MMF upozorava CG: Siva ekonomija na tržištu rada ograničava rast

Niska produktivnost rada i nivo zaposlenosti i veliki neformalni sektor, koji zapošljava oko četvrtine ukupnog broja radne snage, ograničavaju potencijalni rast Crne Gore, ocijenio je Međunarodni monetarni fond (MMF).

U Izvještaju Misije MMF-a za Crnu Goru navodi se da su rezultati crnogorskog tržišta rada slabi, uprkos poboljšanjima posljednjih godina. “Stopa neaktivnosti je oko 37 odsto (starosne dobi od 15 do 64 godine), što je niže od prosjeka u ostalim zemljama zapadnog Balkana, ali mnogo više od prosjeka u državama EU i novim članicama. Stopa nezaposlenosti, iako je u prethodnim godinama smanjena, ostaje visoka na 16 odsto”, podsjeća MMF.

Oko 80 odsto nezaposlenih u Crnoj Gori je, kako dodaju, u prosjeku više od godinu bez posla, što predstavlja više strukturalne nego ciklične karakteristike. “Neformalna ekonomija zapošljava oko četvrtine ukupnog broja radne snage, ukazujući na suviše rigidno tržište rada koje pruža mali podsticaj za priključenje formalnom sektoru”, navodi se u izvještaju. U Crnoj Gori je krajem maja, prema podacima Zavoda za zapošljavanje, bilo oko 44,13 hiljada nezaposlenih.

MMF upozorava da strukturalne prepreke na tržištu rada obeshrabruju veće učešće radne snage i generisanje zaposlenosti u formalnom sektoru. Smatraju da vlasti treba da sprovedu jedinstvenu strategiju smanjenjem opterećenja na tržištu rada, reformom povlačenja socijalnih davanja i usvajanjem izmjena zakona o radu koji bi balansirali potrebu za zaštitu radnika sa potrebnim povećanjem fleksibilnosti tržišta rada.

“Na oko 40 odsto, poresko opterećenje na rad je relativno visoko. Socijalne naknade i transferi često su potpuno nepotrebni ili se teško oporezuju kada radnici uđu na formalno tržište”, kazali su iz MMF-a.

Smatraju da bi vlasti u Crnoj Gori trebalo da smanje poresko opterećenje za zaposlene, posebno za one sa niskim primanjima, uz postepeno ukidanje socijalne pomoći. Dodaju da, kada korisnici socijalne pomoći i porodičnih benefita ulaze u formalno tržište rada, njihovu pomoć treba postepeno ukinutu kako bi se podstakao formalan rad. Iz MMF-a navode da bi ove reforme trebalo da budu neutralizovane putem prihoda kroz povećanje ekološke takse ili kroz smanjenje budžetskih troškova.

“Zakon o radu treba da obezbijedi ravnotežu između zaštite rada i olakšavanja novog zapošljavanja. Nacrt novog Zakona o radu bi pojednostavio postupke za otpuštanje zaposlenih i produžio rok trajanja ugovora na određeno vrijeme na 36 mjeseci. Neki elementi bi se mogli dodatno poboljšati kako bi se povećala fleksibilnost”, ocjenjuju u MMF-u.

Takođe, kako se navodi u izvještaju, potrebno je revidirati Opšti kolektivni ugovor (OKU). “Kolektivni sporazumi treba da budu vremenski ograničeni, uz mogućnost produženja na osnovu saglasnosti potpisnika. Radna regulativa rada da obezbijedi razumnu fleksibilnost na nivou preduzeća kako bi se prilagodila različitim ekonomskim situacijama, posebno recesijama”, poručuju iz MMF-a. Podsjećaju da se prema OKU, minimalna zarada se množi sa skupom koeficijenata u zavisnosti od nivoa obrazovanja zaposlenog, potencijalno generišući višestruke minimalne zarade u privredi.

“Takođe, izgleda da svaka promjena minimalne zarade može imati značajne reperkusije na ukupni rast plata, posebno u javnom sektoru, kao i na penzije”, ukazali su iz MMF-a. Penzijski sistem slab

U izvještaju MMF-a navodi se da da je crnogorski penzijski sistem opterećen penzionerima koji su ostvarili pravo na ranu penziju. Penzijska potrošnja kao udio u BDP-u premašuje prosjek u svim evropskim zemljama u razvoju.

Granica za penziju je kao i u drugim zemljama u razvoju, međutim stopa pokrivenosti penzionera (odnos broja penzionera i populacije od 65+ godina) od 116 odsto je veća nego kod država komparatora i ukazuje na značajan udio penzionera koji se penzionišu ranije. “Pokrivenost doprinosa za radno sposobno stanovništvo je nisko i ukazuje na to da penzijski sistem u budućnosti može postati manje efikasan alat za zaštitu od siromaštva u starosnoj dobi”, upozorava MMF.

( Biljana Matijašević )