Zajedničko regionalno tržište Zapadnog Balkana umjesto Otvorenog Balkana

U Tirani, 2. aprila 2022. godine, održana je konferencija u organizaciji Podgoričkog kluba i Federacije univerzalnog mira, čije je sjedište u Seulu, u Južnoj Koreji. Podgorički klub, kao regionalna organizacija ranijih predsjednika država i vlada, čiji su članovi iz država bivše Jugoslavije, Albanija i Kosovo, ima uspješno partnerstvo sa ovom globalno uglednom nevladinom organizacijom iz Južne Koreje koja, u posvećenosti miru i saradnji na Korejskom poluostrvu, afirmiše ove vrijednosti u ukupnoj međunarodnoj zajednici.

Konferencija u Tirani čija je tema bila "Mir, bezbjednost i ekonomski razvoj na Zapadnom Balkanu", organizovana je nakon Samita koji je u Seulu imala Federacija univerzalnog mira, od 10. do 14. februara 2022. godine, a čija tema je bila "Mir na Korejskom poluostrvu". Na ovom izuzetno uspješnom Samitu, koji je održan u suorganizaciji Vlade Kraljevine Kambodže i Federacije univerzalnog mira, u ime Podgoričkog kluba, na video panelu, imao sam priliku da učestvujem zajedno sa ranijim Predsjedavajućim i članom predsjedništva Bosne i Hercegovine Mladenom Ivanićem. Na Samitu u Seulu, neposredno ili video linkom, između ostalih, učestvovali su: raniji Generalni Sekretar UN Ban Ki Mun, raniji predsjednik SAD Donald Tramp, raniji potpredsjednik SAD Majk Pens, raniji državni sekretar SAD Majk Pompeo, sadašnji ambasador SAD u Srbiji Kristofer Hil, raniji predsjednici Komisije EU Romano Prodi i Hoze Manuel Baroso.

Na navedenoj Konferenciji u Tirani održani su paneli posvećeni političkoj i ekonomskoj saradnji na Zapadnom Balkanu. Na trećem panelu mladi sa prostora Zapadnog Balkana dali su svoje viđenje vrijednosti saradnje i partnerstva za očuvanje mira na Zapadnom Balkanu. Na ovoj Konferenciji, u ime Podgoričkog kluba, učestvovao sam zajedno sa ranijim Predsjednikom Albanije Alfredom Moisiu, ranijim Predsjednikom Hrvatske Stjepanom Mesićem, ranijim Predsjedavajućim i članom Predsjedništva Bosne i Hercegovine Mladenom Ivanićem, raniji Predsjednikom Kosova Fatmirom Sejdiu i ranijom v.d. Predsjednice Srbije Nataš Mićić.

Nakon održane Konferencije, članovi Podgoričkog kluba su usvojili Deklaraciju za mir, stabilnost i razvoj Zapadnog Balkana. Konstatujući da je politička i ekonomska saradnja na Zapadnom Balkanu na veoma niskom nivou, članovi Podgoričkog kluba su iskazali visoko poštovanje napora EU, kroz Berlinski proces i partnerstvo EU – Zapadni Balkan, da se ta saradnja unaprijedi i da se kroz tu saradnju ubrza članstvo u EU država Zapadnog Balkana. Od prvog Samita lidera EU i Zapadnog Balkana u Berlinu 2014. godine, pa do posljednjeg u Sofiji 2020. godine, na godišnjim samitima održanim tokom sedam godina afirmisana je potreba intrezivne saradnje država Zapadnog Balkana u oblasti ekonomije, obrazovanja, kulture, nauke i istraživanja. Krajnje je razumljiv i logičan pristup EU da države Zapadnog Balkana za članstvo u EU sebe moraju preporučiti i visokim kvalitetom međusobne saradnje. Zaista, kako je moguće očekivati saradnju država Zapadnog Balkana sa i u EU, ako nijesu u mogućnosti da uspostave blisku međusobnu saradnju?

U okviru ekonomske saradnje, na Samitu lidera EU Zapadni Balkan u Sofiji, u novembru 2020. godine, EU je predložila, a lideri Zapadnog Balkana prihvatili formiranje Zajedničkog regionalnog tržišta Zapadnog Balkana. Predstavljajući EU na ovom Samitu, kancelarka Njemačke Angela Merkel i Predsjednik Francuske Emanuel Makron dali su jasne i ubjedljive razloge za formiranje Zajedničkog ekonomskog tržišta Zapadnog Balkana.

Prihvatajući na Samitu u Sofiji Deklaraciju o Zajedničkom regionalnom tržištu Zapadnog Balkan, lideri Zapadnog Balkana su prihvatili obavezu ohrabrenja formiranja ovog regionalnog tržišta. Formiranja ovog regionalnog tržišta – kao doprinosa, a ne zamjene – za evropske integracije Zapadnog Balkana. Formiranja ovog tržišta kao snažnog instrumenta za bolju ekononsku saradnju u regionu Zapadnog Balkana i sjajan model da se i brzo i efikasno iskoristi donacija i jeftina kreditna podrška EU Zapadnom Balkanu kroz Ekonomsko investicioni program. U ime Crne Gore Deklaraciju je prihvatio Predsjednik Crne Gore Milo Đukanović, u ime Albanije predsjednik Vlade Edi Rama, Sjeverne Makedonije predsjednik Vlade Zoran Zaev, u ime Srbije predsjednica Vlade Ana Brnabić, u ime Kosova predsjednik Vlade Abdulah Hoti i u ime Bosne i Hercegovine ministarka inostranih poslova Bisera Turković.

Veoma, rekao bi čak presudno važan, dio Sofijske deklaracije o Zajedničkom regionalnom tržištu Zapadnog Balkana, je predviđena obaveza koordinacije ovog tržišta od dvije regionalne inicijative – Savjeta za regionalnu saradnju Procesa saradnje Jugoistočne Evrope i CEFTA inicijative. Ove dvije regionalne inicijative su od dvostrukog značaja. Prvo, trebalo bi da konstatuju i afirmišu šta je već dostignuto u ostvarivanju Zajedničkog regionalnog tržišta Zapadnog Balkana. Značajno i kroz aktivnosti upravo ove dvije regionalne organizacije.

Zajedničko regionalno tržište Zapadnog Balkana podrazumjeva prostor regionalne trgovine (koji treba da olakša,ubrza i pojeftini trgovinu), regionalnih investicija (koje su posebno važne i za saradnju i kvalitet života građana), mobilnost stanovništva (posebno mladih, uz priznanje diploma kao uslova rada u regionu) i digitalnog prostora (koji je savremena osnova uspješne saradnje). Drugo,ove dvije regionalne inicijative treba da koordiniraju formiranje Zajedničkog regionalnog tržišta Zapadnog Balkana i da olakšaju njegovo funkcionisanje. Zato je uloga ovih regionalnih inicijativa dragocjena i nezamjenljiva. One bi presudno trebalo i da iniciraju i da kreiraju i da koordiniraju Zajedničko regionalno tržište Zapadnog Balkana.

Umjesto formiranja Zajedničkog regionalnog tržišta Zapadnog Balkana, pokrenuta je inicijativa Otvorenog Balkana. Inicijativa Srbije, Albanije i Sjeverne Makedonije. Nesumnjivo, dobronamjerna i sa ambicijom da podigne nizak nivo ekonomske saradnje na Zapadnom Balkano. Izvjesno, u funkciji koristi država Zapadnog Balkana, regiona u cijelini i svih njegovih građana. Otvorenom Balkanu se nijesu pridružile Crna Gora, Bosna i Hercegovina i Kosovo. Dati su brojni razlozi njihove rezerve pridruženja Otvorenom Balkanu. Izvjesno da postoji jasna bojazan da se koordinacija neće ostvarivati preko navedenih regionalnih organizacija, već od država članica inicijative Otvorenog Balkana. Članica inicijative koje bi je koordinirale ili, u lošijoj varijanti, stvorile za to zajednički naddržavni organ. To podsjeća na lošu istoriju zajedničkih organa koje su manje države doživljavale kroz rizik hegemonije većih, a veće kroz rizik ucjene manjih. Svakako, kroz model koji je bio neuspješan i koji u regionu ne pamtimo po dobru.

Članovi Podgoričkog kluba se nadaju da će njihovo insistiranje na formiranju Zajedničkog regionalnog tržišta Zapadnog Balkana biti u funkciji dobra svih država Zapadnog Balkana i građana regiona. Da će, za razliku od Otvorenog Balkana koji se pretvorio u prostor polemike i udaljavanja, postati prostor saradnje i priblažavanja.

Osvrt na navedeni apel Podgoričkog kluba završavam ovom nadom, jer iskustvo Zapadnog Balkana nas opominje da se lakše udaljavamo nego sarađujemo i da nas više pamte po našim nesporazumima nego sporazumima. Ali, da iskažem i nadu da ćemo uz pomoć dvije navedene regionalne organizacije i EU ipak sarađivati za sopstveno dobro – što obično i nažalost – uspjevamo kada nam u tome pomognu ili nas na to opomenu drugi.

Autor je bivši predsjednik Crne Gore

( Filip Vujanović )