa Nacionalnom turističkom organizacijom, lokalnim organizacijama, Crnogorskom kinotekom, Fakultetom dramskih umjetnosti, ali i filmskim festivalima, pa i Hercegnovskim strip festivalom, s obzirom na to da svi oni igraju značajnu ulogu u ovoj sferi?

Konkretno, sa NTO smo prošle godine potpisali Sporazum o saradnji u kojem smo definisali ključne oblasti od obostranog interesa, kao i načine da institucionalnu saradnju unaprijedimo i ubrzamo. Vidimo ih kao bitnog partnera u kreiranju “film-friendly” okruženja u Crnoj Gori, što je neophodan korak ka upotpunjavanju ponude Crne Gore kao filmske destinacije, a odnosi se na stvaranje brojnih administrativnih olakšica za filmske ekipe. Sa Kinotekom sarađujemo u kontinuitetu, kao i sa Fakultetom dramskih umetnosti, posebno u dijelu koji se odnosi na razvoj deficitarnog kadra u filmskoj industriji.

Filmskim festivalima posvećujemo posebnu pažnju. Novitet koji smo skoro uveli je godišnji kalendar filmskih festivala, koji će organizatorima festivala olakšati posao, a ljubiteljima filma dati bolji pregled filmske ponude u našoj zemlji. Posebno nam je bitan Hercegnovski filmski festival, najstariji brend crnogorske filmske industrije i vjerujem da ćemo u narednim godinama uzimati sve više učešća u njegovoj organizaciji, kako bi stvarali prostor za što veću promociju projekata koje Filmski centar sufinansira po svim konkursnim kategorijama.

Najtraženije lokacije

Koje su lokacije najtraženije među stranim producentima? Takođe, da li im je i koliko privlačna Crna Gora u smislu olakšica koje nudi za inostrane produkcije, odnosno povraćaj od 25 odsto uloženih sredstava, ukoliko se nešto u međuvremenu nije promijenilo? Šta je najprivlačnije u ponudi?

Zaista je teško reći koje lokacije su najtraženije, jer to zavisi od prirode projekta. Nisu uvijek nužno one koji bi nam prve pale na pamet. Producentima iz regiona, a tu prije svega mislim na serije poput “Biser Bojane”, “Besa” i “Dug moru”, najinteresantinije su lokacije na primorju: Ulcinj, Velika plaža, zatim Kotor, Tivat, Herceg Novi, ali i Porto Montenegro, Luštica i mnoge druge širom Boke.

Inostrane produkcije više zanimaju neke manje ikonične lokacije, koje se uz manje intervencije mogu transformisati tako da izgledaju i kao neka egzotična mjesta širom svijeta. U prethodnoj deceniji smo imali velike holivudske projekte, poput “The Brothers Bloom”, “The November Man”, “Papillon”, “Minamata”, koji su u Crnoj Gori snimali scene Južne Amerike, Meksika, Švajcarske, čak i Japana.

Povraćaj od 25 odsto već sada više nije konkurentan kao prije par godina kada je bio usvojen, jer u pojedinim zemljama Evrope ide i do 40 odsto, kao u slučaju Malte. Svi se bore za svoj dio produkcionog kolača, koji iz godine u godinu raste. Crna Gora mora iskoristiti svoje komparativne prednosti i nametnuti se na filmskoj mapi Evrope i svijeta jer su potencijalni benefiti ogromni, kako za filmski sektor u zemlji, tako i za cjelokupnu ekonomiju.

( Jelena Kontić )