Spomenik Skenderbegu - ni na istok, ni na zapad

Nakon skoro pet godina pravnih ujdurmi, blamaža sa netačnim i iskrivljenim podacima, te dileme na koju stranu će biti okrenut spomenik slavnom junaku Skenderbegu u centru Ulcinja, inicijator projekta, Udruženje “Don Đon Buzuku”, odlučilo je da odustane od organizacije cijelog posla.

Prije skoro više od mjesec, Udruženje koje usko sarađuje sa albansko-crnogorskom dijasporom udruženom u fondaciji “Simon Filipaj”, o svojoj odluci obavijestilo je odlazećeg predsjednik Opštine Aleksandra Dabovića.

Udruženje je u dopisu osudilo nezakonito ponašanje pojedinih zaposlenih u opštinskoj upravi i birokratsko ponašanje prema projektu tako što su komplikovali proceduru. Takođe, naglašava se da nacionalni narodni heroj ne zaslužuje takav tretman, jer su spomenici te vrste postavljeni u centrima svjetskih metropola uz jednostavnu proceduru i veliko uvažavanje i poštovanje.

“Vijesti” nijesu uspjele da stupe u kontakt sa ovlašćenim predstavnikom NVO “Don Gjon Buzuku” Đerđom Pepđonovićem, pa je javnost uskraćena odgovora na pitanje da li je odluka privremenog karaktera i da li će inicijativa biti obnovljena nakon formiranja nove vlasti u Ulcinju.

Saga je počela još 2018, kada je bivši predsjednik Opštine Ljoro Nrekić od Ministarstva kulture prvobitno dobio saglasnost na predlog programa i izgradnju spomenika Đerđu Kastrioti, ali je lokalna Skupština usvojila dostavljeni predlog odluke izvršne vlasti sa punim imenom heroja - Đerđ Kastrioti Skenderbeg.

Inspektor za kulturnu baštinu nakon toga naredio je lokalnoj Skupštini da donese novi Program podizanja spomen-obilježja, koji bi bio saglasan sa rješenjem Ministarstva kulture iz jula 2018. On je u obrazloženju naveo da je Nrekić prvi put dostavio predlog programa koji nije bio u cjelosti usklađen sa Zakonom o spomen-obilježjima. Pojasnio je da, kada su u pitanju istaknute ličnosti, zakon u bitnom propisuje da uz obrazloženje razloga za podizanje spomen-obilježja treba izostaviti nepotrebne formulacije koje nijesu neophodne za sadržinu programa.

Ministarstvo je u martu 2019. donijelo rješenje o davanju saglasnosti na izmjene i dopune programa za podizanje spomen-obilježja, koje su se odnoslile na brisanje riječi “Đurađ” i dodavanja riječi “Skenderbeg” nakon riječi “Kastrioti”. Lokalni parlament je na sjednici krajem istog mjeseca usvojio predlog programa, da bi Ministarstvo početkom novembra dalo saglasnost na zahtjev Nrekića.

Krajem aprila prošle godine, Pepđonović je naveo “da se sada čeka samo tender Opštine za najpovoljnijeg izvođača radova za postavljanje postamenta”. Postavljanje postamenta vrijednog oko pet hiljada eura, trebalo je da finansira Opština ali na kružnom toku i dalje se sade cvijeće i druge ukrasne biljke.

“Troškove postamenta snosiće Opština, skulptura je naša obaveza i ona će biti postavljena kasnije, nakon zaključivanja ugovora o partnerstvu i raspisivanja međunarodnog tendera”, kazao je tada Pepđonović.

No, i popred svih stvorenih pretpostavki, Opština do danas nije obavila svoj dio posla...

Iako je Program spomen-obilježja važeći do kraja kalendarske godine, kako su “Vijesti” tada objavile, Opština vjerovatno neće ponovo morati da traži saglasnost resornog ministarstva za postavljanje spomenika Skenderbegu. To je “Vijestima” tada potvrđeno u Ministarstvu na čijem je čelu bila Vesna Bratić.

“Procedura značenja, podizanja, zaštite i održavanja spomen-obilježja uređena je u skladu sa odredbama Zakona o spomen-obilježjima. Iz pomenutog akta, stoga, proističe da saglasnosti organa državne uprave na Prijedlog programa i Odluku o podizanju spomen-obilježja, nijesu oročene”, odgovorili su tada iz Ministarstva na pitanja “Vijesti”.

Naveli su da su lokalni parlamenti nadležni i za donošenje odluka o podizanju svakog spomen-obilježja, pri čemu je, takođe, neophodna saglasnost nadležnog državnog organa.

“Kada je konkretno riječ o spomen-obilježju u Ulcinju, doskorašnje Ministarstvo kulture je u potpunosti slijedeći propisanu proceduru, izdalo sve potrebne saglasnosti. Na taj način, sve što je predstavljalo nadležnost državnih organa, realizovano je blagovremeno i uz poštovanje pravnih normi. Iz tog razloga, sprovođenje predmetne odluke u nadležnosti je organa lokalne uprave, koji je dužan postupati u granicama dobijene saglasnosti”.

Spomenik legendarnom junaku prvobiotno je trebalo da bude postavljen do marta 2020, a iz NVO “Don Đon Buzuku” pojasnili su da je kašnjenje uslovila pandemija Kovida-19, te da rokovi iz skupštinske odluke, “koja nije temporalnog karaktera, i nijesu mnogo obavezujući”.

U predlogu koji je usvojen prije skoro prije dvije i po godine, na osnovu projekta arhitekte Shpetima Maraja iz Ulcinja, pored ostalog, ističe se da će frontalno na postamentu spomenika latiničnim pismom biti ispisano na albanskom jeziku “Gjrergj Kastrioti Skenderbeu 1405 - 1468” i crnogorskom “Đerđ Kastrioti Skenderbeg 1405 - 1468”. Spomenik od izlivene bronze, visine metar i po, trebalo je da bude postavljen na postamentu od tri i po metra. Postament je trebalo da bude blago podignut zbog preglednosti i bezbjednost odvijanja saobraćaja na kružnom toku.

Novac za spomenik trebalo je da obezbijedi albansko-crnogorska dijaspora udružena u fondaciji “Simon Filipaj”, uz ulcinjsku NVO “Don Đon Buzuku”.

Prema saznanjima “Vijesti”, postament je vrijedan oko pet hiljada eura, a sam spomenik navodno će koštati oko 60 hiljada eura i biće replika već postojećeg u Tirani, samo manjih dimenzija.

Realizacija projekta ranijih godina kasnila je i zbog bizarnih grešaka lokalne vlasti - dva puta su predlozi odluka o izgradnji spomenika trpjeli ispravke, uprkos jednostavnoj proceduri neophodnoj za dobijanje zelenog svjetla Ministarstva na čijem je čelu tada bio Aleksandar Bogdanović.

Iako postament za spomenik, tada nije bio postavljen, Pepđonović je kazao da je makar odlučeno na koju stranu će biti okrenuta bronzana skulptura slavnog junaka - ni prema Podgorici, ni prema Tirani, već prema Starom gradu.

“Biće postavljen prema Starom gradu, gdje je Skenderbeg boravio sa suprugom. Izgledaće kao da ulazi u grad”, kazao je tada Pepđonović.

Time je bila riješena dilema koja je od usvajanja odluke morila i organizatore i čelnike Opštine - postaviti spomenik junaku bez političkih i nacionalnih tenzija i ne zamjeriti se nikom, posebno ne Podgorici ili Tirani.

Mora krenuti iznova i da se vodi transparentna priča?

Sagovornik iz Opštine, koji je bio usko uključen u realizaciju projekta, kaže da stvari nijesu baš onakve kakvim se žele predstaviti.

“Prije svega, sporno za većinu odbornika bilo je mjesto gdje će biti postavljen spomenik. Kako, na primjer, doći do centra kružnog toka i napraviti fotografiju sa spomenikom junaka. Takođe, čini mi se da je postojao problem livnice. Gotovi kalupi spomenika urađenih u Albaniji, kako saznajemo, nijesu baš u dobrom stanju. Tu je i pitanje autorskih prava…”, kazao je sagovornik “Vijesti”.

Ocijenio je da Udruženje ne može samo da vodi cijelu administrativnu priču.

“Mislim da se mora krenuti iznova i da se o lokaciji, izgledu i budžetu vodi potpuno transparentna priča u komunikaciji sa građanima”, kazao je on.

( Samir Adrović )