Zašto su riđokosi posebni?

Crvenokosi ili “riđi” ljudi su pomalo neobičan prizor. Možda zato što čine manje od 2% svjetske populacije, a najviše ih je u Škotskoj (13%) i Irskoj (10%). Otuda valjda i svi ti nadasve čudni, a često negativni mitovi i folklor vezani za iste.

Istorija VS Biologija

Tako na primijer, Britanci vjeruju da; ako je prva osoba koja vas u Novoj godini pozove da vam čestita praznik, ili je prva osoba koja vam uruči poklon crvenokosa osoba, imaćete jako lošu godinu punu nesreće pred sobom. Grci su vjerovali da se nakon smrti, sve crvenokose osobe pretvaraju u krvožedna bića, prilično nalik vampirima. U Botičelijevim djelima, crvena kosa je perzistentan simbol promiskuiteta i zlonamjernosti.

Ipak, u nekim drugim folklorima crvenokosi su poželjna pojava! Tako su ih drevni Rimljani smatrali srećnima, i rado bi izdvajali apsurdne sume novca za crvenokose robove. U Japanu, crvena kosa se smatra snažnom amajlijom protiv Oni trolova (vrsta mitoloških bića, iz grupe Yokai), a crvenokose osobe se smatraju upornim, rezistentnim i sklonim da prežive sve i svašta i nastave dalje.

Da li su bar neka od tih vjerovanja opravdana, vjerovatno nikada nećemo saznati, ali da su crvenokose osobe prilično neobične; to već znamo, zahvaljujući biologiji.

Potomci neandertalaca ili mutanti

Genetičari su ustanovili da oko 2% DNA materijala savremenog čovjeka potiče od neandertalske DNA. Zašto su naši preci odlučivali da imaju potomstvo sa neandertalnicma, koji su dakle, bili sasvim druga vrsta nije ni danas nije jasno. Ono što je ipak više intrigiralo naučnike jesu fenotipovi (tjelesne i mentalne karakteristike koje su posljedica interakcija aktivnosti gena i sredinskih uslova) koji su posljedica postojanja ovakvog “neandertalskog” genetičkog materijala.

Blijedi ten, i tipična crvenkasta kosa, koja karakteriše riđe osobe, su se decenijama smatrale aspektom nasljeđa porijeklom od neandertalske DNA. Evolucioni biolozi su hipotetisali, da kako su ovi humanoidi naseljavali sjevernija područja današnje Evrope, a koja su se odlikovala skromnom insolacijom- neandertalska koža je prirodno bila blijeda, a kosa riđa kako bi se smanjio rizik od stanja poput rahitisa. Već dugo vremena filogenetske i genetičke studije ukazuju da to nije slučaj. A sada izgleda da u ovo više i nema sumnje; neandertalci nam nisu “dali” crvenu kosu i ostale morfološke karakteristike tipične za riđe osobe (poput simpatičnih flekica). Studija koju su sproveli naučnici sa Maks Plank Instituta Evolucione Antropologije, a koja je objavljena u Američkom žurnalu Humane Genetike, oktobra 2017., je pokazala da je crvena kosa unikatno fenotip modernog čovjeka (Homo sapiens). Geni koje su postali dio genoma modernog čovjeka ukrštanjem sa neandertalcima, ma kako aktivirani, ne mogu sami po sebi uzrokovati pojavu crvene kose i blijedog tena. Ove karakteristike su poligenskog tipa (aktivnosti više od jednog gena su potrebne za pojavu istih) a dominantniju ulogu imaju geni specifični za modernog čovjeka. Ista studija je doduše pronašla nešto sasvim neobično; da je forma ASB1 gena tipična za neandertalskog čovjeka, prisutnija kod ljudi koji su skloni “dremkama” tokom dana i ostajanjem budnim do kasno noću. Tako da ako je neko zaista večernja osoba, vjerovatno ima dio svog genoma koji je porijeklom od neandertalskog čovjeka.

Ostaje pitanje, otkud crvenokosima vatrena boja kose?

Pa ovaj rijetki fenotip u populaciji, rezultat je genske mutacije u genu koji kodira Melanokortin - receptor 1 (MCR1). Naime, kada su obje kopije ovog gena sa specifičnom mutacijom, koja rezultira određenim stepenom neaktivnosti MCR1, ćelije kože i kose proizvode više feomelanina (a otud i crvene nijanse kose), nego eumelanina koji je tipičan za tamnokose - inače najdominantniji fenotip u populaciji modernog čovjeka kada govorimo o boji kose (nijanse braon i crne). Radi se dakle o recesivnoj karakteristici, što zanči da crvena kosa kao fenotip može “preskočiti” niz generacija, da bi se opet pojavila, naizgled iznenada, kod sljedećih generacija.

Crvenokosi su biološki neobični

Boja kose i ten nisu jedine karakteristike koje “krase” riđe osobe. Nekada je ovaj dio populacije poseban i na druge načine.

Većina crvenokosih lošije podnosi bol i teže ih je anestezirati

Tako je, na primjer, studija iz Avgusta 2004.-e objavljena u žurnalu “Anastheisiology”, pokazala da crvenokosim ženama treba oko 19% više desflurana da bi bile adekvatno pod anestezijom u odnosu na kontrole. Prema Američkoj zubarskoj asocijaciji (ADA) crvenokosima treba i više lokalnih anestetika poput Lidokaina ili Novokaina, što je moguće i razlog što se tako veliki broj istih plaši od zubara. Podtipovi MCR1 receptora, su eksprimirani i u centralnom nervnom sistemu, i djeluje da umanjuju dejstvo opijata. Relevantni signalni putevi vezani za ovaj fenomen, ipak, još uvijek nisu u potpunosti rasvijetljeni.

Riđokosi su skloniji i tome da im dominantna ruka bude lijeva, u odnosu na tamnokose

To i ne iznenađuje previše, budući da su geni “odgovorni” za obje karakteristike (crvena kosa i ljevorukost) recesivni, a recesivni geni se obično javljaju zajedno u manjim grupama.

Crvenokosi imaju manje vlasi kose na glavi od tamnokosih

Prvi imaju oko 90.000 vlasi po skalpu a ovi drugi oko 140.000. Glavni razlog zašto to ne primjećujemo je zato što su vlati crvene kose deblje, te djeluju jednako gusto kao tamna kosa, čak i kada su u manjem broju. Još jedna interesantna pojava vezana za crvenu kosu, jeste da gotovo nikada ne pređu u sijedu kosu kako osobe stare. Obično crvena kosa sa godinama izblijedi do žute a ponekad do bijele, ali iznimno rijetko do srebrenkasto-sive karakteristične za starije osobe.

Ne samo da su osjetljivi na bol, crvenokosi se moraju i dobro zaštiti od UV zraka

Prema metastudiji iz Novembra 2010. (Olsen i saradnici, u Internacionalnom žurnalu za karcinom) ovaj dio populacije je skoro dva i po puta skloniji da dobije melanom (agresivni tip karcinoma kože) u odnosu na preostali dio populacije (ostale boje kose). Taj rizik se naravno može smanjiti prostim izbjegavanjem Sunca kada je UV dio spektra najzastupljeniji i korištenjem sredstava sa visokim SP faktorom.

Više vitamina

Konačno, crvenokosi proizvedu više vitamina D, u kraćem periodu pri izlaganju sunčevoj svjetlosti, od tamnokosih. Ali ako se snažno štite od UV zraka, možda nije zgoreg da povremeno uzimaju suplemente, posebno ako zbog izbjegavanja sunca, opadne nivo vitamina D u njihovoj krvi. Jer čak ni oni nisu toliko posebni da im vitamin D ne treba u adekvatnim fiziološkim granicama.

Autor je magistar eksperimentalne biologije i biotehnologije

( Milorad Vlaović )