Kako je mijenjana preambula Temeljnog ugovora: Amfilohijevog nasljeđa više ni u tragovima

”Vijesti” su u septembru prošle godine objavile da u tadašnjem nacrtu Temeljnog ugovora između Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve skoro da nema elemenata koji bi se mogli vezivati za ono što je bilo nasljeđe pokojnog višedecenijskog mitropolita Mitropolije crnogorsko-primorske Amfilohija.

U tom nacrtu u koji su “Vijesti” imale uvid, a koji je Vlada tada poslala patrijarhu SPC Porfiriju, nije se pominjao naziv Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, a u preambuli se na dva mjesta pominje “Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori”. U posljednjoj verziji ugovora se Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori pominje samo u kontekstu toga koje je episkopije čine.

Za vrijeme Amfilohijevog života MCP je pripremila temeljni ugovor i još 2012. ga dostavila Vladi Crne Gore, na šta nikada nije odgovoreno.

Naziv Pravoslavna crkva u Crnoj Gori je postojao u verziji koja je u martu prošle godine predstavljena Sinodu SPC, a čiji je temelj bio ugovor iz 2012. godine. Taj nacrt je pripremao bivši ministar pravde Vladimir Leposavić koji je prije formiranja Vlade bio dio pravnog tima Mitropolije crnogorsko-primorske, dok ga je u Beogradu predstavio Episkopski savjet SPC u Crnoj Gori, koji je tada još postojao.

Upravo je taj naziv bio jedan od najspornijih za vrh Beogradske patrijaršije, što je javnosti povremeno otkrivao istoričar Aleksandar Raković koji se pozicionirao kao neformalni portparol Sinoda, najavljujući odluke od kojih se izvršna vlast SPC nije ograđivala, a koje su se poslije i realizovale.

Da je problem s tim nazivom imao i vrh vlasti u Srbiji, otkrio je ranije i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić.

”Njihov politički plan u Crnoj Gori je bio da Mitropoliju crnogorsko-primorsku odvoje od SPC, da je proglase u početku pravoslavnom crkvom u Crnoj Gori i da se time vremenom Srbi asimiluju, nestanu i da postoji jasna dvotrećinska i tročetvrtinska većina crnogorskog pravoslavnog naroda”, rekao je Vučić.

Nije precizirao čiji je to plan bio. Vučiću blizak tabloid “Borba” je juče objavio da “Vijesti” spinuju ukazujući da se u Temeljnom ugovoru umanjuje značaj Mitropolije, tvrdeći da se radi o “umanjivanju mogućnosti crkvenog separatizma”.

Episkopski savjet je osnovan 26. maja 2006. godine, odlukom Sabora SPC kojim je predsjedavao tadašnji patrijarh srpski Pavle, a tada je u upotrebu uveden i termin Pravoslavna crkva u Crnoj Gori.

Sabor SPC u maju prošle godine, na kom je izabran novi mitropolit MCP Joanikije, je ukinuo sve Episkopske savjete, a novi mitropolit nije dobio titulu arhiepiskopa cetinjskog koju je imao Amfilohije, kao ni titulu egzarha sveštenoga trona pećkog.

Raković je sve te elemente, a od njegovih izjava se niko iz vrha SPC nikada nije ogradio, označio kao separatističke i zbunjujuće.

Episkopski savjet je bilo tijelo koje je organizovalo litije na kojima se protestovalo protiv Zakona o slobodi vjeroispovijesti.

Amfilohije je više puta javno optuživan za autonomašenje i u Beogradu mu se zamjeralo što govori o kontinuitetu Mitropolije crnogorsko-primorske s istorijskom i autokefalnom Mitropolijom crnogorskom - Crnogorskom crkvom.

”Crnogorska pravoslavna crkva je zovem. To je bila Božija Crkva. I Hristova Crkva, prije i iznad svega. I kao takva je bila priznata u čitavome svijetu, kao što je i danas isto tako ta ista Crkva, Crnogorska pravoslavna crkva - Mitropolija crnogorska”, kazao je Amfilohije 2019. godine.

Amfilohije je u januaru 2020. govorio da eventualni temeljni ugovor između crkve i države ne bi definisao status Mitropolije - autonomni ili autokefalni, jer je “autonomna i samostalna kroz vjekove

”Jedina koja je ostala samostalna i sačuvala samostalnost Pećke patrijaršije je Mitropolija crnogorsko-primorska. Zvala se u to vrijeme autokefalna, jer je u to vrijeme stvarala državu”, istakao je tada Amfilohije i podsjetio da su Beogradska i Karlovačka eparhija nestajale i mijenjale se.

Kako je mijenjana preambula

Preambula Temeljnog ugovora je pretrpjela više izmjena. Vlada Crne Gore je u avgustu prošle godine imala dvije bitne izmjene u odnosu na prvobitnu verziju koju je predložila SPC.

Prvobitna verzija je glasila: “Polazeći od činjenica da je Hrišćanska Crkva na prostoru današnje Crne Gore prisutna od apostolskih vremena i njenog kontinuiteta kroz istorijsko pravoslavno i crkveno ustrojstvo od osnivanja Zetske, Budimljanske i Humske Episkopije (1219. godine) u sastavu Žičke Arhiepiskopije, Pećke Patrijaršije, odnosno Srpske pravoslavne crkve”, a izmijenjena: “Polazeći od činjenica da je Hrišćanska Crkva na prostoru današnje Crne Gore prisutna od apostolskih vremena i njenog kontinuiteta kroz istorijsko pravoslavno i crkveno ustrojstvo od osnivanja Zetske, Budimljanske i Humske Episkopije (1219. godine)”. Obrazloženje je bilo da se brišu riječi “u sastavu Žičke Arhiepiskopije, Pećke Patrijaršije, odnosno Srpske pravoslavne crkve”, “s obzirom na to da je Hrišćanska crkva postojala na prostoru današnje Crne Gore i u periodima ukidanja Pećke Patrijaršije (u periodu 1463-1557. godine i 1766-1920. godine).”

”Ukoliko postojanje Hrišćanske crkve u tom periodu ne bi bilo konstatovano, to bi podrazumijevalo da crnogorske Vladike iz dinastije Petrović Njegoš i drugi crkveni poglavari iz tog perioda nisu pripadali Hrišćanskoj crkvi što je, sa stanovišta Crne Gore, neprihvatljivo”, navodi se u dokumentu u koji su “Vijesti” imale uvid.

Potom je u verziji koja je bila aktuelna u januaru, Vlada ipak pristala da piše da je crkva bila u sastavu “Žičke arhiepiskopije, Pećke Patrijaršije, odnosno SPC”.

Sadašnja verzija tog člana glasi: “Polazeći od činjenice da je Hrišćanska Crkva na prostoru Crne Gore prisutna od apostolskih vremena i njenog kontinuiteta - misije kroz istorijsko pravoslavno i crkveno ustrojstvo od osnivanja Zetske, Budimljanske i Humske Episkopije Žičke Аrhiepiskopije (1219-1220. g)”, ali se u prethodnom članu navodi da se strane ugovornice pozivaju na crkveno ustrojstvo od osnivanja Žičke Аrhiepiskopije, Pećke Patrijaršije, odnosno Srpske Pravoslavne Crkve,

U septembru je Vlada predložila i da u preambuli piše: “Uvažavajući sadašnju i istorijsku ulogu Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori u društvenom, kulturnom i obrazovnom razvoju, uvažavajući istorijsku ulogu Mitropolije crnogorsko-primorske za vrijeme crnogorskih mitropolita – gospodara u državnosti Crne Gore”. Obrazloženje je bilo da je tekst preformulisan na način da država Crna Gora uvažava sadašnju i istorijsku ulogu Srpske pravoslavne crkve u društvenom, kulturnom i obrazovnom razvoju, koja nije pomenuta u prvobitnom tekstu, dok se u istorijskom smislu izdvaja uloga Mitropolije crnogorsko-primorske, njenih mitropolita – gospodara kao jedina od postojećih eparhija SPC koja je temelj državnosti Crne Gore.

U januarskoj verziji je posebno istaknuta uloga Mitropolije: “Uvažavajući istorijsku ulogu Srpske Pravoslavne Crkve, a posebno Mitropolije Crnogorsko-Primorske za vrijeme crnogorskih mitropolita - gospodara, kao i njenu ulogu u državnosti Crne Gore i društvenom, kulturnom i obrazovnom razvoju”, dok sadašnja verzija glasi: “Uvažavajući doprinos Srpske Pravoslavne Crkve u društvenom, kulturnom i obrazovnom razvoju Crne Gore i istorijsku ulogu Mitropolije Crnogorsko-Primorske za vrijeme crnogorskih mitropolita/gospodara.”

Primjećuje se da se u posljednoj verziji ne govori o Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori i njenoj ulozi, već o doprinosu SPC u razvoju Crne Gore.

( Srdan Kosović )