Crna Gora bez granica

Otvoreni Balkan” - Da ili ne? Ovo pitanje prvo opominje, pa onda i iščekuje svoj odgovor. Opominje da načini razmišljanja javnih funkcionera i plansko djelovanje od strane nadležnih institucija nijesu znatno uznapredovali. I nakon brojnih javnih politika s lošim ishodom i povodom ovog pitanja institucije nijesu pružile dovoljno informacija, ne organizuju stručne rasprave i ne upućuju poziv za saradnju obrazovnim ustanovama i strukovnim udruženjima. I laička i stručna javnost ponovno treperi zbog retoričke milostinje vodećih političara i nedobijanja neophodnih informacija.

Odgovor na ovo pitanje ponovo je aktuelizovao i problem našeg konstitucionalizma i nanovo ukazao na neuređeni odnos zakonodavne i izvršne vlasti u Crnoj Gori. Oprečni stavovi o načinu verifikovanja ove inicijative, čiji obim i namjena nijesu poznati široj javnosti, ponovno su ukazali na nužnost jasnog (zakonskog) definisanja nadležnosti Skupštine Crne Gore i Vlade Crne Gore.

Iako se interpretacijom ustavnih normi izvodi formalno-pravni zaključak da centralnom organu izvršne vlasti nije potrebna podrška predstavnika naroda, evidentno je da ovo pitanje iziskuje širi društveni dijalog čija verifikacija mora biti finalizovana u Skupštini Crne Gore. Iako Vlada Crne Gore vodi unutrašnju i spoljnu politiku, i u konkretnom slučaju može zaključiti međunarodni sporazum, ipak pitanja od strateškog značaja moraju biti razmatrana u parlamentu.

Uz ovo, ako i izuzmemo osporavani legitimitet ove Vlade, ovakvi međunarodni sporazumi pored moguće izmjene spoljnopolitičkih prioriteta, uslovljavaju i znatne sistemske promjene na unutrašnjem planu, od kojih su najznačajnije one koje se odnose na izmjene važećih zakonskih propisa. Naravno, uz brojne zakonske intervencije išle bi i nužne institucionalne, odnosno administrativne promjene koje bi bile neophodne zbog primjene novoizglasanih propisa, pa bi i ova okolnost bila značajna s aspekta EU integracija.

Ovako uspostavljeni javno administrativni aranžman regionalne saradnje u potpunosti bi uslovio da aktuelni princip regate, odnosno zasebna vrednovanja postignuća država, za učlanjenja u Evropsku uniju postane neostvarljiv. Svakako, i ova eventualnost dodatno uslovljava da prilikom zauzimanja stava o “Otvorenom Balkanu” moramo čuti parlamentarni glas.

U ovom kontekstu važno je ukazati i na to da sve potencijalne učesnice ovog projekta nemaju identične spoljnopolitičke orijentacije, kao i da među sobom imaju otvorena brojna pitanja od nacionalnog značaja koja se odnose čak i na (ne)priznavanja međunarodnog subjektiviteta i rješavanja teritorijalnih pitanja, prozivke zbog miješanja u unutrašnje političke prilike, pa čak i najavljene arbitražne sporove.

Ipak, ako bi i kojim slučajem znatno zanemarili balkanske identitetske razmirice i konstatovali da u stavovima političkih elita potencijalnih članica “Mini Šengena” nemamo elemenata nacionalne i vjerske mržnje, onda se moramo zapitati da li je moguće na balkanskom prostoru uspostaviti četiri evropske slobode? U slučaju EU neometano kretanje roba, ljudi, usluga i kapitala moguće je zbog jedinstvenog sistema standardizacije i kontrole kvaliteta koji je zasnovan na sertifikatima koji važe na cijeloj njenoj teritoriji.

Ako, i opet ako, i dođe do ustanovljavanja nadležne organizacije za proces standardizacije i kontrole na unutrašnjim tržištima, ostaje otvoreno pitanje načina praćenja rada i kontrole ove međudržavne instance, kao i metoda utvrđivanja zajedničkih standarda. Ovaj pristup nadnacionalne standardizacije nameće se zbog okolnosti da sve zemlje Balkana, barem deklarativno, streme članstvu u EU i da zbog toga ovaj proces mora biti na određen način centralizovan i usklađen sa briselskim standardima.

U slučaju da se proces standardizacije prepusti unutrašnjim organima zemalja, ovaj projekat realno se izlaže mogućnosti da potrošači iz jedne zemlje neće vjerovati sertifikatima iz druge. Razlozi za ovakav razvoj događaja na potencijalnom zajedničkom tržištu Balkana proizilaze iz postojanja endemske korupcije, monopolskih pozicija, izraženog državnog intervencionalizma u privredi, klijentelizma u politici i organizovanog kriminala na regionalnom principu.

Međunarodna saradnja, posebno ona koja ima multilateralni karakter, jeste odlika savremenosti i proizilazi iz posvećenog razmišljanja da internacionalizam ima dobar uticaj na poboljšanje kvaliteta života i otklanjanje razloga nekadašnjih međudržavnih sporova.

U ovom spektru aktuelnih odnosa između država, što se najbolje očituje i kroz broj do sada nastalih međunarodnih organizacija, uvijek se, prvo vodilo računa o ciljevima koji se žele postići određenom međunarodnom saradnjom, kao i o načinu njenog organizovanja (definisanje prava i obaveza država potpisnica ili nadležnosti novonastale međunarodne organizacije, načini rješavanja eventualnih sporova, uslovi za pristup datoj međunarodnoj saradnji ili učlanjenje u međunarodnu organizaciju, način finansiranja zajedničkih administrativnih djelatnosti ili međunarodne organizacije i ostalo).

Ugledni primjeri međunarodne prakse dokazuju da male društveno-političke zajednice poput Crne Gore svoj integritet najbolje štite kroz bilateralne saradnje ili kroz pristupanje međunarodnim asocijacima koje već imaju jasnu struktuisanu organizaciju i misiju, a što uopšte nije slučaj s “Otvorenim Balkanom”.

Naravno, sama priroda i obim konkretnog međunarodnog odnosa najbolje se određuje njegovim inicijalnim, odnosno osnivačkim aktom. Njime države potpisnice povjeravaju ugovorom (ili drugim odgovarajućim pravnim aktom) određenom regulatornom tijelu ili međunarodnoj organizaciji svoja stvarna ovlašćenja. Ima li i ovoga u slučaju “Otvorenog Balkana” ili sve ovo najviše sliči međunarodnoj kupovini balkanskog mačka u vreći prepunoj raznih netrpeljivosti?

( Neđeljko Necko Đurović )