Knjige Bekima Fehmiua i Vedrane Rudan: Što znači biti slobodan
Bekim Fehmiu, kako navodi njegov sin Uliks, u pogovoru ove knjige, smatrao je da su dvije autobiografske knjige naslovljene “Blistavo i strašno” najvažnije što je uradio u životu
Dva nova izdanja, autobiografska knjiga “Blistavo i strašno” poznatog jugoslovenskog glumca Bekima Fehmiua i roman “Doživotna robija” hrvatske spisateljice Vedrane Rudan noviteti su iz Lagune.
Bekim Fehmiu bio je jedan od najpoznatijih glumaca bivše Jugoslavije. On je prvi albanski akademski i filmski glumac koji je igrao u pozorištima, kao i na filmu, širom zemlje. Samizdat B92 2001. godine objavio je njegovu autobiografiju “Blistavo i strašno” i kod ovog izdavača imala je 13 izdanja. Završena 1985. godine, objavljena 2001, izazvala je veliko interesovanje čitalaca u cijelom regionu i pohvale književne kritike.
Bekim Fehmiu je glumio na mnogim jezicima, a najmanje na svom maternjem, albanskom. Pamtimo ga kao vaspitača Munižabu u “Specijalnom vaspitanju”, na romskom je glumio Belog Boru u “Skupljačima perja”, u svjetsku kinematografiju je ušao ulogom Odiseja u italijanskom filmu. Uslijedila je saradnja sa Dinom de Laurentisom, Luisom Gilbertom, Džonom Hjustonom, Avom Gardner, Irenom Papas, Šarlom Aznavurom, Timoti Daltonom, Klaudijom Kardinale…
Uspomene Bekima Fehmiua čitaju se kao dokumentarni roman. Prvom knjigom ovaj čuveni jugoslovenski glumac tada se vratio u javni život poslije dugogodišnjeg odsustvovanja, jer se bio povukao iz javnosti u znak protesta protiv antialbanske propagande i širenja mržnje prema Albancima. Poslije 14 godina koje su obilježile rat i mržnja, odlučio je da se vrati publici i napisao je knjigu. Ona je napisana u izuzetno lirskom tonu, i vješto prepliće privatnu istoriju jednog čovjeka sa događajima koji predstavljaju zvaničnu istoriju.
U svojoj autobiografiji Fehmiu je obuhvatio formativne godine svog odrastanja, od rođenja do 1955. godine, kada se još nije otisnuo u svijet glume, prateći pri tom i ukratko najvažnija svjetska dešavanja koja se odnose na određenu godinu i istorijat svoje sopstvene porodice, tako da je ujedno prikazana hronologija svjetskih i kulturnih dešavanja, ali i privatni aspekt jedne albanske porodice.
”Majka me je rodila u košuljici, u ponedeljak 1. juna 1936. u 6.30 po podne, u Sarajevu, u Ulici Nova mahala br. 6” ovim riječima počinje priča Bekima Fehmiua. Poslije tri godine, porodica se iz Skadra, iz Albanije, seli u Prizren, na Kosovo. “Presrećna baka reče: Hvala Bogu, najzad, posle deset godina idemo svojoj kući! Grleći se, suznih očiju, jedan drugome upućujemo najlepše želje. Hanka Leče i njena deca stoje kao buket i čekaju da se poslednji pozdrave. Stoje ispred kapije, plaču, mašu belim maramicama… Sada se čuje samo brujanje motora i dobovanje krupnih kišnih kapi po karoseriji. Svi ćutimo, utonuli u svoje misli. Osećam prazninu, zebnju prema onome čemu idem u susret.”
Otac Ibrahim je završio učiteljsku školu u Skoplju. Prezivao se Imer Halili, ali je u toku školovanja dobio nadimak Fehmiu što na arapskom znači odličan. Tako je kasnije svoj nadimak uzeo za prezime.... “Ja Bekim (blagoslov) poslednji sam od muške dece. Imam veliku i gotovo uvek ošišanu glavu… Mene svi vole i uvijek se raduju kad me vide; daju mi novac da kupim sladoled ili salep…”
Iz glumčevih zapisa saznajemo da je porodica 1939. poslije italijanske okupacije Albanije otišla u Skadar, gdje je otac Ibrahim bio didaktički direktor osnovnih škola. Po raspadu Kraljevine Jugoslavije porodica se vraća na Kosovo, u Prizren, gdje nastavlja svoj prosvetiteljski i patriotski rad. Hapse ga Njemci. Za vrijeme Socijalističke Jugoslavije Ibrahim biva uhapšen i poslije montiranog procesa osuđen. Po izlasku iz zatvora 1951. godine umire.
Fehmiu piše o odrastanju i nestašlucima pored Bistrice (rijeke po čijoj će vodi po Bekimovoj sopstvenoj želji porodica prosuti njegov pepeo), o buntovničkom ponašanju u školi, o prvim putovanjima u Beograd i Dubrovnik, ali i o teškim iskustvima porodice, o svojem ocu i majci, ali i o svojoj braći i sestrama. Posvetivši knjigu svojoj majci, koju naziva “moja Dija”, autor njen lik ističe kao najblistaviju tačku usred neizbrojivih strahota, ali mnogo pažnje posvećuje i svom ocu Ibrahimu, koji je prvi ponio prezime Fehmiu, a svojoj djeci davao imena koja nose posebnu simboliku, pri čemu je i sinu Bekimu dao ime koje znači - blagoslov.
Bekim Fehmiu, kako navodi njegov sin Uliks, u pogovoru ove knjige, smatrao je da su dvije autobiografske knjige naslovljene “Blistavo i strašno” najvažnije što je uradio u životu, što djeluje neobično s obzirom na njegovu sjajnu međunarodnu karijeru, ali opet iz ovoga se jasno vidi da je prednost dao svojoj porodici i odrastanju a ne karijeri i kasnijim uspjesima.
U najnovijem romanu “Doživotna robija” Vedrana Rudan piše o svojim omiljenim temama, odnosu roditelja i djece, kao i o tome šta znači biti istinski slobodan. Da li je sloboda moguća bez materijalne sigurnosti, da li rad oplemenjuje ili porobljava čovjeka i šta je neophodno da bi žena zaista bila nezavisna, samo su neka pitanja koja glavna junakinja Lola postavlja sebi, ali i svima nama.
Četiri generacije žena, dva sistema, dvije države, dva društvena sloja i univerzalna pitanja svake ćerke, supruge, majke, ljubavnice - sve su to teme i likovi romana “Doživotna robija”. Vješto izbjegavajući sve postojeće stereotipe, Vedrana Rudan ispisuje priču o nesvakidašnjoj ženi s kojom se možda nećete uvijek složiti, ali ćete beskrajno uživati u svakom trenutku provedenom s njom. Nakon smrti muža, koga je beskrajno voljela, Loli ponestaje volje. U životu je jedino drži nada da će na licu svoje prekrasne ćerke Tine konačno ugledati iskreni osmjeh. Zbog tog osmjeha spremna je sve da učini.
Glavna junakinja knjige “Doživotna robija” Lovorka koja je sama sebe prekrstila u Lolu, ćerka politički veoma uticajne majke u bivšoj državi, koristi svoj status kako bi s muškarcima opštila na sličan način na koji, kako se vjeruje, oni opšte sa ženama - gledajući ih kao “komad mesa”. Lola je atipična u odnosu na Vedranine ranije junakinje, jer su kod nje žene bile te koje su vodile najžešće borbe i sa ljudima oko sebe i sa samim sobom. Ovoga puta njena junakinja ima sve. Ona je privilegovana ćerka bogate i ambiciozne partizanke, majke koja je više prisutna nego odsutna. Njena majka ima ogroman uticaj u Rijeci tokom osamdesetih godina, ali i u cijeloj Hrvatskoj.
”Doživotna robija” je britak i duhovit uvid u žensku psihu i priča o porodici i nasilju u porodici, o političkoj korektnosti, knjiga koja iz temelja pomjera ideal tome koje je ženino mjesto, mjesto u društvu i koje su joj obaveze, šta je potrebno da bi žena bila nezavisna i koliko je materijalna sigurnost preduslov za slobodu.
( Vujica Ognjenović )