Živopisna hronika Kine koje više nema

Antologija kineske proze XX veka koju su priredili Ding Fang i Šeng Anfeng sveobuhvatan je prikaz kineske proze nastale u 20. vijeku. Dvadeseti vijek slovi za vrijeme velikih promjena, rađanja novih nacija, političkih sistema, opšte modernizacije. Svi ovi događaji ostavili su traga kako na Kinu tako i na njene pripovijedače, pa je u ovom izboru moguće pratiti najrazličitije prozne tekstove kroz koje se prelama svakodnevni život običnog čovjeka, ideologija, društveni sistem i moć. Antologija kineske proze XX veka objavljena je u izdanju zrenjaninske Agore.

Prema mišljenju prevodioca Bojana Tarabića Antologija kineske proze dvadesetog veka predstavlja smio pokušaj da se sveukupnost jednog književnog stoljeća sažme u sedamdesetak priča kazivanih perom i glasom najvećih kineskih pisaca poput oca kineske moderne književnosti i glavnog pobornika za uvođenje narodnog govora u književnost Lu Sjuna, zatim vrsnog estete i pjesnika Guo Možuoa, kao i melanholičnog majstora kratke priče Ju Dafua, ali i nekih od najpopularnijih kineskih pisaca današnjice kao što su Đija Pingva, Ju Hua, Čen Žan. U antologiji se takođe nalazi i određen broj eseja koji su u književno-teorijskom ili političkom smislu ostvarili nesamjerljiv uticaj na razvoj kineskog društva i misli. Takvi su na primjer eseji “Osvrt na Osmi mart” autorke Ding Ling i “Divlji zumbuli” novinara Vang Šiveija, u kojima autori smjelo preispituju društvene okolnosti i nadglašavaju zaglušujuću notu jednoumlja. Da je riječ o krajnje probranom štivu svjedoči i činjenica da se u ovoj antologiji nalaze i eseji poput “Oslušni studenu kišu” autora Ju Guangdžunga koji se smatra jednim od najljepše napisanih eseja dvadesetog vijeka jer se pisac oslanja na vizuelnu komponentu i ritmiku kineskog jezika, tako da u jednom dobijamo kolaž, partituru i književni tekst. Kao da to nije bilo dovoljno tu je i tekst “Hram Zemlje i ja” autora Ši Tiješenga, po mišljenju mnogih kritičara najbolji esej dvadesetog vijeka na kineskom jeziku.

Odabir priča u Antologiji kineske proze XX veka je načinjen tako da ukaže i predstavi osobenosti kineske kratke priče i isprati istorijske tokove iz vremena kada se kineska nacija budila pa sve do devedesetih godina i otvaranja prema Zapadu. Teme i motivi su izrazito šarenoliki, od eksperimentalnih epistolarnih formi do poziva na nacionalno osviješćenje, rasprava o smislu života i elegijskih obraćanja istorijskim ličnostima.

Drugu bitnu ulogu igraju putopisi, pastoralna i zavičajna literatura koja obiluje opisima narodnih običaja, znamenitih kineskih sela i gradova, ali i lamenata za minulim vremenima. Ova zbirka je jedinstvena po tome što vjerno iznosi pečat jedne starodrevne civilizacije na način koji još uvijek održava sponu s modernim, pa i današnjim svijetom.

Da bi se u potpunosti razumjela kineska književnost 20. vijeka, treba se osvrnuti na ključne događaje u kineskoj istoriji prošlog vijeka, a najprije na događaj poznat kao Stodnevna reforma (1898). Cilj ove reforme je bio da se kinesko carstvo preobrazi u ustavnu monarhiju po uzoru na Ujedinjeno Kraljevstvo, a glavni pobornici ovih reformi bili su Kang Jouvei i Lijang Ćičao. Upravo zato Antologija počinje Lijangovim esejom “Mlada Kina” u kome on sumira stanje u državi na istorijskoj prekretnici, označava glavne krivce za dosadašnje neuspjehe i omladinu ističe kao pokretačku snagu nove Kine.

Ling Ćičao je i za današnja shvatanja savremen, uočavao je pokretačku snagu u mladima, pa tako u eseju on piše: “Stariji su odveć puni zebnje, a omladina je sklona uživanju. Budući ophrvani brigama stariji su često utučeni, dok mladi u potjeri za užicima nastupaju dično i odvažno. Letargija podstiče kukavičluk, a srčanost raspiruje hrabrost. Bezosjećajnost je naličje kukavičluka, ali zato odvažnost poziva na pustolovinu. Ravnodušnost prijeti da uništi svijet, a smjelost će ga obnoviti. Stariji su umorni od obaveza a mladi orni da zasuču rukave. Odveć umorni stariji smatraju da ništa nije vrijedno obdjelavanja, a mladima se čini da se ništa ne smije prepuštiti slučaju. Dakle, stari su zalazeće, a mladi izlazeće sunce; stari su iznureni volovim a mladi su tigrovi mladunci; stari su monasi isposnici, a mladi okretni ratnici, stari su rječnik, a mladi pozorišni komad; stari su opijum, a mladi ljuti brendi; stari su meteoriti s drugih svjetova, a mladi kolarna ostrvca u nepreglednom okeanu. Stari su nalik piramidama sred egipatske pustinje, a mladi podsjećaju na sibirske pruge. Stari su jesenje vrbe, a mlada trava uoči proljeća. Stari su poput ustajalih voda Mrtvog mora, dok mladi podsjećaju na vrelo Duge rijeke. Riječju, u tome se ogledaju razlike među mladima i starima”.

Treba pomenuti i to da je u Kini vjekovima filozofija smatrana vrhuncem književnosti, a jezik kojim se pisalo nije bio jezik svakodnevnice i govor naroda već stilizovani dvorski jezik koji je bio izuzetno sažet i nagovještajan, nije bio komunikativan i saopštavajući. U Kini postepeno dolazi do pojave romana na koga se gledalo sa prezirom. Riječ roman na kineskom znači bezvezan govor ili malokaz.

Poslije propasti Stodnevnih reformi intelektualci zastupaju Novi kulturni pokret koji ima za cilj da preobrazi kinesku kulturu po zapadnom modelu. Po završetku Prvog svjetskog rata, njemačke teritorije na tlu Kine ustupljene su Japanu. Zbog toga je 4. maja 1919. došlo do masovnih najviše studentskih protesta koji su tražili brže reforme i jačanje nacionalnog bića, zagovoarajući odstupanje od tradicionalnih vrijednosti. To je bio nastavak kulturnog pokreta, sa izraženom militantnom crtom. Tada je i osnovana Kineska komunistička partija, a u ovoj antologiji nalazi se i tekst (“Smisao života”) njenog suosnivača Čen Dusjua.

Potom je uslijedila reforma jezika. Hu Še je dao predloge za reformu književnosti, a Lu Sjun počinje da piše na narodnom jeziku i postaje otac moderne kineske književnosti. Prvi modernistički impulsi javljaju se dvadesetih i tridesetih godina dvadesetog vijeka, a odlikuju se smjelim eksperimmentima, pa su u antologiji zastupljene epistolarne forme (Džou Cuožen) i tekstovi sa elementima magijskog realizma (Guo Možuo). Dolazi i do snaženja ženskih glasova u patrijarhalnoj Kini čije su predstavnice Čen Hengdže, Bing Sin, Sjao Hung, a kasnije od savremenih Čen Žan. Pojavljuje se i prvo rasijavanje kineskih pisaca koji stvaraju van matice, a i do pojave ozbiljnih moderniih putopisa (Feng Joulan, Sju Džimo) u kojima se preispituje odnos između Kine i Zapada.

Rat sa Japanom je događaj koji je ostavio traga na kineske prozaiste. Pripovijetke “Bijesana noć” (Sjao Hung), “U potjeri za snom” (Ke Ling), i “Izgublejni raj” (Ši Tuo) svjedoče o ratnim grozotama dok sukobi još traju. U ovaj tematski krug spadaju i traumatične priče o zbivanjima tokom rata i žalom za minulim vremenima, kao što su. “Obaranje mandarina” (Ju Pingbo), “Suton” (Li Guangtijen) i “Uspomene” (Li Đijenvu).

Dolaskom komunista na vlast, književnost postaje sluškinja revolucije. Počinje drugi egzodus kineskih pisaca, o tome piše Ju Guangdžung u pripovijeci “Oslušni studenu kišu” u kojoj se žali za domovinom preko moreuza. Književnost će u decenijama koje slijede diktirati Maovi govori iz Jenana (1942) i praktično će staviti tačku na slobodu književnog izražavanja. Iz toga doba u antologiji se nalaze pripovijetke “Osvrt na osmi mart” (Ding Lingin) o položaju žena u partiji, ovaj tekst je perjanica feminizma i “Divlji zumbuli” (Vang Šivejev) gdje se kritikuje sladostrašće rukovodećeg vrha. Krajem šezdesetih godina Mao Cedung donosi odluku da zatvori škole i univerzitete kako bi gradska omladina bila podvrgnuta prevaspitavanju na selu. Ta traumatična iskustva iznjedriće “izgubljenu generaciju” kineskih pisaca koji su nakon završetka Kulturne revolucije (1966-1976) i okončanja književnog moratorijuma o minulom periodu progovorili sa obnovljenom snagom, kroz često preispitivanje sopstvenog života (esej “Hram zemlje i ja” Ši Tiješenga i pripovijetka “Ko jači - Tlači” Liju Šahe). Sa određene vremenske distance ti događaju su novim generacijama izgledali kao opsjena, masovna halucinacija koja je generacijama donela duboke ožiljke. Književnost je obilježena razornim i često nadrealnim događajima Kineske kulturne revolucije. “Sjeta na reci Kuneš” (Džou Tao) “Otisak djevojačkog lica” (Feng Dži) i “Zaljubljen u Tonju” (Liju Sjaofeng) ispripoivijedane su u jakim, nedvosmislenim slikama. Sve ovo je jedan ciklus prisjećanja iz kojeg će se kasnije razviti književnost traganja za korijenima, jer je određeni broj pisaca smatrao da je osnovna uloga književnosti da poveže sadašnjost sa kineskim kulturnim korijenima. Kineski pisci ovu sponu s tradicijom ostvaruju pomoću zapadnih književnih tehnika, takva su djela: “Grobnica mirisne princeze” (Vang Čunglu), “Stražnje dvorište” (Bei Dao), “Mjesec u srcu neba” (Ling Đingsjuen) i “Močou, bez brige” (Je Džoajen).

Antologiju zatvaraju tekstovi pisaca takozvane “avangardne književnosti” koji nastavljaju da istražuju nove forme i narativne tehnike sa primetnim uticajem zapadne književnosti. Ova djela donose pečat postmodernizma, borbu protiv realističke tradicije, i naslanjaju se na modernističke uzlete u prvom talasu kineskog modernizma i književnnog buđenja. Premda se bave fikcionalizacijom svakodnevnice kao okosnicu stvaralačkog čina uzimaju lično iskustvo, a u pozadini ovih djela se osjećaju odjeci bremenitog nasljeđa (“Uticaj muzike na moje pisanje”, Ju Hua). Nagli porast čitalačke publike zatražio je savremenog junaka u kome se pojedinac može pronaći bez bjesomučnog i tjeskobnog kopanjapo prošlosti, takve su junakinje u pričama “Smetenost cvjeta” Džu Tijenven i “Svaka djevojka je princeza” Pan Sjangli.

Višestruki ciklusi prisjećanja koji provijavaju kroz antologiju zapravo predstavljaju pokušaje da se sastavi mozaik razbijene prošlosti, progovori o teškim iskustvima, izgubljenim godinama, nestalim domovima i domovinama. Bilježi prošlosti utisnuti u ovoj antologiji pomiješani s esejima i putopisima daju ovom spisu jezgrovitost jednog ljetopisa, pa će čitalac imati utisak da koračajući naprijed u vremenu zapravo putuje unatrag kroz epohe. Ova antologija je hronika jedne Kine koje više nema, ali koja nije sasvim iščezla i čija je zaostavština veoma snažna.

( Vujica Ognjenović )