Od socijalističkog autsajdera do festivalskog pobjednika

I, konačno, naših 12 poena idu - Jugoslaviji”

Ime nekadašnje države na najpopularnijem muzičkom nadmetanju u Evropi posljednji put čulo se prije nešto manje od tri decenije, a ove riječi sa malih ekrana radovale su svakog ljubitelja Pjesme Evrovizije, iz jedine socijalističke zemlje koja je na njoj učestvovala.

Jugoslavija je od debija 1961. godine učestvovala 27 puta, a najveći uspjeh ostvaren je 1989. kada je za pobjednika proglašena zadarska grupa Riva i njihov pop hit “Rock me”.

”To je toliko bilo veliko, neobično i neočekivano da jednostavno nemam realno i stvarno sjećanje na taj trenutak”, govori Emilija Kokić, pjevačica ovog sastava, za BBC na srpskom.

Rok kritičar Petar Janjatović kaže da je cijela muzička Jugoslavija doživjela to kao sopstveni trijumf.

”Generalno je publika voljela festivale - od San Rema (Italija), do Evrovizije koja je bila izuzetno prestižno takmičenje tih godina”, kaže on za BBC na srpskom.

Magloviti sjaj crvene petokrake na Evrovizijskom nebu

Jugoslavija je na sceni Evrovizije debitovala kompozicijom “Neke davne zvezde” koju je otpjevala Ljiljana Petrović, a tekst napisao čuveni srpski pjesnik Miroslav Mika Antić.

Pjevačica je u francuski Kan otišla, kako je govorila, bez snimka i ploče, i tamo zauzela osmo mjesto sa devet bodova.

Melodiju za pjesmu komponovao je Slovenac - Jože Privšek.

Ovaj nastup je do tada nepoznatu vokalnu solistkinju vinuo u zvijezde i preko međunarodne scene predstavio je domaćoj publici. Za razliku od njenih evropskih kolega i koleginica koji su se za ovu priliku glamurozno obukli, Ljiljana Petrović se publici predstavila u skromnoj crnoj haljini.

Međutim, neposredno pred nastup spikerka Televizije Ljubljana Saša Novak okačila joj je srebrni broš, što se vidi i na snimku.

TV Ljubljana je i sljedeće godine na takmičenje, ovog puta u Luksemburg, poslala pjevačicu iz Srbije - Lolu Novaković.

Njena pjesma “Ne pali svetla u sumrak” našla se na visokom četvrtom mjestu, što će ostati najbolji plasman Jugoslavije sve do 1980-ih.

Poslije samo dvije godine - 1964. Jugoslavija je ostvarila i njen zvanično najgori rezultat - Sabahudin Kurt završio je takmičenje bez osvojenog boda.

I tih godina je među takmičarima često bilo popularnih izvođača, poput hrvatskih sastava “Dubrovački trubaduri” i “4M”, ali u nešto izmijenjenim postavama.

”Zbog tadašnjih pravila gdje je grupama bilo zabranjeno da se takmiče - Dubrovački trubaduri nisu nastupili pod tim imenom nego kao duet - Hamo Hajdarhodžić i Lućano Kapurso, a 4M, kao Ivan i 3M”, objašnjava Slobodan Todorović, novinar i osnivač sajta evrovizija.rs, za BBC na srpskom.

Neslavne sedamdesete

Ni naredna dekada nije bila slavna po pitanju učešća jugoslovenskih izvođača na Evroviziji.

Iako su 1970-ih predstavnici bili velike zvijezde tadašnje muzičke scene - poput Kića Slabinca, Tereze Kesovije, Zdravka Čolića i Korni grupe - zapaženiji rezultati su izostali.

”Ako pogledamo rezultate koje je Jugoslavija ostvarivala, pogotovo 1960-ih i 1970-ih, mi smo uvijek bili druga liga”, ističe Todorović.

On smatra da tada nije postojao “definisan motiv”, odnosno “šta je to što bismo željeli da predstavimo svijetu”.

Takođe, ono što je domaća publika voljela i željela, često se nije podudaralo sa onim što je bio ukus Evrope.

”Ne smijemo da zaboravimo ni politički trenutak, pa kada se govori o tim nekakvim blokovima na Evroviziji, oni su posebno bili istaknuti tih decenija kada smo učestvovali.

”Jugoslavija je tada uvijek pripadala mediteranskom bloku u koji su se uklapale Italija i Španija, kasnije i Turska, Grčka, Izrael, malobrojnijem u odnosu na one blokove koji su se zvali skandinavskim ili zapadnim”, navodi Todorović.

Zato se, kaže, nerijetko dešavalo da Jugoslaviju, na primjer, turski bodovi spasavaju od posljednjeg mjesta.

Na Pjesmi Evrovizije u Brajtonu (Velika Britanija) 1974. godine, učestvovao je i Kornelije Kovač sa njegovom “Korni grupom”, a predstavili su se čuvenom pjesmom “Moja generacija”.

Tako je, kaže Todorović, rok pjesma konačno odmijenila dotadašnje šlagere.

Pobjedu te godine odnosi čuvena švedska pop grupa Abba pjesmom “Waterloo”, koja je tada dobila nula poena od britanskog žirija.

”Oni su bili svlačionica do naše”, prisjeća se Kornelije Kovač.

”Nisu bili loše obučeni, malo staromodno doduše, ali zbog izvođenja su dobili takav plus, dok smo mi imali čudna neka odijela koja su svima dobro stajala”, dodaje muzičar kroz osmijeh za BBC na srpskom.

Iako je ranije imao nešto drugačije mišljenje o ovoj manifestaciji, danas mu budi najljepše uspomene.

”Imali smo vrlo dobar nastup, a i publika nas je lijepo dočekala, pa je čak i naš dirigent (Zvonimir Skerl) dobio sjajan aplauz”, kaže.

Učesnici Evrovizije birani su uglavnom na takmičenju pod nazivom Jugovizija, ali i na drugim domaćim festivalima.

Tako je 1976. godine na festivalu u Opatiji odlučeno da Jugoslaviju, u holandskom gradu Hagu, predstavlja sarajevska grupa “Ambasadori”, a ne prethodno nagrađena favoritkinja Bisera Veletanlić sa pesmom “Baj, baj, baj”.

”Pobjedu ne samo da nisam očekivao, već sam smatrao da nam ni ulazak u finale nije sasvim siguran”, rekao je tada Slobodan Vujović, frontmen grupe “Ambasadori”.

Sanja Ilić koji je komponovao Baj, baj, baj mnogo godina kasnije je izjavio da je jedan član posebnog žirija koji je donio ovu odluku, odlučio da ne pošalju njegovu pjesmu na Evroviziju zbog “stranog naziva”.

”Ironija je bila da je te godine pobijedila britanska grupa ‘Brotherhood of Man’ sa pesmom čiji stihovi idu - Save your kisses for me, bye, bye baby, bye, bye”, osmjehujući se ističe Todorović.

Loši plasmani doveli su do toga da se Jugoslavija povukla sa Eurosonga u periodu od 1977. do 1980. godine.

”Vladalo je nekakvo raspoloženje da smo mi slali jako dobre predstavnike koji su na neki način bili potcijenjeni u Evropi i mi smo se naljutili i prestali da ih šaljemo”, dodaje novinar.

Renesansne osamdesete

Zlatne godine za Jugoslaviju na Pjesmi Evrovizije nastupile su 1980-ih, a kao trešnja na torti, naposlijetku je naišla i pobjeda 1989.

Prvi značajniji uspjeh, poslije bezmalo dvije decenije, postigla je pjesma “Džuli” crnogorskog pjevača Daniela Popovića - 1983. u njemačkom Minhenu, gde je osvojio visoko četvrto mjesto sa, do tada, rekordnih 125 bodova.

Televizija Titograd, današnja Podgorica, naredne godine je takođe imala svog predstavnika - Vlada Kalembera i Izoldu Barudžiju sa pjesmom “Ciao, amore”.

Promotivni spot ove pjesme bio je zabranjen u Turskoj jer se pjevačica, koja je već ranije nastupala na Evroviziji sa grupom “Aske”, u njemu pojavila bez gornjeg dijela kupaćeg kostima.

Dobre rezultate za Jugoslaviju ostvarile su hrvatske grupe “Novi fosili” i “Srebrna krila” 1987. i 1988.

Međutim, glavna poslastica i ujedno najveći uspjeh uslijedio naredne godine u Lozani (Švajcarska), kada je grupa “Riva” iz Zadra osvojila prvo mjesto pjesmom “Rock me”.

Pošto su članovi benda bili mladi i neiskusni, TV Zagreb ništa nije prepustio slučaju, te ih je “dobro pripremio” za predstojeći muzički megdan.

Pjevačica Emilija Kokić kaže da su imali čitav tim profesionalaca koji se njima bavio - od koreografije i scenskog nastupa, do vizuelnog identiteta i stajlinga.

”Ni o čemu nije trebalo da brinem, moj zadatak je jedino bio izaći na binu, što bolje otpjevati tu pjesmu i stajati iza tog djela”, navodi Kokić.

Zato su, dodaje, nastup “s lakoćom odradili”.

”Nama to nije bio stres jer smo mnogo puta probali i bili smo dobro pripremljeni.”

Pjevačica kaže da su među učesnicima važili za favorite, što im je mnogo značilo.

Posebno ju je radovalo to što je na istom festivalu sa Anom Oksom, predstavnicom Italije.

”Kada sam je vidjela uživo imala sam osjećaj da ću pasti u nesvijest, ona je u mojim očima bila megazvijezda, pa ti sad megazvijezda iz tvog detinjstva i pohvali pjesmu”, prisjeća se Kokić kroz osmijeh.

Trenutak kada su proglašeni pobjednicima ne pamti, ali joj se u sjećanje urezao doček koji su im priredili sugrađani.

”Ovo dočekivanje sportista i drugih zaslužnih ljudi u Zadru, imam osjećaj da je krenulo od nas. Grad je bio zakrčen još od zadarskog aerodroma gdje smo sletjeli, pa su nas doslovno u koloni vozili do trga gdje smo jedva uspjeli doći”, prepričava Kokić.

Na slavlju su čak dobili i vino na kojima je bila etiketa sa njihovim likovima.

”To nije bila naša pobjeda, to je bila pobjeda cijelog grada, mi smo bili njihovi”, dodaje pjevačica koja je te godine proglašena za “Jugoslovenku godine”.

Emilija Kokić danas drži školu pjevanja u glavnom gradu Hrvatske - Zagrebu.

Zagreb 1990.

Zahvaljujući Zadranima, Televizija Zagreb je 1990. godine organizovala takmičenje za Pjesmu Evrovizije.

Manifestacija je održana 5. maja u Koncertnoj dvorani Vatroslav Lisinski, prvi put na Balkanskom poluostrvu i u jednoj, barem još kratko, socijalističkoj državi.

Pobijedio je italijanski izvođač - Toto Kutunjo sa pjesmom I”nsieme: 1992”.

Program su vodili Oliver Mlakar i Helga Vlahović, dok su rezervni par bili Rene Medveščak i Dubravka Marković.

Jugoslaviju je predstavljala Tajči, čiji nastup i pjesmu “Hajde da ludujemo” i danas mnogi evrovizijski ljubitelji izuzetno vole i cijene.

Zbogom

Posljednje učešće Jugoslavije na Pjesmi Evrovizije bilo je 1992. godine u švedskom gradu Malmeu.

Zemlju koja je uveliko zagazila u rat predstavljala je Snežana Berić, poznatija kao Ekstra Nena, kompozicijom “Ljubim te pesmama”.

”To je moj san iz djetinjstva da učestvujem na tako velikom evropskom, danas već svjetskom muzičkom takmičenju, odakle nosim najljepše uspomene”, govori pop pjevačica za BBC na srpskom.

Berić je, kaže, odlazak i osmodnevni boravak u Švedskoj, finansirala sama.

”Iako sam bila jedini predstavnik svoje zemlje, jedva smo otišli tamo. Televizija Beograd mi nije pružila nikakvu mogućnost da nabavim garderobu i ostale potrepštine za te dane koji su podrazumijevali mnogobrojne prezentacije, pa sam sama morala da obezbijedim sve”, dodaje.

Po dolasku u Malme dočekale su je brojne festivalske obaveze, probe, konferencije za novinare i mnogi drugi prateći sadržaji.

”Poslije svakog od tih napornih dana imali smo džem sešn u hotelskom holu za klavirom, gdje smo se koleginica iz Izraela i ja natpjevavale raznim svjetskim hitovima - šta je ko znao, pjevao je i to je bilo prelijepo”, ističe Berić.

Cjelokupan događaj je bio “fantastično i profesionalno organizovan”.

Na samom takmičenju su je, kaže, tretirali kao “svjetsku zvijezdu”, a zbog dešavanja u Jugoslaviji i rizika od eventualnih problema, dobila je tjelohranitelje i ljekara.

Nastupom je, dodaje, takođe bila zadovoljna, iako je u početku bilo malih tehničkih problema.

”U momentu izlaska na binu monitori nisu radili - e to je bila panika za mene, ali sam taj početak otpjevala zahvaljujući prisebnosti. A kad je počeo ritam i cijela sala aplaudirala, samo sam nastavila kao da se ništa nije dogodilo”, prisjeća se Ekstra Nena.

Pjevačica je na kraju zauzela 13. mjesto sa 44 boda.

”Bilo je to reprezentativno, dostojanstveno, i bila sam ponosna što se iznad moje glave vijorila zastava moje zemlje i što je ta pjesma i dalje jedna od najlepših kompozicija Eurosonga koja se uvijek stavlja na kompilacije.”

Šta se promijenilo?

Pjesmi Evrovizije u Jugoslaviji redovno se poklanjala posebna pažnja, te je stoga važila za značajan događaj.

”Tada je to bio prestiž, i danas je, ali onda je zaista bila velika stvar kada neko dobije priliku da ode na Evroviziju”, navodi rok kritičar Petar Janjatović.

Takođe, dosta se “vodilo računa da bude jaka pop pjesma”, koja će imati “jak refren”, uz nezaobilaznu atraktivnost izvođača.

”Žanrovski i stilski je Evrovizija tada bila mnogo kompaktnija”, smatra Janjatović.

Danas se, dodaje, sjvetska scena “kapilarno na najrazličitije moguće žanrove raširila”, pa je normalno da to utiče i na Evroviziju.

Osvrćući se na pobjedu finske metal grupe “Lordi” 2006. godine, Janjatović podsjeća da je nezamislivo bilo da 1985. godine, na primjer - bosanski hevi metalci “Divlje jagode” budu predstavnici Jugoslavije.

Slobodan Todorović saglasan je da su razlike između ondašnjih takmičenja za izbor Pjesme Evrovizije u kojima je Jugoslavija učestvovala i ove danas ogromne.

”Suštinska promjena je što se nekada Evrovizija doživljavala kao muzički događaj, dok je danas televizijski događaj i on se kreira i pravi, prije svega za televizijske gledaoce - atraktivno, i što će na neki način da donese profit”, smatra novinar.

Poslije raspada Jugoslavije, jedino je Srbija 2007. godine pobijedila u ovom nadmetanju pjesmom “Molitva”, u izvođenju pjevačice Marije Šerifović.

Zanimljivosti

Prvu najvišu ocjenu Jugoslavija je dobila za pjesmu “Halo, halo” grupe “Aske” u engleskom Herogejtu 1982. godine.

Televizije Skoplje, Priština i Novi Sad nikada nisu imali predstavnike na Pjesmi Evrovizije.

Jugoslavija se sa Eurosonga u Geteborgu (Švedska) 1985. godine povukla jer se datum takmičenja poklopio sa godišnjicom smrti jugoslovenskog predsjednika Josipa Broza Tita - 4. maja. Izabrana je bila numera “Pokora” Zorice Kondže.

Najviše predstavnika imao je TV Zagreb - 10, a najmanje Titograd (Podgorica) - dva. TV Beograd je imao četiri - “Korni grupa”, “Aske”, Bebi Dol i Ekstra Nenu.

Predstavnik TV Sarajevo - Sabahudin Kurt i njegova pjesma “Život je sklopio krug” 1964. godine u glavnom gradu Danske - Kopenhagenu, nisu dobili niti jedan bod, što je zvanično najgori rezultat Jugoslavije na ovom festivalu.

( Nemanja Mitrović/BBC )