Dobrom književnošću protiv pandemije nemišljenja

Književni program festivala Grad teatar nastavlja se večeras gostovanjem pisca Mirka Jovanovića koji će na Trgu pjesnika u 21 čas predstaviti svoj roman “Između crnih polja”.

Moderator večeri je pisac i kritičar Radoje Femić.

Femić ističe da posljednji roman Mirka Jovanovića, “Između crnih polja”, predstavlja dovršenu romanesknu cjelinu u kojoj se konstituiše slika jednog mjesta i vremena, ilustrovana sudbinama književnih junaka koji dijele specifično, (a)tipično životno iskustvo provincije.

”Naglašavajući da svojim književnim tekstovima vrši pjesničku, a ne istorijsku rekonstrukciju imaginarnog Akova, pripovjedač sugeriše prisustvo različitih tradicijskih linija koje su ostavile najdubljeg traga u životu pojedinca i kolektiviteta. Najprimernija ilustracija navedene pojave jeste porodica Maković, koja predstavlja izdanak jedne mentalitetske matrice, konstituisane dugotrajnom potrebom za prilagođavanjem i opstankom na dinamičnom prostoru Limske doline. Nimalo slučajno roman počinje detaljnim opisom hotela Sandžak, čija socrealistička arhitektonika predstavlja metonimiju posleratnog razvoja i života varoši u čijem centru je sagrađen. Po prepoznatljivom realističkom maniru, pripovjedač se primarno koncentriše na dočaravanje eksterijera, da bi potom narativni opseg redukovao, usmjeravajući ga prema akovskoj porodici Maković I naročito prema povlašćenom liku, Ivanu Makoviću. Simboličke analogije, koje su uspostavljaju na relaciji Pariz - Akovo, oživljavaju spoznanje o sudbinskoj istovjetnosti koja junaka sustiže jednako u metropoli kao i u prostoru podbjelasičke varoši. Iako bi se mogao sagledavati u kontekstu žanrovskih specifičnosti romana o odrastanju, Između crnih polja predstavlja, prije svega, socijalni roman-hroniku, čije prostorno-vremenske koordinate imaju autentično strukturno značenje”, zabilježio je Femić.

Mirko Jovanović rođen je 1985. u Bijelom Polju. Objavio je zbirku pjesama “Kamenolom” 2012. godine, roman za djecu “Pero ptice dodo” 2018. i roman “Između crnih polja” 2020, a u razgovoru za “Vijesti” najavljuje i još jedan novi roman i zbirku poezije. Dobitnik je nagrada “Mladi Dis”, “Aladin Lukač”, “Laza K. Lazarević”, prve nagrade za prozni rukopis Matice srpske - Društva članova u Crnoj Gori.

O svom stvaralaštvu, književnim festivalima, publici, nagradama, književnosti uopšte, ali i inspiraciji i budućim planovima, govori za “Vijesti”.

Trg pjesnika u Budvi u okviru festivala Grad teatar mjesto je na kome su govorili neki od najznačajnijih književnika iz Crne Gore, regiona i svijeta. Koliko i da li to obavezuje? Kako razmišljate uopšte o književnim festivalima?

Govoriti u gradu koji je, uprkos plimi betona i buke koja ga opkoljava i plavi, očuvao svoj drevni lik i šarm, i u kom postoji trg posvećen pjesnicima, pričinjava mi zadovoljstvo. Kada se tome pridodaju tradicija festivala Grad teatar i imena onih koji su prije mene govorili na Trgu pjesnika tokom godina, prirodno je da se osjećam i počastvovanim i obaveznim da ovdje budem, kako se to kaže, najbolja verzija sebe. Što se tiče književnih festivala, oni predstavljaju, po mom mišljenju, jedan od rijetkih preostalih načina da se na knjigu i pisce skrene pažnja koliko-toliko šire javnosti i da književnost, barem nakratko i na jednom manjem prostoru, dobije odjek i značaj koji je imala u svijetu do prije neku deceniju.

Dobitnik ste mnogobrojnih važnih nagrada, koliko su Vama one važne?

Slično festivalima, nagrade nakratko skreću pažnju javnosti na književnost i obezbjeđuju djelu ili piscu kom su dodijeljene ponekog novog čitaoca. U tome je njihov najveći značaj. Pored toga, književna nagrada je kao kocka šećera što se daje konju koji je istrčao dobru trku ne bi li istrčao bar još nekoliko takvih.

A mišljenje kritike i publike?

Ne vjerujem u umjetnost radi umjetnosti, u književnost otrgnutu od vremena i prostora u kom nastaje, u pisce koji razgovaraju sami sa sobom i koje ne razumije niko sem njih samih i šačice profesora. Otuda smatram da je sud publike izuzetno važan. To, naravno, ne znači da publici treba podilaziti, biti svima i na prvo čitanje do kraja razumljiv. Književnost, i kada se služi najjednostavnijim jezikom, govori u šiframa. Ona vježba čitaoca da prepoznaje i tumači šifre, i to ne samo književne, podstiče ga da čita između redova, da kritički razmišlja o svijetu u kom živi. Nažalost, hara pandemija nekritičkog mišljenja - u stvari, nemišljenja uopšte. Na tu boljku nije imuna nijedna sfera ljudskog duha, pa tako ni nauka o književnosti i književna kritika. Kritički tekstovi danas služe ili za ideološki obračun s piscima ili, češće, kao puka reklama knjige - robe koju valja prodati. No, ima i dalje književnih kritičara čija promišljanja o književnim tekstovima imaju smisao i težinu jer služe - jedino književnosti. Sud takvih kritičara i te kako uvažavam, oni su glas savjesti i putokaz.

Omiljeni pisci su Vam Andrić, Crnjanski, Man, Pekić, Tolstoj… Koga cijenite od savremenika?

Ovim imenima trebalo bi pridružiti još nekoliko pjesničkih klasika, prije svih Njegoša, Helderlina, Mandeljštama i Popu. Od savremenika, što pjesnika što pripovjedača, veoma cijenim Dragoslava Mihailovića, Milovana Danojlića, Enesa Halilovića, Velimira Kneževića, Filipa Grbića, Nikolu Malovića, Nikolu Živanovića, Dragana Markovića, Handkea, Uelbeka...

Kako gledate na današnju književnost u svijetu i kod nas?

Anemična i nebitna. Anemična - jer nastaje iz duhovne neuhranjenosti, iz nedostatka istinskog znanja i mudrosti, ljepote i dobrote, iz nedostatka ljubavi. Nebitna - jer se dugo i revnosno radi na tome da joj se oduzme i ono malo bitnosti i uticaja koji je imala, uticaja koji se ogleda u tome što čitanje u čitaocu izaziva mikropotrese i mikropožare, mikrootkrovenja i mikroprosvjetljenja, a što sve zbirno čini od tog čitaoca plemenitije, misleće biće. Ko dugo i revnosno radi na tome da se književnosti oduzme ovaj uticaj? Oni koji se boje plemenitog, mislećeg čoveka.

Koga Vi volite da čitate?

Pisce koji me ugriju, začude, uzbude, pomjere, promijene.

O čemu govori roman “Između crnih polja”? Koja je bila ideja vodilja tokom stvaranja ovog djela?

Roman govori o jednoj porodici - dječaku, njegovim roditeljima i njihovom neposrednom okruženju - tokom smutnih vremena na kraju dvadesetog vijeka. Riječ je, zapravo, o hronici tih vremena u jednom gradiću na sjevernoj periferiji Crne Gore, koja je i sama bila periferija krvavih lomova i potresa što su obilježili tu epohu na Balkanu. Priča je smještena, dakle, na periferiju periferije krupnih istorijskih zbivanja, što je bilo vrlo zahvalno da se o ovim zbivanjima dâ jedno novo i, vjerujem, autentično svjedočanstvo. Jer pjesnikov posao je da svjedoči, ne ni da zavađa ni da miri.

Koje teme Vas inspirišu?

Vječite teme: ljubav i smrt. I ljudske bolesti i strasti, te sudbina ljepote, dobrote i čuda među njima.

Na čemu trenutno radite? Da li da očekujemo novi roman ili zbirku poezije?

Radim na svom drugom romanu, koji će i formalno i sadržinski, i po tonu i po ritmu, biti potpuno drugačiji u odnosu na moj prvi roman. Takođe, radim na novoj knjizi poezije i taj rukopis je, takoreći, u završnoj fazi.

Zavičaj i ja ćemo morati i dalje da se volimo izdaleka

Porijeklom ste iz Bijelog Polja, živite i stvarate u Staroj Pazovi. Boravite li u Crnoj Gori, pratite li dešavanja?

Koristim priliku da dođem u Crnu Goru kad god mogu, vezan sam za svoj zavičaj. Veći dio ovog proljeća proveo sam u Crnoj Gori, s namjerom da se trajno u nju vratim. Međutim, moja povratnička ekspedicija se izjalovila. Ili sam ja postao čovjek kom više nije mjesto tamo, ili je to postalo mjesto kom ne pripada čovjek kao ja. Bilo kako bilo, moj zavičaj i ja ćemo ipak morati i dalje da se volimo izdaleka, kako se volimo od moje šesnaeste.

( Vuk Lajović )