Temeljni udar na državu

U debati o ugovoru sa SPC zaboravlja se važna činjenica - SPC nije samo vjerska zajednica. U članu 11 Zakona o crkvama i vjerskim zajednicama Republike Srbije iz 2006. godine propisano je da SPC ima izuzetnu istorijsku, državotvornu i civilizacijsku ulogu u oblikovanju, očuvanju i razvijanju identiteta srpskog naroda. U Srbiji je 2009. godine usvojen Zakon o dijaspori i Srbima u regionu kojim se Republika Srbija proglasila za matičnu državu svim Srbima u regionu, što znači i matičnom državom Srba u Crnoj Gori. Tada je formiran i Savjet za saradnju sa Srbima u regionu. Jedan od zadataka Savjeta je da razmatra pitanja koja se odnose na vjerski identitet Srba u zemljama u regionu. SPC ima predstavnika u ovome Savjetu. Vlada Republike Srbije je 2011. godine usvojila Strategiju očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore i matične države i Srba u regionu. U ovoj Strategiji je navedeno da se Crna Gora, poslije BiH, nalazi u središtu spoljne i regionalne politike Srbije. To je dokaz žive velikodržavne politike Srbije prema Crnoj Gori. Ovom Strategijom SPC je dobila i dobrovoljno prihvatila zadatak da, pored vjere, čuva nacionalnu kulturu i jezik Republike Srbije, da oblikuje nacionalni identitet u srpskoj dijaspori, a monaštvo i sveštenstvo SPC u Crnoj Gori je dobilo direktan zadatak da radi na očuvanju srpskog nacionalnog identiteta. Za realizaciju ovih ciljeva Republika Srbija je formirala finansijske fondove, organizovala medijsko i izdavačko djelovanje i stvorila organizacije koje su tokom protekle decenije, uz koordinaciju sa SPC-om, premrežile Crnu Goru.

Na osnovu zvaničnih akata Republike Srbije može se zaključiti da SPC, iako nema status zvanične državne crkve, po specijalnim zakonskim i strateškim ovlašćenjima sprovodi zvaničnu državnu i nacionalnu politiku Srbije u regionu. To znači da je SPC osim što je vjerska zajednica istovremeno i nacionalno-politički instrument Republike Srbije. Zato je svejedno da li se SPC naziva njenim zvaničnim imenom ili Crkvom Srbije, kako je naziva Vaseljenska patrijaršija. To su sinonimi za ovu crkvu koja je posvećna isključivo državnoj politici Republike Srbije i srpskom nacionalnom identitetu.

Osim SPC ni jedna vjerska zajednica u Crnoj Gori nema ovako javno i jasno političko i nacionalno djelovanje. SPC ili Crkva Srbije je faktički zastupnik Republike Srbije i zato sve što Crna Gora ugovorom omogući SPC u Crnoj Gori to će istovremeno biti dobit i za Republiku Srbiju. Šta Republika Srbija može da dobije na osnovu ugovora koji je usvojila Vlada Dritana Abazovića najbolje pokazuju dva primjera. U ugovoru je naveden falsifikat da je Mitropolija crnogorsko-primorska postojala za vrijeme crnogorskih mitropolita/gospodara. Istina je da je Mitropolija crnogorsko-primorska formirana tek 1931. godine, a da su do 1918. godine u Crnoj Gori postojale autokefalna Cetinjska mitropolija, odnosno Crnogorska crkva. No, ako se ugovor potpiše to će Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, a u stvari SPC, omogućiti da na osnovu falsifikata preuzme, ne samo istoriju autokefalne Cetinjske mitropolije i Crnogorske crkve, nego i najveći dio istorije Crne Gore od vremena Crnojevića do 1918. godine. U krajnjem, to će postati istorijsko nasljeđe Republike Srbije, što stvara pretpostavku da se u istorijskim udžbenicima u Srbiji tvrdi da je novovjekovnu državu Crnu Goru stvorila SPC. To je poznati falsifikat SPC, ali će sada, ukoliko se potpiše ovakav ugovor, Vlada Crne Gore odobriti taj falsifikat. Drugi primjer se odnosi na pravoslavne crkve i manastire koji su u Crnoj Gori sagrađeni prije 1918. godine i koji su istovremeno dio kulturno-istorijskog nasljeđa Crne Gore. Ako se Crkvi Srbije, na osnovu falsifikovanog istorijskog kontinuiteta iz preambule ugovora, preda ovo sakralno naljeđe, onda će to faktički postati kulturno-istorijsko nasljeđe Republike Srbije u Crnoj Gori. U pravu su premijer Abazović i URA kada kažu da ove crkve i manastire neće niko iz Crne Gore prenijeti u Čačak. Ovakvim ugovorom Abazović i URA će za Republiku Srbiju učiniti više od toga. Republika Srbija će preko SPC faktički postati vlasnik provoslavnih manastira i crkava u Crnoj Gori, što je za Srbiju bolje nego da ih premjesti u Čačak. Premijer Abazović Crnoj Gori i Crnogorcima relaksirano i cinično otima najveći dio istorije, kulturu i vjersko nasljeđe i predaje ga SPC odnosno Republici Srbiji.

Falsifikovanje istorije koje su Vlada i SPC izvršili u preambuli ugovora može izazvati još posljedica. Vlada je ugovorom istoriju i nasljeđe Hrišćanske Crkve od apostolskih vremena prepisala Crkvi Srbije. To znači da se SPC predaju istorija i nasljeđe katoličke Dukljansko-barske nadbiskupije. Tim drskim falsifikatom se direktno ugrožava Temeljni ugovor Crne Gore sa Svetom Stolicom koja, vjerovatno, neće lako prećutati predaju istorije katoličanstva u Crnoj Gori u korist SPC. Ovo može dovesti do zahtjeva Svete Stolice za revizijom Temeljnog ugovora i do poremećaja u diplomatskim odnosima koje imaju Crna Gora i Sveta Stolica. Osim toga, usvojenim ugovorom Vlada je Crkvi Srbije dala više prava i privilegija nego što je to ugovorima dala Svetoj Stolici, Islamskoj zajednici i Jevrejskoj zajednici. S druge strane, one su preuzele i ispunile neke obaveze prema državi. Sveta Stolica, Islamska zajednica i Jevrejska zajednica su se ugovorima obavezale da će se teritorijalna konfiguracija crkvenih područja Katoličke crkve, odnosno granice vjerske jurisdikcije Islamske i Jevrejske zajednice poklapati sa državnim granicma Crne Gore. Preuzele su i obavezu da će prije objavljivanja imenovanja vjerskih velikodostojnika o tome na povjerljiv način obavijestiti Vladu Crne Gore. Tako je i bilo. No, tih obaveza prema državi i Vladi nema u ugovoru sa SPC. SPC može da se u Crnoj Gori organizuje i preko državne granice, pa je tako Sutorinu stavila pod nadležnost Zahumsko-hercegovačke, a Pljevlja pod nadležnost Mileševske eparhije. Jasno je zbog čega. To može biti povod da Katolička crkva, Islamska i Jevrejska zajednica zatraže reviziju svojih ugovora i da se oslobode od ovih obaveza. Tako bi Sveta Stolica mogla da Barsku nadbiskupiju podredi nadbiskupiji u Skadru, ili bi Islamska zajednica mogla da se organizaciono poveže sa Islamskim zajednicama u Bosni, Srbiji ili u Turskoj. Dok se Crkvi Srbije ugovorom daje naddržavni status, ove vjerske zajednice su svoje djelovanje uskladile sa državom. Zato postoji opravdana mogućnost da ove vjerske zajednice ugovor sa SPC protumače kao svoju diskriminaciju, što bi moglo dovesti do vjerskih, političkih, nacionalnih i diplomatskih problema. Ukoliko se potpiše u sadašnjoj verziji, ugovor sa SPC će gotovo izvjesno urušiti besprekoran odnos koji je država Crna Gora imala sa drugim vjerskim zajednicama od obnove nezavisnosti. Crna Gora bi tako istovremeno kapitulirala pred SPC i pogoršala odnose sa ostalim vjerskim zajednicama. To bi mogao biti nepovratan put u međuvjersku netrpeljivost, međunacionalne zaoštrenosti i teže političke krize.

Onaj ko u ime Vlade potpiše ovakav ugovor ili o svojoj državi ne zna ništa ili svjesno radi protiv svoje države. Ovakav ugovor je gotovo nemoguće popraviti djelimičnim izmjenama u kratkom periodu. Trebalo bi ga uraditi iznova s jasno definisanim i zaštićenim državnim interesima i s jasnom predstavom o vjerskoj zajednici s kojom se pregovora. Crkvi Srbije i njenim vjernicima u Crnoj Gori se kroz ugovor moraju garantovati vjerska ravnopravnost, ustavna i zakonska prava. No, Vlada ne bi smjela da žmuri pred činjenicom da SPC u Crnoj Gori realizuje nacionalnu politiku Republike Srbije. Za takvo političko djelovanje mora postojati adekvatan odgovor.

Autor je istoričar i poslanik DPS-a u Skupštini

( Dragutin Papović )