Finansijske institucije ozbiljno desetkovane

Učinak dr Radoja Žugića može se analizirati sa dva aspekta. Prvi je analiza rezultata rada CBCG, kao regulatora finansijskog tržišta, a drugi je analiza kvaliteta njegovog administrativno-menadžerskog umijeća. Zakon definiše osnovni cilj Centralne banke, a to je podsticanje i očuvanje stabilnosti finansijskog sistema, uključujući podsticanje i održavanje zdravog bankarskog sistema i sigurnog i efikasnog platnog prometa.

Broj finansijskih institucija je značajno smanjen u vrijeme mandata guvernera dr Radoja Žugića. Dvije banke su potpuno nepotrebno otjerane u stečaj. Indikativno je da je CBCG u jesen 2018. godine uradila kontrolu sprječavanja pranja novca u većoj od te dvije banke, i da je nakon kontrole, CBCG konstatovala da nema nepravilnosti, da bi samo par mjeseci kasnije, toj istoj banci, CBCG oduzela licencu i poslala je u stečaj uz obrazloženje da su se u toj banci oprale ogromne količine novca. Kako se to nije vidjelo samo par mjeseci ranije, prilikom kontrole, CBCG nikad nije objasnila. Ova činjenica ukazuje da guverner nije djelovao samostalno. Ne postoji iole racionalno obrazloženje zašto je Invest banka otjerana u stečaj zbog nižeg racija solventnosti. Svi koji poznaju finansije i bankarstvo znaju koliko se mora biti zlonamjeran pa zbog 50.000 evra ugasiti jednu banku. Dodamo li tome i činjenicu da je i treća banka, Sosijete ženeral, napustila Crnu Goru, nije teško zaključiti da je u njegovom mandatu vrlo „uspješno“ nestala jedna petina ukupnog broja banaka.

U Izvještaju privremenog upravnika o finansijskom stanju i uslovima poslovanja Atlas banke, sa stanjem na dan 31. 12. 2018. godine, navedeno je „da bi dokapitalizacijom u iznosu od 22 miliona eura, banka obezbijedila adekvatnu kapitalnu poziciju u skladu sa rizičnim profilom i poboljšala likvidnu poziciju“. Međutim, i pored ovakve sopstvene konstatacije, CBCG je uništila banku, i time svjesno ispraznila FZD, i ugrozila nekoliko desetina hiljada građana Crne Gore, koji su na računima depozita imali oko 200 miliona evra u trenutku otvaranja stečaja. Da li je bilo korisnije naći 22 miliona evra, ili potrošiti 90 miliona evra, nije teško zaključiti. Smatram da svaki guverner mora učiniti sve da sačuva svaku banku. Nije uobičajeno da se dvije banke gase preko noći, ako znamo da je CBCG imala veoma tolerantan odnos prema nekim drugim sistemski značajnim bankama, koje se imale čak i lošije pokazatelje.

Način vršenja prinudne uprave u Atlas banci, od strane CBCG, je kontroverzan, uglavnom zbog činjenice da je prinudna uprava CBCG dozvolila selektivno prebijanje depozita i plasmana banke. Time je manji broj deponenata banke doveden u povlašćen položaj, u odnosu na ogromnu većinu običnih „smrtnika“. Ovakvim postupkom guverner je još jednom dokazao na nije bio nezavisan i objektivan u vršenju funkcije.

Finansijsko tržište u CG praktično ne postoji, što se vidi iz podataka sa berze, pa se praktično nema što i čuvati. Finansijska infrastruktura je na najnižem mogućem nivou u odnosu na EU, pa čak i u odnosu na neke zemlje u okruženju. CBCG značajno zaostaje u regulaciji novih finansijskih usluga, i takvim nečinjenjem pravi Crnu Goru manje konkurentom u bliskoj budućnosti.

Dakle, finansijske institucije su ozbiljno desetkovane, finansijsko tržište ne postoji, a finansijska infrastruktura je u nivou zemalja trećeg svijeta. Da ironija bude veća, banka koju je CBCG uvela u stečaj bila je najozbiljniji crnogorski inovator u finansijskoj infrastrukturi, u tom trenutku.

CBCG saopštava da kreditni rast ukazuje na dinamičnu ekonomiju. To je potpuno neodređena i besmislena izjava. Formalna logika govori da kredite uzima onaj ko je u problemu. Rast kredita može biti posljedica mnogih negativnih pojava, kao što su rast nelikvidnosti, rast nezaposlenosti, povećanje uvoza, i mnogi drugi. Ako kreditima liječite nelikvidnost, rast kredita nije dobar znak. Ako imate rast kredita, a pad zaposlenosti, onda je rast kredita način da se preživljava „na rate“. Ako imate rast kredita, i istovremeni rast uvoza, to može da znači da banke finansiraju deficit trgovine.

Odnos elemenata strukture rasta govori mnogo više od samog rasta. Krediti su u ovom mandatu guvernera porasli za oko 1,1, milijardu evra. Učešće privrede, u kreditima opada i sredinom 2022. godine iznosi svega 29%, u odnosu na period do 2010. godine kada je privreda dobijala oko 50% ukupnih kredita. Dakle, ovaj pokazatelj, koji ukazuje na pad kredita privredi treba da zabrine CBCG, ali ona se na bavi suštinom već formom. Ako je zbirni nivo holesterola 6, nije svejedno kakav je odnos dobrog i lošeg holesterola, kao što nije svejedno kakva je struktura kreditnih plasmana. Pretjerano likvidne banke, i nelikvidna privreda su posljedice (ne)umješnosti guvernera CBCG. Od prestroge i neprimjerene regulatorne politike CBCG, bankari se brane bijegom u hartije od vrijednosti na stranim tržištima, visokim kamatama. Nezadovoljstvo privrede bankarskim sektorom zbog nedostupnosti kredita je evidentno i opravdano. Bankarski sektor jedne države se mora stavljati u funkciju razvoja te države. Kod nas to nije slučaj. Zato je IRF praktično preuzeo kreditiranje privrede, a banke igraju samo ulogu posrednika, i uzimaju provizije.

CBCG je nakon objave pandemije COVID-19 izvela akciju prevare naroda. Takozvani tromjesečni grejs period sredinom 2020. godine, CBCG je nazvala moratorijumom, iako to ni po suštini, ni po formi nije bio moratorijum. Moratorijum znači potpuni prestanak obračuna kamata u određenom periodu, kao i prestanak vraćanja anuiteta u periodu trajanja moratorijuma. Pošto to nije bilo slučaj, jasno je da je CBCG svjesno obmanula građane, sa ciljem da naglasi svoju društvenu odgovornost, ali naravno preko leđa naroda.

CBCG ističe da: „Što se depozita tiče, nastavljen je njihov rast i u 2021. godini (od 01.01.2021. do 25.05.2021. godine depoziti su porasli za 223 miliona eura), što je znak povjerenja u bankarski sistem i u regulatora“.

Opet jedna površna jednosmjerna izjava. To što depoziti rastu ne mora da znači da je to posljedica rasta povjerenja u bankarski sistem i u regulatora. Ukoliko bi rast depozita dolazio iz gotovinskih uplata iz slamarica u banke, ili iz transfera iz inostrane banke, onda bi mogla da se razmatra mogućnost da je to baš zbog povjerenja u banke. Međutim, to nije slučaj kod nas.

Rast depozita privrede je zaista drastičan, sa 790 miliona evra u 2017. godini na 1,37 milijardu evra u julu 2022. godine. Rast depozita stanovništva, u istom periodu, je sa 1,2 milijarde evra na 1,55 milijardi evra. Rast depozita privrede je u istom periodu znatno brži. Depoziti privrede su porasli za oko 74%, a depoziti stanovništva samo za oko 26%. Čak i iz ovako površne analize jasno je da je rast depozita posljedica rasta GDP, a ne posljedica rasta povjerenja u banke, kako to tvrdi CBCG. Rast depozita kod nas je dominantno uzrokovan rastom GDP. GDP je od 2017. do 2022. godine porastao za oko 700 miliona evra, koliko su i porasli depoziti privrede. Rast GDP mora se iskazivati preko računa u bankama, jer nije baš uputno držanje gotovine u sefovima, a i teško bi se evidentirao, tako da se i ovaj put CBCG kiti tuđim perjem.

Najupečatljiviji pokazatelj loše strukturiranog bankarskog sektora je odnos depozita i kredita. Poželjan odnos treba da bude 1,1 (100 jedinica depozita prema 110 jedinica kredita). Međutim, CBCG je dizajnirala naš sistem tako da na dan 31.7.2022. godine odnos depozita i kredita iznosi 0,85 (100 evra depozita prema 85 evra kredita, ili 3,6 milijardi evra kredita prema 4,2 milijarde evra depozita). Ovo je veoma nepovoljan pokazatelj, koji je kompatibilan sa svim što je već rečeno. U svakom trenutku stanovništvo može povući 3 od 4 evra iz banke, a to je izuzetno visok rizik likvidnosti. Dodamo li tome da su depoziti privrede u ogromnom procentu depoziti po viđenju, onda se rizik likvidnosti bankarskog sektora povećava. Umjesto da bude motor razvoja privrede, bankarski sektor je načinom prepisivačke regulacije tržišta od strane CBCG, sveden na mikrokreditnu finansijsku instituciju. Ulogu kreditora privrede, umjesto bankarskog sektora, preuzeo je IRF, što govori koliko uspješno CBCG vrši svoju misiju.

Još jedan slikoviti pokazatelj koji govori da je povjerenje u bankarski sektor na niskom nivou je i pokazatelj ročnosti depozita. Naime, u periodu januar 2013- jul 2017. godine učešće oročenih depozita stanovništva u ukupnim depozitima stanovništva bilo je između 71% i 50%. Međutim, od sredine 2017. počinje pad učešća oročenih depozita. Sredinom 2022. godine učešće oročenih depozita stanovništva u ukupnim depozitima stanovništva iznosi svega 27%. Što više, oročeni depoziti stanovništva preko godinu dana iznose svega 13% ukupnih depozita stanovništva. Dakle, i struktura samo oročenih depozita je vrlo nepovoljna, jer je oko 50% tih depozita oročeno na više od godinu dana.

Posebnu pozornost treba dati načinu zapošljavanja u CBCG. Način rukovođenja CBCG od strane dr Radoja Žugića je potpuna afirmacija neracionalnog zapošljavanja i nepotizma.

Autor je ekonomista

( Predrag Drecun )