Gorbačovljeva tragedija – manjkavi reformator na nemogućoj misiji

Uz svo dodvoravanje koje je inspirisao na Zapadu, Mihail Gorbačov je bio tragična ličnost koja nije uspjela u istorijskoj misiji koju je definisao za svoju zemlju, piše agencija Rojters.

Dodjela Nobelove nagrade za mir 1990. označila je vrhunac svjetskog priznanja za ulogu koju je Gorbačov, tadašnji sovjetski predsjednik, odigrao u okončanju hladnog rata bez krvoprolića.

Ali kod kuće je bio iscrpljen i poražen čovjek koji je bio primoran da se povuče godinu kasnije, sveden na lidera nepostojeće zemlje dok se Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika raspao na 15 odvojenih država.

Gorbačov, koji je preminuo večereas u 92. godini, krenuo je da revitalizuje zastarjeli komunistički sistem i oblikuje novu uniju zasnovanu na ravnopravnijem partnerstvu između 15 republika, od kojih su dvije najmoćnije bile Rusija i Ukrajina. Ipak, u razmaku od šest godina, i komunizam i Unija su se srušili.

Gledajući unazad, neke od njegovih grešaka su jasne, navodi Rojters.

Istovremeno je pokušao da izvrši političke i ekonomske reforme i to u preambicioznim razmjerama, oslobađajući snage koje nije mogao da kontroliše. Bila je to lekcija koju nisu izgubili kineski lideri, koji su prihvatili tržišnu ekonomiju, ali su ubistvima demonstranata 1989. na Trgu Tjenanmen poslali poruku da će djelovati nemilosrdno da odbrani vlast Komunističke partije.

Gorbačov se nikada nije kandidovao na izborima da bi stekao narodni mandat – za razliku od svog velikog rivala Borisa Jeljcina, koji je izabran na vlast kao predsjednik Rusije i koji je igrao ključnu ulogu u raspadu SSSR-a i svrgavanju Gorbačova.

I nije uspio da predvidi snagu nacionalističkog osjećanja – u početku u baltičkim republikama Letonije, Litvanije i Estonije, a zatim se proširila i na druge poput Gruzije i Ukrajine – koja bi stvorila nezaustavljiv zamah da pobjegne iz stiska Moskve.

"Nije vjerovao da je Sovjetski Savez zapravo imperija sam po sebi nacija koje ne žele da budu okovane", rekao je Džonatan Ejal iz Kraljevskog instituta ujedinjenih službi, istraživačkog centra sa sjedištem u Londonu.

„Kao i svi sovjetski lideri, i usuđujem se da kažem kao ruski lideri danas, on je Sovjetski Savez vidio kao sinonim za Rusiju i jednostavno nije mogao da razumije zašto nacije žele da budu nezavisne".

'Sjeme njegovo propade'

Neki istoričari vjeruju da je Gorbačov bio u pravu što je od početka zaključio da sistem koji je naslijedio sve više zaostaje za Zapadom i da ga ništa osim smjele reforme ne može spasiti.

Drugi imaju kritičniji stav.

"Mislim da je sjeme njegovog pada bilo u tome što on u suštini nije razumio Sovjetski Savez, sovjetsko društvo i kako je to funkcionisalo“, rekao je Aleksandar Titov, predavač istorije na Kvins univerzitetu u Belfastu.

"Mislio je da bi se to moglo reformisati, mislio je da bi uklanjanje nekih od suštinskih elemenata sovjetskog sistema, kao što su strah, represija, komandna ekonomija i tako dalje, i dalje sačuvalo sistem. Ali ispostavilo se da su oni stvarni suštinski elementi sovjetskog sistema – uklonivši ih, raspao se i sistem".

Za tri decenije od njegovog pada sa vlasti, Rusija je oštro sudila Gorbačovu. Kada se 1996. godine kandidovao za predsjednika Rusije protiv Jeljcina, zaostao je na ponižavajućem sedmom mjestu sa 0,5 odsto glasova.

Rusi su odavno navikli da ga vide kao slabog lidera kojeg je Zapad prevario.

Mnogi ga i dalje krive za raspad Sovjetskog Saveza – koji je predsjednik Vladimir Putin slavno nazvao najvećom geopolitičkom katastrofom 20. vijeka – i godine ekonomskih previranja i političkih previranja koje su uslijedile, uključujući ratove od Kavkaza do Čečenije i Centralne Azije.

Putinov zalet u konfrontaciju sa Zapadom i njegova invazija na Ukrajinu uništili su nasljeđe Gorbačova sa Zapadom i sporazume o nuklearnom oružju sa Sjedinjenim Državama. Pošto se Putin naglašeno hvali veličinom i razornom snagom ruskog arsenala, političari u Moskvi i Vašingtonu su izazvali rizik od Trećeg svjetskog rata.

Čovjek koji je sada na vlasti u Kremlju je takođe razbio ideju Gorbačova da bi Rusija mogla da se povuče iz imperije i da i dalje ostane velika sila, rekao je Ejal.

"Imperijalna težnja je sada ponovo potvrđena kao zvanična politika u Moskvi i opšti pristup – da ono što treba da uradite ako se suočite sa krizom jeste da je slomite tenkovima – sada je ponovo u modi", rekao je on.

"Jedna od krajnjih tragedija (Gorbačova) je to što lideri Rusije danas nisu sačuvali nijednu od tačaka koje je on na kraju prihvatio i prihvatio".

( D.C. )