Etiologija višestrukih ubistava i mogućnost prevencije

U kriminalističkoj psihologiji i kriminologiji se pod terminom višestruki ubica (engl. spree killer) smatra osoba koja u relativno kratkom periodu na jednoj ili više lokacija liši života više od dvije osobe.

Postoji predrasuda da su počinioci masovnih ubistava osobe koje imaju mentalne poremećaje (najčešće shizofreniju). Takva generalizacija može neopravdano da dodatno stigmatizuje ljude koji imaju mentalna oboljenja.

Mnogi primjeri iz velikih, mnogoljudnih zemalja poput Amerike, Njemačke, Australije i sl. govore u prilog tome da prije izvršenja zločina višestrukog ubistva nije postojala klinička slika koja upućuje na mentalno oboljenje, a ti pojedinci su u velikom broju slučajeva sasvim solidno i neupadljivo obavljali svoje svakodnevne životne aktivnosti.

Prema istraživanju poznatog psihologa i kriminologa Kantera (2006) u čak 68 odsto slučajeva ubice nisu pokazivale nikakve znakove psihičkog poremećaja, koji bi ukazivali na mogućnost počinjenja zločina ove vrste.

U kriminologiji i kriminalističkoj psihologiji postoji shvatanje da dugogodišnji pritisak, trpljenje, tenzija u kombinaciji s određenim aspektima ličnosti, koji su urođeni, mogu u jednom trenutku da dovedu do “pucanja”. Mnogim višestrukim ubicama iz prošlosti zajedničko je bilo to što su imali porodične probleme koji nisu bili direktno vidljivi, osjećali su se obezvrijeđenim i bilo im je uskraćeno nešto za šta su oni smatrali “da imaju pravo”.

Socijalne aspekte koji potiču iz sredine življenja nikako ne smiju biti zanemareni u razmatranju etiologije višestrukog ubistva. Počinioci su uglavnom frustrirani i pod uticajem nekih događaja iz neposredne okoline, na šta njihov psihološki aparat reaguje drugačije nego što je slučaj s većinom drugih ljudi.

Kako sama po sebi frustracija nije dovoljna da izazove izvršenje zločina, potrebno je pomenuti i nedostatak socijalne podrške i osamljivanje. U fazi osamljivanja dolazi do konstrukcije različitih zamišljenih događaja koji aktiviraju paranoju kod osobe zbog čega se ona dodatno udaljava od drugih ljudi i sama gotovo nikad ne potraži pomoć.

Već u sljedećoj fazi, koja je najčešće i terminalna, osoba dolazi do stanje u kojem su frustracije, bijes, ozlojeđenost i ogorčenost, paranoja i osjećaj nemoći izraženi u tolikoj mjeri da gotovo svaki, čak i beznačajni događaj, može biti tretiran kao katastrofalan, kao događaj poslije kojeg se više ne može živjeti i on istovremeno biva okidač za dalju destrukciju kako sebe samog tako i svakog ko se nalazi u neposrednoj blizini.

Bitno je istaći da su izvršioci višestrukih ubistava vrlo svjesni toga što čine i da je namjera očigledna. Oni, međutim, gube osjećaj za vrijednost života prvo svog, a onda i svih drugih ljudi.

Vrlo je važno ozbiljno se pozabaviti ovim fenomenom jer u njegovoj etiologiji ima dosta aspekata koji su u bliskoj vezi i s ubistvima koja se tiču partnerskog i nasilja u porodici. Nije dovoljno razgovarati i pisati o problemu onda kada se on desi već je potrebno napraviti jasne mehanizme koji mogu spriječiti da dođe do tragedije.

Potrebno je mnogo više koristiti savremene informatičke tehnologije u cilju formiranja baza podataka o potencijalnim rizicima, psihološko i kriminalističko profilisanje u svim institucijama, po uzoru na zapadne zemlje koje to čine godinama unazad, a sve s ciljem formiranja strategije za blagovremenu rekaciju i procjenu rizika, prvenstveno po pitanju korišćenja oružja.

Autorka je kriminalistkinja i psihološkinja

( Mr Anđela Simonović )