Temeljni uvidi o umjetničkom nasljeđu

”Leksikon likovne umjetnosti Crne Gore” je jedinstvena publikacija koja po prvi put predstavlja ukupnu umjetničku kulturu naše zemlje, nastalu od praistorije do savremenog doba. Ovaj sveobuhvatni pregled izuzetnog umjetničkog bogatstva temelji se na iskustvima generacija istraživača, novim saznanjima i savremenim naučnim pristupima.

Primarni cilj Leksikona je da crnogorskoj i evropskoj javnosti, adekvatno univerzalnim leksikografskim standardima i metodološkim principima, integralno prezentuje, u svim hronološkim fazama, kompleksnu, heterogenu umjetničku kulturu Crne Gore, koja i idejno i formalno izražava epohe u čijim okvirima je stvarana. Veoma često, ona ne samo da odslikava opšte tokove evropske kulture, već vrhuni u njihovom izrazu.

Crna Gora je država koja stoljećima traje na vjetrometnim prostorima Balkana - na carskom drumu između Istoka i Zapada, istovremeno u središtu i na obodu istorijskih i kulturnih tokova. Na razmeđu drevnih kopnenih i pomorskih puteva, kao most između Carigrada i Rima, na njenom tlu su se, u vremenskom slijedu, izukrštali svakovrsni kulturni, vjerski i etnički uticaji. Identitet i kontinuitet Crne Gore jasno se očitava u umjetničkoj kulturi, u čijoj genezi se registruju uticaji evropskih - mediteranskih civilizacija: antičke grčke i rimske, vizantijske, islamsko-orijentalne, sve do zapadnoevropskih odziva. Ti kulturno-civilizacijski stratumi, biografski biljezi ontogeneze, u punoj sintezi, čine Crnu Goru jedinstvenom. Teritorija današnje Crne Gore, u vaskolikoj istorijskoj panorami, nazivana je raznim imenima: Duklja, Zeta i Crna Gora. Vlastita imena registrovana u njenom rodoslovu zapravo su izraz i potvrda istorijskog i državnog kontinuiteta i kulturnog identiteta, i temelji ovovremene Crne Gore. Uistinu, bez obzira na to koliko puta mijenjala ime i svoje granice, Crna Gora je, tokom svih epoha razvoja, sačuvala svoju bogatu kulturnu i duhovnu riznicu, tapije pripadnosti mediteranskom civilizacijskom krugu.

U oblikovanju i afirmaciji crnogorske duhovne, nacionalne i državne tradicije i savremenosti, permanentan razvoj umjetničke kulture čini suštastven element.

Uz tradicionalne umjetničke discipline - slikarstvo, vajarstvo i arhitektura, obrađena je građa iz kulturne povijesti, vezana za pojedine stilove i stilske epohe, sljedstveno standardnoj periodizaciji i denominaciji - praistorija, antika, srednji vijek, novi vijek, moderna i postmoderna. Takođe, prezentovani su elementi iz šireg kulturnog konteksta: muzeji, galerije, akademije, umjetnička udruženja i umjetnički časopisi. Integralna građa obrađena je u formi biografskih i predmetnih članaka.

Većinu leksikografskih članaka čine sažete biografije likovnih umjetnika, neimara-arhitekata, fotografa, autora stripova, istoričara umjetnosti i likovnih kritičara, analize njihove likovne poetike, uz izbor reprezentativnih djela. U ovom korpusu su i mnogi stranci, prisutni stoljećima, kao i izvanjci (umjetnici južnoslovenskih naroda) koji su, naročito na talasu nacionalnih preporoda od druge polovine XIX vijeka, upravo djelima sa crnogorskom tematikom, ostvarili zavidnu umjetničku reputaciju. Njihova ostvarenja predstavljaju matične stranice crnogorske kulturne istorije. Tu su i umjetnici porijeklom iz Crne Gore, čije je djelo ugrađeno u imanentne vrijednosti kulturne baštine drugih zemalja. Sve dato ukazuje da je konstituisanje Leksikona pretpostavljalo istraživački proces u određenom opsegu, zapravo suočavanje sa svakovrsnim izazovima i limitima.

Vizuelna dokumentacija Leksikona, bitan segment u arhitektonici publikacija ovog tipa, izobražena je kroz raznovrsne ilustracije (reprodukcije, fotosi, crteži i skice), koje prate predmetne legende.

Primijenjena (dekorativna) umjetnost nije obuhvaćena ovim enciklopedijskim štivom, budući da njena razuđenost i bogatstvo zavređuju poseban leksikografski publikat.

Ovaj fundamentalni projekat, čiji je cilj sabiranje, pamćenje i afirmisanje duhovnog stvaralaštva univerzalnih vrijednosti, kolektivno je djelo tima referentnih autora, pisaca tekstova, urednika oblasti i saradnika. Tematski varijetet i autorski pečati determinisali su stepen jezičko-stilske unifikacije tekstova.

Riječju, “Leksikon likovne umjetnosti Crne Gore” predstavlja svojevrsni vademekum kroz povjesne slojeve umjetničke kulture i brevijarijum njenog aktualiteta.

( Akademik Niko Martinović )