Hljeb se baca jer trgovci vole da su rafovi puni
Pekari ovaj trošak očekivanog povrata hljeba ukalkulišu u prodajnu cijenu hljeba, tako da ga u konačnom plaćaju potrošači, a ne trgovci
Godišnje se u Crnoj Gori baci ili preda u stočnu hranu oko pet miliona vekni hljeba, kao i stotine hiljada raznih peciva. Za njihovu proizvodnju potrebno je oko 2.200 tona pšeničnog brašna, pokazuju podaci koje su “Vijesti” dobile iz pekarske industrije.
Razlozi za ovolike količine bačene osnovne hrane su ti što veliki trgovci traže da im rafovi za hljeb budu puni zbog uticaja na kupca, a da ih nije briga koliko će ostati neprodato jer oni taj hljeb vraćaju pekarima bez plaćanja naknade. Pekari ovaj trošak očekivanog povrata hljeba ukalkulišu u prodajnu cijenu hljeba, tako da ga u konačnom plaćaju potrošači, a ne trgovci.
EU zabranjuje uslovljavanje trgovaca
Ova praksa je zabranjena u zemljama Evropske unije gdje trgovci moraju da snose trošak povrata ili bacanja hrane sa kratkim rokom trajanja, koju su naručili a nisu prodali. To u svom izvještaju “Zakonska rješenja u vezi sa smanjenjem otpada od hrane u pojedinim zemljama” iz februara prošle godine, konstatuje i Istraživački centar Skupštine Crne Gore.
Naručivanje hljeba, ali i ostale hrane da bi se samo popunile police trgovcima bez obzira koliko se proda, prema tvrdnjama iz pekarske industrije, uzrokuje višestruku štetu - povećava se cijena konačnog proizvoda za trošak bačene hrane, povećava se količina otpada, povećava se količina potrošnje brašna i pšenice kojima zbog rusko-ukrajinske krize raste cijena a postaju i deficitarna roba odnosno teško se nabavljaju. Tako da se Crna Gora sa ovom praksom rasipa hranom, koju iz uvoza nabavlja po sve većim cijenama a ponekad i vrlo otežano.
Prema podacima predstavljenim “Vijestima” kalkulacija troška za hljeb koji su trgovci vratili pekarima, ukalkulisan je u prodajnu cijenu za potrošača u iznosu od pet do osam centi po vekni. Naprimjer ukidanjem PDV-a na brašno i hljeb, dovelo je do smanjenja cijena hljeba za oko pet centi.
Na bacanje otišlo 100 šlepera, a hvalili se sa pet
Za količine bačenog hljeba i drugih peciva iskoristi se brašna koliko stane u sto velikih i punih šlepera. Koliki je to odnos pokazuje primjer da se Vlada u martu hvalila uvozom pet šlepera brašna, kojim je u tom trenutku privremeno spriječena nestašica hljeba u Crnoj Gori.
Prema podacima pekara, njima trgovci vrate 12 do 14 odsto neprodatog hljeba dok je kod drugih peciva taj postotak povraćaja i veći. Veliki industrijski pekari dnevno proizvedu 80 do 90 hiljada vekni osnovne vrste hljeba, dok ostali mali pekari proizvedu ukupno oko 20 hiljada vekni, pa je ukupna godišnja proizvodnja veća od 40 miliona vekni. S obzirom na prosječni procenat povrata, godišnje se pekarima vrati oko pet miliona neprodatih vekni koje oni bace ili za sitan novac prodaju u nekvalitetnu stočnu hranu.
Predstavnici pekara su više puta u dosadašnjim pregovorima sa ministarstvima ekonomskog razvoja i poljoprivrede pokušali da pokrenu i ovu temu, ali do sada za nju nije bilo sluha. Nadaju se da će je sada pokrenuti najava novim problema u isporukama i cijenama žitarica i brašna.
Istraživački centar Skupštine je u svom izvještaju obradio zakonska rješenja koja tretiraju pitanje bacanja viška hrane u 25 zemalja, kao i ključne karakteristike regulatornog okvira EU čiji su ciljevi smanjenje gubitka i rasipanja hrane “od polja do stola”.
Hrana kojoj ističe rok se mora donirati
Slovenački zakon o poljoprivredi zabranjuje trgovcima da vrate proizvođačima hrane isporučene, a neprodate proizvode kojima je istekao rok trajanja. Ovaj zakon zabranjuje da privredni subjekat - trgovac zloupotrebljava svoju tržišnu snagu i time iskorišćava drugu ugovorenu stranu, odnosno trgovac ne bi mogao da uslovljava poljoprivrednika ili drugog proizvođača hrane da će mu prodavati proizvod pod uslovom da mu može sve neprodate količine vratiti nakon isteka roka bez obeštećenja.
Ovaj zakon predviđa i da hrana ima navedena dva roka - “rok trajanja” i “najbolje upotrijebiti do”, čime se omogućava trgovcima i proizvođačima da hranu, kojoj je ističe rok “najbolje upotrijebiti do” ali ne i “rok trajanja”, uz poreske olakšice mogu donirati narodnim kuhinjama, Crvenom krstu ili sličnim institucijama.
Istraživački centar Skupštine Crne Gore je u svom izvještaju naveo i druge evropske zemlje koje imaju slične zakona, i preporučio da se slična pravna iskustva primjenu i u Crnoj Gori.
Prva među zemljama koja je usvojila ovakve zakone je Francuska 2016. godine, i njime je uvela obaveze supermarketima koji posluju u objektima većim od 400 kvadrata da hranu koja se ne može prodati, ali je i dalje bezbjedna za upotrebu, besplatno preusmjere neprofitnim organizacijama koje se bave preraspodjelom hrane. Slične zakone su zatim usvojila i ostale članice, a postoji i dio EU direktiva na nivou cijele unije.
Bacanje hrane veliki trošak, utiče na nesigurnost i ograničava resurse
”Gubitak i bacanje hrane predstavljaju globalni izazov koji posljednjih godina dobija na značaju u javnim i političkim programima. Prema podacima Organizacije UN za hranu i poljoprivredu, otprilike jedna trećina hrane proizvedene na svijetu se izgubi ili baci, dok se u Evropskoj uniji svake godine izgubi li baci oko 87,8 miliona tona hrane. Gubitak i bacanje viškova hrane doprinose istovremeno velikim ekonomskim troškovim, nesigurnosti u pogledu snabdijevanja hrane, neuhranjenosti, potrošnji vode, te ima uticaj na životnu sredinu i ograničene prirodne resurse”, navodi Istraživački centar u svom izvještaju.
Oni navode da su ključna načela u smanjenju bacanja hrane sadržana su u Direktivi EU o otpadu, u kojoj se države članice, između ostalog, pozivaju da: smanje stvaranje otpada od hrane na putu od primarne proizvodnje do distribucije; smanje bacanje hrane u domaćinstvima; podstiču donaciju hrane i druge oblike redistribucije za ljudsku potrošnju, davanjem prednosti ljudskoj potrošnji nad korišćenjem u hrani za životinje i preradom u neprehrambene proizvode; kao i da prate i procjenjuju sprovođenje mjera za sprečavanje rasipanja hrane.
( Goran Kapor )