Ukrajinski borci prebačeni u dio pod kontrolom ruskih snaga: Ratne zarobljenike štite međunarodni sporazumi
Ukrajinski zvaničnici se nadaju da će njihovi borci iz čeličane Azovstal biti razmijenjeni za ruske ratne zarobljenike
Stotine ukrajinskih boraca, koji su se krili u mreži tunela ogromnog industrijskog kompleksa Azovstal tokom opsade Marijupolja prebačeni su, prema saopštenju iz Rusije, u deo Ukrajine koji je pod kontrolom ruskih i proruskih snaga lojalnih Moskvi.
Ruske vlasti tvrde da je prebačeno više od 1.700 zarobljenih ukrajinskih boraca.
Rusko saopštenje da će se prema ratnim zarobljenicima postupati u skladu sa međunarodnim normama istaklo je složena pravila ratovanja o ophođenju prema neprijateljskim borcima koji su zarobljeni ili su se predali tokom sukoba.
Ukrajinci su ranije takođe zarobili neke ruske vojnike, iako tačan broj nije poznat, a u Kijevu je održano prvo suđenje 21-godišnjem ruskom vojniku optuženom za ubistvo nenaoružanog civila.
Vadim Šišimarin je priznao krivicu i preti mu doživotna kazna zatvora.
Ukrajinski zvaničnici se nadaju da će njihovi borci iz čeličane Azovstal biti razmenjeni za ruske ratne zarobljenike.
Iz Kremlja nema komentara o tome, a pojedini ruski političari traže da se zarobljenim Ukrajincima iz Azovstala sudi.
Otkako je započela invazija, i Rusija i Ukrajina optuživale su jedna drugu za nehumano postupanje prema ratnim zarobljenicima.
Matilda Bogner, šefica posmatračke misije za ljudska prava Ujedinjenih nacija, nedavno je izjavila da postoje „kredibilne informacije" da su obe strane činile takve prekršaje.
- Predaja ili „operacija spasavanja": Šta se desilo u čeličani u ukrajinskom Marijupolju
- Snimak koji navodno prikazuje ubistvo zarobljenog ruskog vojnika
- Da li se na snimku vidi pucanje u noge zarobljenih ruskih vojnika
Da li postoje zvanična pravila o postupanju prema ratnim zarobljenicima?
Da.
Ratne zarobljenike formalno štite međunarodni sporazumi iz 1929. godine i Treća Ženevska konvencija, koja se konkretno odnosi na ophođenje prema ratnim zarobljenicima.
Ona je ustanovila načela kao što su humano postupanje prema ratnim zarobljenicima, razmena informacija o njima i pravo zvaničnika iz neutralnih zemalja da posete zatvoreničke logore.
Konvencija je značajno proširena 1949. godine nakon što je nekoliko zemalja u Drugom svetskom ratu optuženo da je kršilo ova pravila - definisana je, na primer, potreba za „zaštitom ličnog dostojanstva" ratnih zarobljenika.
Prema Ujedinjenim nacijama, Ženevsku konvenciju je potpisalo 196 zemalja, među kojima i Rusija i Ukrajina.
Kakvu zaštitu imaju ratni zarobljenici?
Spisak je poduži i uključuje mnoge stavke, od prava na lečenje, hranu i smeštaj, do zabranjivanja mučenja ili iskorišćavanja zatvorenika za prinudni rad.
U sporazumu se navodi da pritvor ne sme da se koristi kao oblik kažnjavanja, već samo kao resurs koji sprečava dalje učestvovanje u sukobu.
Zbog čega on sadrži i zaštitu ratnih zarobljenika od „zastrašivanja, vređanja i znatiželje javnosti".
Zato su i ruske i ukrajinske vlasti bile kritikovane kada su objavljivale snimke sa ratnim zarobljenicima, od kojih su neki učestvovali i na konferencijama za štampu.
Prema Ženevskoj konvenciji, ratni zarobljenici ne mogu biti krivično gonjeni zato što prosto učestvuju u sukobima, mada pravila zemljama dozvoljavaju da krivično gone ratne zarobljenike koji su činili ratne zločine.
Sporazum takođe određuje da ratni zarobljenici moraju da budu repatrirani „bez odlaganja" kad dođe do okončanja neprijateljstava.
- Šta je ratni zločin
- Bezbednosne kamere snimile ruske vojnike kako ubijaju ukrajinske civile
- Da li Putin može biti krivično gonjen za ratne zločine u Ukrajini
Ko je sve podložan?
Definicija ratnih zarobljenika u Ženevskoj konvenciji ne ograničava se samo na pripadnike oružanih snaga.
Pokriveni su i pripadnici paravojnih trupa i civili koji imaju neborbene zadatke u vojsci.
Jedan od izuzetaka su plaćenici i, u nekim okolnostima, špijuni.
U slučaju špijuna, međutim, Ženevska konvencija navodi da prema ljudima zarobljenim u svojstvu špijuna „i dalje treba da se postupa humano" i da mora da im bude obezbeđeno pravično suđenje.
Šta je razmena zarobljenika?
Razmene zarobljenika su dogovori između zaraćenih strana o razmeni jedne grupe zatvorenika za drugu.
Ovo se ne dešava samo tokom ratova.
U godinama Hladnog rata, na primer, SAD i Sovjetski Savez postigli su nekoliko takvih dogovora.
Oni su se desili i tokom izraelsko-palestinskog sukoba.
Iako su razmene definisane u Ženevskoj konvenciji, one su zapravo mnogo starija praksa.
Postoje zapisi o dogovorima ove vrste koji su postizani još u 18. veku.
Postoji nekoliko potvrđenih slučajeva razmene ratnih zarobljenika između Moskve i Kijeva, ali ruski parlament trenutno raspravlja o predlogu zakona koji bi zabranio slične pogodbe.
- Britanci zarobljeni u Ukrajini na ruskoj TV mole za pomoć
- Jezivi dokazi ukazuju na ratne zločine počinjene na putu za Kijev
- „Ruski vojnici su me silovali i ubili mog muža“
Da li se zemlje uvek pridržavaju pravila?
Ne.
Kao što je već pomenuto, Ženevska konvencija morala je značajno da se proširi posle velikog broja zverstava u Drugom svetskom ratu.
Japan je bio ozloglašen po mučenjima i iskorišćavanju savezničkih ratnih zarobljenika tokom sukoba i procenjuje se da su desetine hiljada umrli od gladovanja i bolesti.
U skorije vreme, bilo je optužbi za nehumano postupanje prema ratnim zarobljenicima i tokom ratova u Jugoslaviji (1991-2001).
U istaknutom slučaju, bivši vojnik Srbin iz Hrvatske osuđen je na 20 godina zatvora 2009. zbog mučenja i ubistva 200 ratnih zarobljenika.
I SAD i Severni Vijetnam optuženi su za zločine počinjene nad ratnim zarobljenicima tokom Vijetnamskog rata (1965-1975), a jedna slavna žrtva bio je pokojni senator i predsednički kandidat Džon Mekejn, koji je ostao sa doživotnim invaliditetom zbog zlostavljanja kojem je bio izložen u zarobljeništvu.
Vašington je takođe optužen za kršenje konvencije zbog načina na koji je u pritvoru držao osumnjičene za terorizam u zloglasnoj bazi Gvantanamo Bej na Kubi posle napada od 11. septembra.
Sedamnaestog maja je Međunarodni krivični sud (ICC) najavio slanje 42-članog tima istražitelja, forenzičkih stručnjaka i pomoćnog osoblja u Ukrajinu da bi istražio navodne ratne zločine počinjene od početka ruske invazije.
Pogledajte video: Šta je ratni zločin
Pratite nas na Fejsbuku,Tviteru i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
( BBC Serbian Naslovna strana )